Μάλλον έχετε ακούσει ότι η τόσο παινεμένη στα μεταπολεμικά χρόνια καρδιά της Αμερικής, γνωστή και ως «μεσαία τάξη», οδεύει από την «επιβάρυνση» στην «στενότητα» κι από κει στον «θάνατο». Και μπορεί να μην έχετε ακούσει για το πώς γίνεται αυτό, σίγουρα όμως μπορείτε να το φανταστείτε. Κι αν θέλετε τις λεπτομέρειες, υπάρχει το βιβλίο του ομότιμου καθηγητή του ΜΙΤ Peter Temi, «Η Εξαφανιζόμενη Μεσαία Τάξη. Προκατάληψη και Ισχύς σε μια Δυαδική Οικονομία», που σκιαγραφεί αριστοτεχικά το πορτρέτο της «νέας» πραγματικότητας: Η Αμερική δεν είναι πιά μία (1) χώρα. Χωρίζεται σε δυο επιμέρους χώρες, με τελείως διαφορετικά συμφέροντα, με διαφορετικούς πόρους, με διαφορετικές προσδοκίες και, εννοείται, διαφορετικές μοίρες. Όχι πως δεν ήταν πάντα κάπως έτσι, αλλά, τέλος πάντων, τα πράγματα τώρα γίνονται χειρότερα.
Στη μια από τις 2 χώρες ζούν αυτοί που ο Temin αποκαλεί «ο τομέας ΟΤΗ» (από Οικονομία/Τεχνολογία/Ηλεκτρονική, δηλ τις βιομηχανίες που κατά βάση τροφοδοτούν την ευημερία αυτών των ανθρώπων). Είναι το 20% των Αμερικανών που απολαμβάνει ανώτατη εκπαίδευση, έχει καλές δουλειές και κοιμάται ήσυχο, γνωρίζοντας ότι όχι μόνο έχει τα χρήματα που χρειάζεται για να τα βγάλει πέρα αλλά και τα κονέ (aka social networks) που θα στηρίξουν και θα προωθήσουν την καριέρα τους. Μεγαλώνουν με γονείς που διαβάζουν βιβλία για το μεγάλωμα των παιδιών, έχουν ότι βοήθημα θέλουν στο homework, άφθονα συναρπαστικά πράγματα να κάνουν και άλλο τόσο συναρπαστικά μέρη να επισκεφτούν. Ταξιδεύουν με αεροπλάνο και οδηγούν καινούργια αυτοκίνητα. Μιλάμε για καμιά 65αριά εκατομμύρια ανθρώπους (μια ολόκληρη Γαλλία, ας πούμε) που ζούνε στον αφρό. Βλέπουν γύρω τους μια οικονομία να φτουράει και διακρίνουν παντού μεγάλες μελλοντικές δυνατότητες. Κάνουν σχέδια, επηρεάζουν την πολιτική και θεωρούν τους εαυτούς τους τυχερούς που γεννήθηκαν Αμερικανοί.
Σπάνια, οι πολίτες του «Τομέα ΟΤΗ», επισκέπτονται την άλλη χώρα. Εκεί ζει το υπόλοιπο 80%: «Ο Τομέας ΧΑ» (Χαμηλών Αμοιβών). Στη χώρα αυτή ο κόσμος των δυνατοτήτων συρρικνώνεται δραματικά. Οι άνθρωποι είναι χρεωμένοι, αγχωμένοι και με αβέβαιες δουλειές. Κι η ανεργία βαστάει καλά: μπορεί να μην είναι στα επίπεδα που την ανεβάζε προεκλογικά ο δημαγωγός Ντόναλντ (βλ. εδώ κι εδώ) , αλλά σίγουρα δεν και το νούμερο που ανακοινώνεται επίσημα (βλ. εδώ κι εδώ). Κάποιοι απ’ αυτούς τους ανθρώπους αρρωσταίνουν πιο εύκολα και πεθαίνουν πιο γρήγορα απ’ ό.τι παλιότερα. Κυκλοφορούν με τα σαραβαλάκια των δημόσιων συγκοινωνιών και με αυτοκίνητα που ξεπληρώνουν σε μηνιαία βάση. Η οικογενειακή ζωή είναι κι αυτή αβέβαιη, τα ζευγάρια συνεννοούνται όλο και πιο δύσκολα, το ίδιο δύσκολη είναι η μακροχρόνια συμβίωση, ακόμη κι αν υπάρχουν παιδιά. Αν πάνε να σπουδάσουν, θα χρωστάνε τις σπουδές του σε όλη τους τη ζωή. Δεν σκέφτονται το μέλλον, τους απασχολεί μόνο η επιβίωση. Ο κόσμος που ζουν είναι πολύ διαφορετικός απ’ τον κόσμο στον οποίο τους δίδαξαν να πιστεύουν. Κι ενώ οι πολίτες του Τομέα ΟΤΗ δρούν, οι πολίτες του Τομέα ΧΑ υφίστανται το αποτέλεσμα των δράσεων.
Ο Temin υπογραμμίζει: οι δυο τομείς έχουν τελείως διακριτά οικονομικά συστήματα, συνθήκες διαβίωσης και εκπαιδευτικές ευκαιρίες. Όταν ένας πολίτης του Τομέα ΟΤΗ αρρωστήσει ή μπλέξει με το νόμο, συμβαίνουν τελείως διαφορετικά πράγματα απ’ ό,τι αν συμβούν τα ίδια και σε έναν πολίτη του Τομέα ΧΑ. Κατά συνέπεια, λέει ο Temin, η μεγαλύτερη (ή περίπου) οικονομία του κόσμου τείνει να αποκτήσει την οικονομική/πολιτική δομή αναπτυσσόμενου κράτους. Έχει εισέλθει σε φάση οπισθοδρόμησης (the winter has come – και μάλλον για το λόγο αυτό η τελευταία season (7, 2017) του Game of Thrones έχει 5πλάσια τηλεθέαση από τη season 1 (2011)) - κάτι που γίνεται πιο εύκολα αντιληπτό αν δει κανείς τις υποδομές της χώρας που μοιάζουν μ’ αυτές της Ταϊλάνδης και της Βενεζουέλας παρά με αυτές της Ολλανδίας ή της Ιαπωνίας.
Αλλά τα πράγματα πάνε ακόμα πιο πέρα. Κι ο Temin, για να το δείξει, χρησιμοποιεί ένα διάσημο οικονομικό μοντέλο που φτιάχτηκε για να ερμηνεύσει (ή εξηγήσει, διαλέγετε και παίρνετε) τον τρόπο λειτουργίας των αναπτυσσόμενων κρατών. Το μοντέλο είναι του Arthur Lewis, του μοναδικού αφρικανικής καταγωγής νομπελίστα οινονομολόγου (1979). Και είναι η πρώτη φορά που εφαρμόζεται στις ΗΠΑ. Στο αυτό το μοντέλο δυαδικής οικονομίας:
- η πλειοψηφία του Τομέα ΧΜ ασκεί ελάχιστη εποιρροή στην δημόσια πολιτική (Σωστό).
- ο Τομέας ΟΤΗ κρατάει χαμηλά τις αμοιβές του Τομέα ΧΑ, ώστε να εξασφαλίσει φθηνό εργατικό δυναμικό για τις μπίζνες του (Σωστό).
- οι μηχανισμοί κοινωνικού ελέγχου χρησιμοποιούνται για να αποσπούν τους πολίτες του Τομέα ΧΑ από την αμφισβήτηση των πολιτικών που ευνοούν τον Τομέα ΧΑ (Σωστό).
Στις αναπτυσσόμενες χώρες που μελέτησε ο Lewis, οι πολίτες του Τομέα ΧΑ προσπαθούν να σκαρφαλώσουν στο πατώματα του Τομέα Ευμάρειας (Ε), μετακινούμενοι από αγροτικές περιοχές σε πόλεις και βρίσκοντας εκεί μια δουλειά. Αυτό, άλλες φορές λειτουργεί, άλλες όχι. Ο αντίστοιχος δρόμος σις ΗΠΑ είναι η εκπαίδευση. Ο οποίος είναι δύσκολος για 2 λόγους: πρέπει να ξοδεύεις χρήματα για μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς να βγάζεις (1) και ο Τομέας ΟΤΗ κάνει τα έξοδα αυτά περισσότερα, μέσω της υποβάθμισης της δημόσιας παιδείας και της επιβάρυνσης των φοιτητικών δανείων(2).
Ο Temin συνεχίζει λέγοντας ορισμένα, λίγο πολύ γνωστά, πράγματα για την εκπαίδευση. Η καλή εκπαίδευση δεν εξαντλείται σε ένα πτυχίο. Είναι μια διαδικασία που ξεκινάει από την πρώιμη παιδική ηλικία και απαιτεί γονείς που έχουν τον χρόνο και τους πόρους για κάτι τέτοιο. Κι αν θέλει κάποιος να πάει για ανώτερες/τατες σπουδές και η οικογένειά του δεν μπορεί να πληρώσει το λογαριασμό, καλή του τύχη!!. Και, λίγο αργότερα, με το πτυχίο στο χέρι, θα ανακαλύψει ότι οι περισσότερες καλοπληρωμένες δουλειές μοιράζονται μέσα από ένα δίκτυο γνωστών και συγγενών
Τί συνέβη στη θριαμβεύουσα μεσαία τάξη του μεταπολεμικού κόσμου; Και πως συνδέονται όλα αυτά με το Καλοκαίρι του Έρωτα; Όπως είδαμε στη σειρά «Μισός αιώνας: Το Καλοκαίρι του Έρωτα», τα ναρκωτικά έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στη συγκρότηση της κουλτούρας του έρωτα και ξέφυγαν από τα όρια του περιθωρίου, εισερχόμενα στα πανεπιστήμια και στα νοικοκυριά. Κι η «αντεπανάσταση» βρήκε ένα καλό συμβολικό όπλο: ο Γενικευμένος Πόλεμος κατά της Φτώχιας στον οποίο ηγείτο ο Τζόνσον αντικαταστάθηκε από τον Γενικευμένο Πόλεμο κατά των Ναρκωτικών με στρατηλάτη τον Νίξον (βλ και την ανάλυση μου για την "Vineland" Τόμας Πίντσον, "Μια ελεγεία για τη Λαϊκή Δημοκρατία του Ροκ εν Ρολ").
Κι όταν κάνεις τέτοιο πόλεμο, μπορείς να κάνεις κι άλλα πράγματα ταυτόχρονα: να αποδεσμεύσεις την παραγωγικότητα από το μισθό, να ενεργοποίησεις την επιχειρηματική κοινότητα προς μια πιο δυναμική προάσπιση των συμφερόντων της, να γυρίσεις το στυλ του πολιτικού λόγου, να το στεγνώσεις από όποιο ουνιβερσαλιστικό δημόσιο πνεύμα και να το εμποτίσεις με το ατομικιστικό πνεύμα της ελεύθερης αγοράς. Κι όσο η money-driven πολιτική αποκτούσε ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις, η ελίτ του πολιτικού και του επιχειρηματικού κόσμου έχανε το όποιο ενδιαφέρον της για τις ανάγκες του Τομέα ΧΑ, κι άρχισε να εργάζεται εναντίον της ικανοποίησης αυτών των αναγκών. Όπως ωραία τα περιγράφει η "Επενδυτική Θεωρία του Κομματικού Ανταγωνισμού."
Το πρόβλημα και με τον Temin είναι όταν φτάνουμε στο δια ταύτα: οι προτάσεις του (περισσότερες δημόσιες επενδύσεις, μείωση στρατιωτικών δαπανών, περισσότερη δημόσια παιδεία, κλπ) είναι γνωστές και εντός του θεωρητικού χαρτοφυλακίου κάθε σοσιαλδημοκρατικού κόμματος αλλά στην πράξη δεν αποδίδουν - στην περίπτωση που δοκιμάζονται όταν αυτά τα κόμματα έχουν την εξουσία. Αλλά ποτέ δεν την έχουν. Κι η μεγαλύτερη εμπλοκή του κόσμου στην πολιτική είναι δύσκολο να λάβει χώρα για τους γνωστούς και χιλιοειπωμένους λόγους.
Οπότε.....το έργο Every man for himself (and the devil take the hindmost), συνεχίζεται...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου