Λογοτεχνικός Δαρβινισμός (95): Μια Θεωρία του Αφορισμού

Σύμφωνα με τον σκοτεινό Χωρογράφο της Λογοτεχνίας και Αέναο Συζητητή Μορίς Μπλανσό, όταν η φιλοσοφία έρχεται αντιμέτωπη με το άγνωστο, έχει δυο δυνατούς τρόπους απόκρισης:

1.Να απαιτήσει την απόλυτη συνέχεια και να εκφραστεί με μια γλώσσα σφαιρική, ή,

2.Να δεχτεί την τρέχουσα, πεισσότερο ή λιγότερο έντονη, ασυνέχεια και να εκφραστεί με μια γλώσσα θραυσματική.

Την ιστορία του δεύτερου τρόπου μας λέει ο Andrew Hui (ΑΗ) στο πιο ενδιαφέρον βιβλίο της χρονιάς: ‘’Μια Θεωρία του Αφορισμού: από τον Κομφούκιο στο Twitter’’. Και πολύ ''χρήσιμο'', αν λάβει κανείς υπόψη του ότι στις μέρες μας Πλανητάρχης εκλέγεται αυτός που θα γράψει τα πιο ιδιαίτερα tweets [Αν αφήσουμε στην άκρη την εκκλησιαστική ποινή και τους/τις αφορεσμένους/ες, ο αφορισμός, η λιτή, επιγραμματική φράση που υποτίθεται ότι περιλαμβάνει μια καθολική αλήθεια ή που είναι απλώς μια πνευματώδης παρατήρηση, έχει μεγάλη ιστορία. Είναι το στοιχειοδέστερο, το πιο σύντομο και πιο φορτισμένο λογοτεχνικό είδος.]

Ο ΑΗ αρχίζει το βιβλίο του με μια εισαγωγή όπου δίνει τις γενικές γραμμές της θεωρίας του: οι αφορισμοί υπάρχουν πριν τη φιλοσοφία, είναι κατά της φιλοσοφίας και υπάρχουν και μετά τη φιλοσοφία. Ο Ηράκλειτος υπήρξε πριν από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη και ήταν κατά αυτών, ο Πασκάλ υπήρξε μετά τον Καρτέσιο και ήταν κατά αυτού, ο Νίτσε υπήρξε μετά τον Καντ και τον Χέγκελ και ήταν κατά αυτών. Ο φιλόσοφος διατυπώνει και κριτικάρει επιχειρήματα. Ο αφοριστής συνθέτει το λόγο του ακούγοντας τη διασκορπισμένη διαίσθησή του. Ο ΑΗ δέχεται τη μεταμοντέρνα (μαρξίζουσα) άποψη για τη Δυτική Φιλοσοφία (ΔΦ) ως σύνολο μεγάλων αφηγήσεων με στρατηγικό στόχο την κατασκευή συστημάτων κυριαρχίας. Έτσι, αν η ΔΦ είναι μια ιστορία τέτοιων προσπαθειών, η ιστορία των αφορισμὠν είναι η ιστορία της μομφής και της κριτικής αυτών των συστημάτων με τη μορφή λογοτεχνικών θραυσμάτων.

Συνεχίζει την εισαγωγή του δίνοντας τους ορισμούς του αφορισμού, την ιστορία του μέσα στον χρόνο, τη θέση που είχε μέσα σε φιλοσοφικές σχολές και συστήματα, το τρόπο με τον οποίο τον δούλεψαν γνωστοί και λιγότερο γνωστοί συγγραφείς. (Για ολόκληρη την εισαγωγή, εδώ).

Πέρα από την εισαγωγή, το βιβλίο αρθρώνεται σε 6 κεφάλαια (κατά χρονολογία γέννησης του κάθε αφοριστή που δίνει το όνομά του στο κεφάλαιο), έναν επίλογο κι ένα βιβλιογραφικό σημείωμα. Η επιλογή των ονομάτων των κεφαλαίων αυτών, μάλλον δείχνει και ποιούς θεωρεί ο συγγραφέας τους μεγαλύτερους ή πιο σημαντικούς αφοριστές:

1.Κομφούκιος: Ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΕΥΧΕΤΑΙ ΝΑ ΠΑΡΑΜΕΙΝΕΙ ΣΙΩΠΗΛΟΣ

2.Ηράκλειτος: Ό,ΤΙ ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ ΚΡΥΦΟ

3. Το Ευαγγέλιο του Θωμά: Ό,ΤΙ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΤΑΙ (με αφορισμούς του Ιησού Χριστού)

4 Έρασμος και Βάκων: ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

5.Πασκάλ: ΤΑ ΘΡΑΥΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΠΕΙΡΟΥ

6 Νίτσε: ΤΑ ΘΡΑΥΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΤΕΡΜΟΝΟΥ

Τα ονόματα που συναντάει ο αναγνώστης είναι φυσικά δεκάδες, αλλά, με βάση τον ΑΗ, την Ιερή Επτάδα αποτελούν οι Κομφούκιος, Ηράκλειτος, Ιησούς Χριστούς, Έρασμος, Βάκων, Πασκάλ και Νίτσε.

Πριν όμως τους δούμε έναν έναν, ας δούμε τη διείσδυση που έχουν τα μέλη της  Ιερής Επτάδας με κριτήριο των αριθμό γλωσσών με σχετικό wiki λήμμα

Πέραν του Ιησού και του Κομφούκιου που ως ηγετικές μορφές καθιερωμένων θρησκειών ή/και ηθικών συστημάτων ξεπερνούν τις 200 γλώσσες, πολύ καλά τα πάει ο Νίτσε που ξεπρναέι τις 150 (αν ληφθεί ότι ο Νίτσε έζησε 1800-2400 χρόνια μετά από Ιησού – Κομφούκιο αντίστοιχα, δεν αποκλείεται να τους ξεπεράσει στο μέλλον). Τη σειρά συμπληρώνουν οι Πασκάλ, Βάκωνας, Έρασμος και Ηράκλειτος.

Η διείσδυση του Νίτσε φαίνεται και από Google Books Ngram Viewer. Όπου, αν εξαιρέσουμε τον κυρίαρχο Ιησού (η καμπύλη του, πάντως, έχει ενδιαφέρον, όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα):

Από το 1900 και μετά, ο Νίτσε καλπάζει: από 1960 και μετά ξεπερνά τον Βάκωνα στην αγγλική γλώσσα, κυριαρχεί στη γερμανική γλώσσα ενώ συναγωνίζεται τον Πασκάλ στη γαλλική γλώσσα.