Dylan Evans. Από τον Λακάν στον Δαρβίνο (μτφρ. Crying Wolf)
Έκανα τα χαρτιά μου σε διάφορα πανεπιστήμια, τόσο στη Βρετανία όσο και στις ΗΠΑ. Φυσικά, τα τμήματα Ψυχολογίας ήταν εκτός παιχνιδιού. Δεν υπήρχε ούτε ένα από τα αξιοπρεπή τμήματα Ψυχολογίας που να προσέφερε θέση για διδακτορική έρευνα πάνω στον Λακάν. Καθώς κοιτούσα τις επιλογές μου, πρόσεξα ότι μια εξέχουσα λακανίστρια κατείχε μια θέση στο τμήμα της Συγκριτικής Λογοτεχνίας του κρατικού πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης στο Μπάφαλο. Μου φάνηκε κάπως περίεργο αλλά το απέδωσα στην ανάγκη.
Υπέθεσα ότι είχε αναγκαστεί να αποδεχτεί μια υποτιμητική για έναν λακανιστή θέση λόγω της προκατάληψης απέναντι στην ψυχανάλυση που κυριαρχεί στα αγγλοαμερικανικά τμήματα Ψυχολογίας. Ενώ στην Αργεντινή οι πεφωτισμέμοι ψυχολόγοι ήταν ιδιαίτερα ευχαριστημένοι με το να έχουν λακανιστές στα τμήματά τους, οι κλειστόμυαλοι συνάδελφοί τους στη Βρετανία και στις ΗΠΑ δεν τους ακολουθούσαν. Έτσι, οι παρεξηγημένοι λακανιστές αυτών των χωρών ήταν αναγκασμένοι να βρίσκουν καταφύγιο στα μοναδικά τμήματα που ήταν αρκετά ανοιχτόμυαλα γι’ αυτούς: τα τμήματα λογοτεχνίας και πολιτισμικών σπουδών.
Δεν είχα κανένα ενδιαφέρον για τη λογοτεχνία ή τη λογοτεχνική θεωρία αλλά αυτό δεν με πείραζε. Το σημαντικό πράγμα για μένα ήταν να εργαστώ με έναν επιβλέποντα που ήταν εξοικιωμένος με το έργο του Λακάν και ευνοϊκά διακείμενος απέναντί του. Εξάλλου, μεγάλο μέρος της έρευνας που έκαναν οι μεταπτυχιακοί φοιτητές αλλά και το διδακτικό προσωπικό του τμήματος, έμοιαζε περισσότερο με φιλοσοφία παρά με κριτική λογοτεχνίας. Με ηπειρωτική παρά με αναλυτική φιλοσοφία είναι αλήθεια, αλλά ακόμη κι έτσι, ήταν φιλοσοφία. Και αυτό ήταν που ουσιαστικά ήθελα. Να κάνω μια ενδελεχή και εις βάθος φιλοσοφική ανάλυση του έργου του Λακάν και να δω αν μπορώ να ξεκαθαρίσω τις αμφιβολίες που μού είχαν δημιουργηθεί από τις προφανείς ασυνέπειες και λάθη που είχα ανακαλύψει.
Σύντομα κατάλαβα ότι μια τέτοια προσέγγιση δεν ήταν εντός της ακαδημαϊκης ατμόσφαιρας του Μπάφαλο. Ούτε οι μεταπτυχιακοί φοιτητές ούτε ο επιβλέπων του διδακτορικού μου ενδιαφερόταν να διερευνήσουν αν οι απόψεις του Λακάν ήταν συνεκτικές ή ορθές. Γι’ αυτούς, μια τέτοια έρευνα ήταν χυδαία και δηλωτική μιας αφελούς παρερμηνείας του έργου του Λακάν. Τους φαινόταν γελοίο να αναρωτιέται κάποιος για την ακρίβεια του έργου τού Λακάν, τουλάχιστον εξίσου γελοίο με το αναρωτιέται κάποιος για την ακρίβεια ενός ποιήματος ή μιας συμφωνίας. Η αξία του λακανικού έργου δεν βρισκόταν στην ικανότητά του να περιγράφει γεγονότα αλλά στη δύναμή που είχε στο να παραγάγει νέους τρόπους ερμηνείας των λογοτεχνικών κειμένων. Και αν αυτή η στάση είναι φυσιολογική για ερευνητές που είναι χωμένοι μέσα στη λογοτεχνική θεωρία, για μένα ήταν τελείως εκτός πραγατικότητας αφού ο Λακάν δεν ήταν κριτικός της λογοτεχνίας αλλά ενεργός ψυχαναλυτής. Και παρόλο τον πολύ χρόνο που ξόδεψε συζητώντας λογοτεχνικά κείμενα στα σεμινάρια και τα γραπτά του, δεν έκανε ποτέ του λογοτεχνική κριτική.
Το ενδιαφέρον του για τη λογοτεχνία καθεαυτή ήταν ανύπαρκτο και κάθε φορά που συζητούσε κάποιο λογοτεχνικό έργο ή κάποιο έργο τέχνης, τό έκανε για έναν και μόνο λόγο: για να εξηγήσει μια ψυχαναλυτική έννοια σε άλλους ψυχαναλυτές, ώστε να την κατανοήσουν καλύτερα και να την εφαρμόσουν στην θεραπευτική πρακτική τους.
Για τους λακανιστές στο Μπουένος Άιρες και στο Παρίσι αυτό ήταν ξεκάθαρο. Ήταν τρομοκρατημένοι, όπως κι ο ίδιος ο Λακάν, από τον τρόπο με τον οποίο οι κριτικοί της λογοτεχνίας και του πολιτισμού στη Βρετανία και τις ΗΠΑ είχαν διαφθείρει την ψυχανάλυση. Ο Λακάν διαμαρτυρόταν έντονα για αυτό που έβλεπε ως «ερμηνευτικοποίηση» της ψυχανάλυσης και υποστήριζε ότι η ψυχανάλυση δεν είναι μια γενική ερμηνευτική που μπορεί να εφαρμοστεί σε οποιοδήποτε ερευνητικό πεδίο, αλλά η θεωρία ενός πολύ συγκεκριμένου πεδίου, της ψυχαναλυτικής θεραπείας. Δεν τον ενδιέφερε καθόλου να διευρύνει την κατανόηση της τέχνης και της λογοτεχνίας από τους μαθητές του. Αυτό που τον ενδιέφερε ήταν να κατανοήσουν καλύτερα την ψυχανάλυση. Και η ψυχανάλυση είναι, πρώτα και πάνω απ΄όλα, μια μέθοδος με την οποία ο αναλυτής προσπαθεί να θεραπεύσει ασθενείς και, δευτερευόντως, μια θεωρία πάνω στο πώς αυτή η μέθοδος λειτουργεί.
Οι λακανιστές στο Μπάφαλο δεν είχαν την παραμικρή ιδέα γι΄αυτή τη μέθοδο. Ούτε και την όποια προσωπική εμπειρία. Διάβαζαν τον Λακάν εξ ολοκλήρου εντός των πλαισίων της λογοτεχνικής κριτικής και σπάνια, αν το έκαναν ποτέ, σκέφτονταν πάνω στην κλινική θεμελίωσή της. Ήταν τελείως αδιάφοροι για τη συνοχή ή την ακρίβεια των ιδεών του Λακάν. Είχαν παρερμηνεύσει τελείως το έργο του.
(συνεχίζεται με την Αλήθεια και την Απόδειξη)
Έκανα τα χαρτιά μου σε διάφορα πανεπιστήμια, τόσο στη Βρετανία όσο και στις ΗΠΑ. Φυσικά, τα τμήματα Ψυχολογίας ήταν εκτός παιχνιδιού. Δεν υπήρχε ούτε ένα από τα αξιοπρεπή τμήματα Ψυχολογίας που να προσέφερε θέση για διδακτορική έρευνα πάνω στον Λακάν. Καθώς κοιτούσα τις επιλογές μου, πρόσεξα ότι μια εξέχουσα λακανίστρια κατείχε μια θέση στο τμήμα της Συγκριτικής Λογοτεχνίας του κρατικού πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης στο Μπάφαλο. Μου φάνηκε κάπως περίεργο αλλά το απέδωσα στην ανάγκη.
Υπέθεσα ότι είχε αναγκαστεί να αποδεχτεί μια υποτιμητική για έναν λακανιστή θέση λόγω της προκατάληψης απέναντι στην ψυχανάλυση που κυριαρχεί στα αγγλοαμερικανικά τμήματα Ψυχολογίας. Ενώ στην Αργεντινή οι πεφωτισμέμοι ψυχολόγοι ήταν ιδιαίτερα ευχαριστημένοι με το να έχουν λακανιστές στα τμήματά τους, οι κλειστόμυαλοι συνάδελφοί τους στη Βρετανία και στις ΗΠΑ δεν τους ακολουθούσαν. Έτσι, οι παρεξηγημένοι λακανιστές αυτών των χωρών ήταν αναγκασμένοι να βρίσκουν καταφύγιο στα μοναδικά τμήματα που ήταν αρκετά ανοιχτόμυαλα γι’ αυτούς: τα τμήματα λογοτεχνίας και πολιτισμικών σπουδών.
Δεν είχα κανένα ενδιαφέρον για τη λογοτεχνία ή τη λογοτεχνική θεωρία αλλά αυτό δεν με πείραζε. Το σημαντικό πράγμα για μένα ήταν να εργαστώ με έναν επιβλέποντα που ήταν εξοικιωμένος με το έργο του Λακάν και ευνοϊκά διακείμενος απέναντί του. Εξάλλου, μεγάλο μέρος της έρευνας που έκαναν οι μεταπτυχιακοί φοιτητές αλλά και το διδακτικό προσωπικό του τμήματος, έμοιαζε περισσότερο με φιλοσοφία παρά με κριτική λογοτεχνίας. Με ηπειρωτική παρά με αναλυτική φιλοσοφία είναι αλήθεια, αλλά ακόμη κι έτσι, ήταν φιλοσοφία. Και αυτό ήταν που ουσιαστικά ήθελα. Να κάνω μια ενδελεχή και εις βάθος φιλοσοφική ανάλυση του έργου του Λακάν και να δω αν μπορώ να ξεκαθαρίσω τις αμφιβολίες που μού είχαν δημιουργηθεί από τις προφανείς ασυνέπειες και λάθη που είχα ανακαλύψει.
Σύντομα κατάλαβα ότι μια τέτοια προσέγγιση δεν ήταν εντός της ακαδημαϊκης ατμόσφαιρας του Μπάφαλο. Ούτε οι μεταπτυχιακοί φοιτητές ούτε ο επιβλέπων του διδακτορικού μου ενδιαφερόταν να διερευνήσουν αν οι απόψεις του Λακάν ήταν συνεκτικές ή ορθές. Γι’ αυτούς, μια τέτοια έρευνα ήταν χυδαία και δηλωτική μιας αφελούς παρερμηνείας του έργου του Λακάν. Τους φαινόταν γελοίο να αναρωτιέται κάποιος για την ακρίβεια του έργου τού Λακάν, τουλάχιστον εξίσου γελοίο με το αναρωτιέται κάποιος για την ακρίβεια ενός ποιήματος ή μιας συμφωνίας. Η αξία του λακανικού έργου δεν βρισκόταν στην ικανότητά του να περιγράφει γεγονότα αλλά στη δύναμή που είχε στο να παραγάγει νέους τρόπους ερμηνείας των λογοτεχνικών κειμένων. Και αν αυτή η στάση είναι φυσιολογική για ερευνητές που είναι χωμένοι μέσα στη λογοτεχνική θεωρία, για μένα ήταν τελείως εκτός πραγατικότητας αφού ο Λακάν δεν ήταν κριτικός της λογοτεχνίας αλλά ενεργός ψυχαναλυτής. Και παρόλο τον πολύ χρόνο που ξόδεψε συζητώντας λογοτεχνικά κείμενα στα σεμινάρια και τα γραπτά του, δεν έκανε ποτέ του λογοτεχνική κριτική.
Το ενδιαφέρον του για τη λογοτεχνία καθεαυτή ήταν ανύπαρκτο και κάθε φορά που συζητούσε κάποιο λογοτεχνικό έργο ή κάποιο έργο τέχνης, τό έκανε για έναν και μόνο λόγο: για να εξηγήσει μια ψυχαναλυτική έννοια σε άλλους ψυχαναλυτές, ώστε να την κατανοήσουν καλύτερα και να την εφαρμόσουν στην θεραπευτική πρακτική τους.
Για τους λακανιστές στο Μπουένος Άιρες και στο Παρίσι αυτό ήταν ξεκάθαρο. Ήταν τρομοκρατημένοι, όπως κι ο ίδιος ο Λακάν, από τον τρόπο με τον οποίο οι κριτικοί της λογοτεχνίας και του πολιτισμού στη Βρετανία και τις ΗΠΑ είχαν διαφθείρει την ψυχανάλυση. Ο Λακάν διαμαρτυρόταν έντονα για αυτό που έβλεπε ως «ερμηνευτικοποίηση» της ψυχανάλυσης και υποστήριζε ότι η ψυχανάλυση δεν είναι μια γενική ερμηνευτική που μπορεί να εφαρμοστεί σε οποιοδήποτε ερευνητικό πεδίο, αλλά η θεωρία ενός πολύ συγκεκριμένου πεδίου, της ψυχαναλυτικής θεραπείας. Δεν τον ενδιέφερε καθόλου να διευρύνει την κατανόηση της τέχνης και της λογοτεχνίας από τους μαθητές του. Αυτό που τον ενδιέφερε ήταν να κατανοήσουν καλύτερα την ψυχανάλυση. Και η ψυχανάλυση είναι, πρώτα και πάνω απ΄όλα, μια μέθοδος με την οποία ο αναλυτής προσπαθεί να θεραπεύσει ασθενείς και, δευτερευόντως, μια θεωρία πάνω στο πώς αυτή η μέθοδος λειτουργεί.
Οι λακανιστές στο Μπάφαλο δεν είχαν την παραμικρή ιδέα γι΄αυτή τη μέθοδο. Ούτε και την όποια προσωπική εμπειρία. Διάβαζαν τον Λακάν εξ ολοκλήρου εντός των πλαισίων της λογοτεχνικής κριτικής και σπάνια, αν το έκαναν ποτέ, σκέφτονταν πάνω στην κλινική θεμελίωσή της. Ήταν τελείως αδιάφοροι για τη συνοχή ή την ακρίβεια των ιδεών του Λακάν. Είχαν παρερμηνεύσει τελείως το έργο του.
(συνεχίζεται με την Αλήθεια και την Απόδειξη)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου