Λογοτεχνικός Δαρβινισμός (95): Μια Θεωρία του Αφορισμού

Σύμφωνα με τον σκοτεινό Χωρογράφο της Λογοτεχνίας και Αέναο Συζητητή Μορίς Μπλανσό, όταν η φιλοσοφία έρχεται αντιμέτωπη με το άγνωστο, έχει δυο δυνατούς τρόπους απόκρισης:

1.Να απαιτήσει την απόλυτη συνέχεια και να εκφραστεί με μια γλώσσα σφαιρική, ή,

2.Να δεχτεί την τρέχουσα, πεισσότερο ή λιγότερο έντονη, ασυνέχεια και να εκφραστεί με μια γλώσσα θραυσματική.

Την ιστορία του δεύτερου τρόπου μας λέει ο Andrew Hui (ΑΗ) στο πιο ενδιαφέρον βιβλίο της χρονιάς: ‘’Μια Θεωρία του Αφορισμού: από τον Κομφούκιο στο Twitter’’. Και πολύ ''χρήσιμο'', αν λάβει κανείς υπόψη του ότι στις μέρες μας Πλανητάρχης εκλέγεται αυτός που θα γράψει τα πιο ιδιαίτερα tweets [Αν αφήσουμε στην άκρη την εκκλησιαστική ποινή και τους/τις αφορεσμένους/ες, ο αφορισμός, η λιτή, επιγραμματική φράση που υποτίθεται ότι περιλαμβάνει μια καθολική αλήθεια ή που είναι απλώς μια πνευματώδης παρατήρηση, έχει μεγάλη ιστορία. Είναι το στοιχειοδέστερο, το πιο σύντομο και πιο φορτισμένο λογοτεχνικό είδος.]

Ο ΑΗ αρχίζει το βιβλίο του με μια εισαγωγή όπου δίνει τις γενικές γραμμές της θεωρίας του: οι αφορισμοί υπάρχουν πριν τη φιλοσοφία, είναι κατά της φιλοσοφίας και υπάρχουν και μετά τη φιλοσοφία. Ο Ηράκλειτος υπήρξε πριν από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη και ήταν κατά αυτών, ο Πασκάλ υπήρξε μετά τον Καρτέσιο και ήταν κατά αυτού, ο Νίτσε υπήρξε μετά τον Καντ και τον Χέγκελ και ήταν κατά αυτών. Ο φιλόσοφος διατυπώνει και κριτικάρει επιχειρήματα. Ο αφοριστής συνθέτει το λόγο του ακούγοντας τη διασκορπισμένη διαίσθησή του. Ο ΑΗ δέχεται τη μεταμοντέρνα (μαρξίζουσα) άποψη για τη Δυτική Φιλοσοφία (ΔΦ) ως σύνολο μεγάλων αφηγήσεων με στρατηγικό στόχο την κατασκευή συστημάτων κυριαρχίας. Έτσι, αν η ΔΦ είναι μια ιστορία τέτοιων προσπαθειών, η ιστορία των αφορισμὠν είναι η ιστορία της μομφής και της κριτικής αυτών των συστημάτων με τη μορφή λογοτεχνικών θραυσμάτων.

Συνεχίζει την εισαγωγή του δίνοντας τους ορισμούς του αφορισμού, την ιστορία του μέσα στον χρόνο, τη θέση που είχε μέσα σε φιλοσοφικές σχολές και συστήματα, το τρόπο με τον οποίο τον δούλεψαν γνωστοί και λιγότερο γνωστοί συγγραφείς. (Για ολόκληρη την εισαγωγή, εδώ).

Πέρα από την εισαγωγή, το βιβλίο αρθρώνεται σε 6 κεφάλαια (κατά χρονολογία γέννησης του κάθε αφοριστή που δίνει το όνομά του στο κεφάλαιο), έναν επίλογο κι ένα βιβλιογραφικό σημείωμα. Η επιλογή των ονομάτων των κεφαλαίων αυτών, μάλλον δείχνει και ποιούς θεωρεί ο συγγραφέας τους μεγαλύτερους ή πιο σημαντικούς αφοριστές:

1.Κομφούκιος: Ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΕΥΧΕΤΑΙ ΝΑ ΠΑΡΑΜΕΙΝΕΙ ΣΙΩΠΗΛΟΣ

2.Ηράκλειτος: Ό,ΤΙ ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ ΚΡΥΦΟ

3. Το Ευαγγέλιο του Θωμά: Ό,ΤΙ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΤΑΙ (με αφορισμούς του Ιησού Χριστού)

4 Έρασμος και Βάκων: ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

5.Πασκάλ: ΤΑ ΘΡΑΥΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΠΕΙΡΟΥ

6 Νίτσε: ΤΑ ΘΡΑΥΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΤΕΡΜΟΝΟΥ

Τα ονόματα που συναντάει ο αναγνώστης είναι φυσικά δεκάδες, αλλά, με βάση τον ΑΗ, την Ιερή Επτάδα αποτελούν οι Κομφούκιος, Ηράκλειτος, Ιησούς Χριστούς, Έρασμος, Βάκων, Πασκάλ και Νίτσε.

Πριν όμως τους δούμε έναν έναν, ας δούμε τη διείσδυση που έχουν τα μέλη της  Ιερής Επτάδας με κριτήριο των αριθμό γλωσσών με σχετικό wiki λήμμα

Πέραν του Ιησού και του Κομφούκιου που ως ηγετικές μορφές καθιερωμένων θρησκειών ή/και ηθικών συστημάτων ξεπερνούν τις 200 γλώσσες, πολύ καλά τα πάει ο Νίτσε που ξεπρναέι τις 150 (αν ληφθεί ότι ο Νίτσε έζησε 1800-2400 χρόνια μετά από Ιησού – Κομφούκιο αντίστοιχα, δεν αποκλείεται να τους ξεπεράσει στο μέλλον). Τη σειρά συμπληρώνουν οι Πασκάλ, Βάκωνας, Έρασμος και Ηράκλειτος.

Η διείσδυση του Νίτσε φαίνεται και από Google Books Ngram Viewer. Όπου, αν εξαιρέσουμε τον κυρίαρχο Ιησού (η καμπύλη του, πάντως, έχει ενδιαφέρον, όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα):

Από το 1900 και μετά, ο Νίτσε καλπάζει: από 1960 και μετά ξεπερνά τον Βάκωνα στην αγγλική γλώσσα, κυριαρχεί στη γερμανική γλώσσα ενώ συναγωνίζεται τον Πασκάλ στη γαλλική γλώσσα.  

Λογοτεχνικός Δαρβινισμός (94): Ο Παρνασσός και τα λογοτεχνικά δημοψηφίσματα.

Ο γιος του Ποσειδώνα και της νύμφης Κλεοδώρας, έδωσε το όνομα του στο βουνό που προσάραξε ο Δευκαλίων, που φιλοξένησε τον ‘’ομφαλό της Γης’’ και στο οποίο ο Απόλλωνας γνώρισε τον Ορφέα και του χάρισε τη χρυσή λύρα και το χάρισμα να ημερεύει τα άγρια ζώα με τη φωνή και το τραγούδι του.

Έτσι, χιλιάδες χρόνια αργότερα, το 1952, έγινε από κάποιους πανεπιστημιακούς μια προσπάθεια καταγραφής των ποιητικών προτιμήσεων των φοιτητών.  (βλ Π. Χάρης, Λογοτεχνικά Δημοψηφίσματα, Νέα Εστία, τ. 1397, 15/09/1985).

Το ερώτημα ήταν: Ποιά είναι τα 10 καλύτερα ποιήματα του νεοελληνικού Παρνασσού;

Αν και δεν γνωρίζουμε λεπτομέρειες για τη μεθοδολογία, το δειγματολόγιο, τα κριτήρια και τα παρόμοια – γνωρίζουμε ότι το δημοψήφισμα προκάλεσε ομηρικούς πολέμους στις φοιτητικές παρέες (καυγάδες μεταξύ αδελφικών φίλων, χωρισμοί, αναπάντεχα σμιξίματα, κλάματα, γέλια και τα παρόμοια). Δεν γνωρίζουμε, επίσης, την τελική κατάταξη με βάση τις περισσότερες ψήφους, αλλά γνωρίζουμε την τελική δεκάδα κατἀ αλφαβητική σειρά (με την τελευταία στροφή κάθε ποιήματος): 

1.Γ. Αθάνας, Οι ασάλευτες κυρίες των επαρχιών

[...]

Μα τίποτε ποτέ δε θα γεμίσει

της ζωής τους το απέραντο κενό…

Πόσες τέτοιες κυρίες έχω γνωρίσει.

Με θυμούνται; Καμιά δε λησμονώ.

2. Κ. Βάρναλης, Η μάνα του Χριστού

[...]

Μα γιατί να σταθείς να σε πιάσουν! Κι ακόμα,

σα ρωτήσανε: «Ποιος ο Χριστός;» τί πες «Νά με»!

Αχ! δεν ξέρει, τί λέει το πικρό μου το στόμα!

Τριάντα χρόνια παιδί μου δε σ’ έμαθ’ ακόμα!

3. Γ. Γρυπάρης, Ο πραγματευτής

[...]

Τώρα στη χώρα ο νιος πραματευτής

κλαίει και λέει πάλι εκείνο:

- Ένα μου κόστισε φιλί

κι όπου εύρω δυο τη δίνω

τη ζώνη πόπλεξε η καλή – ώ ένα φιλί-

η αρρεβωνιαστικιά μου.

Με πλάνεσε μια ξωτικιά στην ξενιτιά

και πήρε τα συλλοϊκά μου!

4. Κ.Π. Καβάφης, Ιθάκη

[...]

Η Ιθάκη σ' έδωσε τ' ωραίο ταξίδι.

Χωρίς αυτήν δεν θα 'βγαινες στον δρόμο.

Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια.

Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε.

Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα,

ήδη θα το κατάλαβες οι Ιθάκες τι σημαίνουν.

5. Κ.Γ. Καρυωτάκης, Πρέβεζα

[...]

Αν τουλάχιστον, μέσα στους ανθρώπους
αυτούς, ένας επέθαινε από αηδία...
Σιωπηλοί, θλιμμένοι, με σεμνούς τρόπους,
θα διασκεδάζαμε όλοι στην κηδεία.

6. Μ. Μαλακάσης, Ο Τάκη-Πλούμας
[...]
Ω! το λεβέντη του Μεσολογγιού μας,
τον ήλιο της αυγούλας μου ζωής!
Και να μετρώ, και να 'ναι, ο Τάκη-Πλούμας,
τριάντα τρία χρόνια μες στη γης...

7. Κ. Ουράνη, Η αγάπη

[...]

ειδέ κι αν έχεις φωτεινό το σπίτι για να τη δεχτείς

και, σαν φανεί, τρέξεις σ’ αυτήν και μπρος στα πόδια της συρθείς,

αν είναι να ’ρθει, θε να ’ρθεί - αλλιώς θα προσπεράσει!...

8. Ζ. Παπαντωνίου, Λυπημένα Δειλινά

[...]

Όλα σταμάτησαν εκεί.

Αργεί πολύ να ρθή ή βραδιά…

Πώς έχω την ψυχή βαριά

το δειλινό την Κυριακή.

9. Λ.Πορφύρας, Lacrimae Rerum (=Τα δάκρυα των Πραγμάτων)

[...]

Κι απ' τη γωνιά ο καλός της Λήθης σύντροφος,

τ' αγαπημένο μας παλιό ρολόι,

τραγουδιστής του χρόνου, κι αυτός κλαίοντας

ρυθμίζει αργά, φριχτά, το μοιρολόι..

10. Δ. Σολωμός – Υμνος εις την Ελευθερίαν

[...]

"Tούτο ανίσως μελετάτε,

ιδού εμπρός σας τον Σταυρό

Bασιλείς! ελάτε, ελάτε,

και κτυπήσετε κι εδώ".

Κι ενώ δυο ποιήματα του Παλαμά (ένα απόσπασμα από τον Προφητικό και ο Σάτυρος) πλησίασαν τη 10άδα, ‘’από τον πολύ θαυμασμό έμεινε έξω του νυμφώνος.’’

Προφητικός

[...]

Και θα ’ρθεί μια μέρα, μαύρη μέρα!

Και η ψυχή σου, ω Πολιτεία,

θα κατασταλάξει πέρα, πέρα

στην καμαρωμένη Γη,

στου ήλιου τη χαρά, στ’ Απρίλη τον αέρα.

Και στο φως θα βγει,

και ξαφνίζοντας τον ήλιο,

σα θρεμμένο απ’ το δικό σου αίμα,

ένα γέλιο, ένα παράλλαμα, ένα ψέμα,

ένα κλάμα, ένα βασίλειο.

[...]

Ο Σάτυρος

[...] είμ’ εγώ,

ο Σάτυρος. Και ρίζωσα

σαν την ελιά εδώ πέρα,

λιγώνω τους αγέρηδες

με τη βαθιά φλογέρα.

Και παίζω και παντρεύονται,

λατρεύονται, λατρεύουν,

και παίζω και χορεύουν

ανθρώποι, ζα, στοιχειά.

Καλά τα πήγαν ‘’Ο Μικρός επαρχιώτης’’ του Μ. Στασινόπουλου, η ‘’Λήθη’’ του Λ. Μαβίλλη και το σονετικό τρίπτυχο ‘’Ο Καλός σπορεύς Ι-ΙΙΙ’’ της Αιμιλίας Δάφνη, ενώ για τον Σικελιανό ούτε λέξη.

Ο Μικρός επαρχιώτης

[...]

Μα εγώ το ξέρω. Κάποιαν ώρα ρόδινη του θέρους,

Περνώντας απ’ τη σκοτεινή μισογερμένη θύρα,

Στα φαγωμένα και παλιά σκαλιά θα ιδώ ριγμένο

(σαν πτώμα κάποιου που κρυφά σκοτώσανε τη νύχτα)

ένα χιτώνιο παιδικό, με τα χρυσά σειρήτια.

Λήθη

[...]

Α δεν μπορείς παρά να κλαις το δείλι,

τους ζωντανούς τα μάτια σου ας θρηνήσουν·

θέλουν – μα δε βολεί να λησμονήσουν.

Δυστυχώς, δεν μπόρεσα να βρώ τον ‘’Καλό Σπορέα’’ της Αιμιλίας Δάφνη αλλά θα σπεύσω. Με δεδομένα ότι η ιδιαίτερα όμορφη Αιμιλία, επικράτησε στους φιλολογικούς κύκλους με τα πρώτα ποιήματα που άρχισε να δημοσιεύει κι η ομορφιά της έκανε τον (ατυχήσαντα στο φοιτητικό δημοψήφισμα Άγγελο Σικελιανό να πει):

‘’Έτσι θά 'τανε τα μάτια της Σαπφούς, τά 'καιγε βαθιά κρυφή μεγάλη φλόγα. Κι η κατατομή της, κατατομή αυλητρίδας αρχαίου ναού".