Γιατί η ποίηση έχει (ή δεν έχει) νόημα (24): Αξιολόγηση των Μέτρων Λιτότητας – Εισαγωγή με ένα κουνούπι

Tα «Μέτρα Λιτότητας» ήταν η αιτία του σχηματισμού της ΟΔΝΠ, όταν ο Crying Wolf αποφάσισε να τα (παρ)ακολουθήσει (και όσο μπορεί να τα τηρήσει) ως φαρμακευτική ποιητική αγωγή – με τις δυνητικές (πραγματικές ή/και φανταστικές) θεραπευτικές ιδιότητες της ποίησης θα ασχοληθούμε εκτεταμένα στο μέλλον. Στην πορεία φάνηκε ότι ο Crying Wolf δεν μπορούσε να θεραπευτεί μόνος του και αναγκαστικά η αγωγή/θεραπεία μοιράστηκε στα μέλη της νεοπαγούς ΟΔΝΠ.




Τα οποία πρόσφατα κυκλοφόρησαν και στην ελληνική αγορά από τις εκδόσεις «Άγρα». Στο blog των εκδόσεων μπορεί κανείς να διαβάσει τα σχετικά:

• Το βιβλίο έλαβε το LONDON HELLENIC PRIZE του 2016
• Χαρακτηρίστηκε από το ψιλοαριστερό περιοδικό New Statement ως «κορυφαίο βιβλίο της χρονιάς» και από την ψιλοαριστερή εφημερίδα Guardian ως «Βιβλίο του μήνα» (Δεκέμβριος 2016) (Για την ακρίβεια, όχι το περιοδικό αλλά ο πολύς Μαρκ Μαζάουερ, γνωστός ιστορικός της Ελλάδας ειδικά, των Βαλκανίων πιο γενικά και των μαζικών κτηνωδιών ακόμη γενικότερα, ο οποίος το χαρακτήρισε εφάμιλλο σε σημασία με τις ιστορίες του Χρήστου Οικονόμου που τιτλοφορούνται «Κάτι θα γίνει, θα δεις». Για το βιβλίο του μήνα Δεκεμβρίου 2016 από την εφημερίδα Guardian, δε μπορέσαμε να βρούμε τίποτα σχετικό – οι αναφορές της εφημερίδας στο βιβλίο είναι η αυτοπαρουσίαση της Karen Van Dyck στις 25/03/2016 (!!!), η παρουσίαση της Kate Kellaway στις 03/04/2016, και η ξεχωριστή παρουσίαση 5 ποιητών και 4 ποιητριών που ανθολογούνται στη συλλογή, από τις κυρέες Marta Bausells και Eleni Stefanou. 
• Διαβάζουμε, ακόμη, θετικά ως εγκωμιαστικά σχόλια  - και του πανταχού παρόντα Terry Eagleton, όπως και του Edmund Keeley – που αδικαιολογήτως τον ξεχνάει η «Αγρα» – όπως και του Γ. Βαρουφάκη – που επίσης αδικαιολογήτως τον ξεχνάει. Πιο ενδιαφέρουσα η άποψη του NewYorker: Ένα από τα πιο εντυπωσιακά χαρακτηριστικά της ανθολογίας είναι η άρνησή της να οριστικοποιήσει ποιό γράψιμο είναι ή δεν είναι πολιτικό. Η Βαν Ντάυκ επιλέγει να παρουσιάσει ένα ευρύτερο φάσμα ποιημάτων, περιλαμβάνοντας πολλά που δεν αναφέρονται άμεσα στην πολιτική κατάσταση, με στόχο να προσφέρει βαθύτερες και πολύ διαφορετικές μεταξύ τους απαντήσεις στα ερωτήματα περί ευθύνης των ποιητών στο πολιτικό γίγνεσθαι). Κάτι που επίσης θα έπρεπε να συμπεριλάβουν οι εκδόσεις «Άγρα» είναι και η φράση του David Wallace: «Αυτή είναι η υπογραφή των ποιητών/ριών των «Μέτρων Λιτότητας»: «η ανεπαίσθητη διαγραφή των ορίων μεταξύ πολιτικού και καθημερινού». Γιατί εδώ είναι που πρέπει να γίνει η κουβέντα: ποιο το πολιτικό, ποιο το καθημερινό και ποιο το ανάμεσό τους - για να το διατυπώσουνε ποιητικά. Θα επανέλθουμε αργότερα στην κριτική του David Wallace.
• Tα «Μέτρα λιτότητας», όσοι τα διάβασαν στο εξωτερικό, φαίνεται ότι τα γούσταραν. Ο T Iwarson στο Amazon.co.uk δίνει 5 αστεράκια, όπως κι ο The Sparrow. To ίδιο και οι 3 αναγνώστες του amazon.com. 
• Έτσι μπορούμε να φανταστούμε τον/την αγγλοαμερικανό/ίδα αναγνώστη/ρια ποίησης να λέει στον/την φίλο/η του/της/της/του: “I really enjoy reading and feeling these Austerity Measures”
  

Στην αρχή της ποιητικής αγωγής που αποφασίσαμε να ακολουθήσουμε, ασχοληθήκαμε με ποσοτικά/ποιοτικά στοιχεία που αφορούσαν περισσότερο τους ποιητές (ηλικία, σπουδές) (τους ποιητές Δούκα Καπάνταη (ΔΚ) και Στάθη Μπαρούτσο (ΣΜ) τους είχε φάει η μαρμάγκα, οπότε ζητάμε συγνώμη και επανορθώνουμε. Η εικόνα της κατανομής της ηλικίας των ποιητών/ριών, όπως και η εικόνα των σπουδών τους (ή μη σπουδών) δεν αλλάζει: ο 46χρονος ΔΚ είναι ειδικός στη φιλοσοφία και τη λογική ενώ ο 37χρονος ΣΜ υπογράφει ως μπλόγκερ). Οι μόνες αλλαγές είναι η αύξηση των μελών της ομάδας «ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΤΑΛΕΝΤΟ-Ποιητές σε λογοτεχνικά περιοδικά» όπου ανήκει ο ΔΚ από 6 σε 7, όπως και της ομάδας «ΑΔΙΚΗ ΤΙΜΩΡΙΑ – Διαδικτυακοί ποιητές»), και είχαμε κάνει ένα πρωτόλειο διάγραμμα ροής για να μπορούμε να κινηθούμε:

Παρά την εγκωμιαστική αγγλοαμερικανική υποδοχή των «Μέτρων Λιτότητας», στην Ελλάδα είχαμε γρίνιες. Καθόλου πρωτότυπα, αφού, όπως όλοι ξέρουμε, το ελληνικό γονιδίωμα είναι εμποτισμένο στη διχόνοια, η οποία παρέα με το παναθρώπινο εγωιστικό γονίδιο, κάνει "θάυματα".  Έτσι:

• Το νεοφιλελεύθερο/εκσυγχρονιστικό περιοδικό The Athens Review of Books φρίκαρε. Μιλάει για «πτωχαλαζονεία» που «επεδείχθη και επιδεικνύεται εισέτι κυρίως έναντι των ξένων που, συχνά, θεωρούνται υπεύθυνοι πολλών δεινών.» Το περιοδικό μπορεί να έχει ένα δίκιο όταν γράφει:«Το περιεχόμενο ελάχιστα ενδιαφέρει. Δεν έχουμε δα και λίγους μεταφρασμένους ποιητές, στις πιο γνωστές και στις πιο απίθανες γλώσσες, που δεν τους διάβασε ποτέ κανείς, αλλά οι μεταφράσεις φιγουράρουν καμαρώνοντας στα βιογραφικά τους», αλλά είμαστε σίγουρα ότι το χοντρό το χάλασμα το ‘φαγε με την παρουσία (κι εδώ!) του μισητού «διάσημου μαιτρ της οικονομικής πασαρέλας που κατέστησε τη χλιδάτη λιτότητα τρόπο ζωής και σκέψης (Yanis Varoufakis, Wow! Now!)».  Το περιοδικό κλείνει ενθυμούμενο τον γκρινιάρη Εμμανουήλ Ροΐδη («Τίποτε ‘δεν δικαιολογεί την μεταβολήν της ποιήσεως εις απλήν τυμπανοκρουσίαν’») και θυμίζοντας σε μας τον απολαυστικό καυγά του Ροΐδη με τον Άγγελο Βλάχο πάνω στην ποίηση και τις κονταρομαχίες της πραγματιστικής/αιτιοκρατικής ροΐδιας πρόσληψης με την εθνική/ρομαντική βλάχικη πρόσληψη.
• Πιο ψύχραιμος ο κριτικός Κώστας Βούλγαρης (ΚΒ) συμφωνεί μεν με τα περί «παρασιστικής δημοσιότητας» και τα παρόμοια που στηλιτεύει  το ARB, το γυρνάει όμως και λίγο στο περιεχόμενο, κάνει μια υπόθεση εργασίας για αντίστοιχη συλλογή στα τέλη της δεκαετίας του 1920 με τους ποιητές της «παρακμής», στήνει ένα σενάριο με γνωστούς πρωταγωνιστές, για να καταλήξει στο:
  
  «Γιατί μόνο η ίδια η ποίηση είναι μέτρο των πραγμάτων, όχι τα σχετικά με αυτήν αγοραία συμβάντα»
  
  Νομιζουμε ότι η τελική του θέση είναι αρνητική: « […] πιστεύω ότι η σύγχρονη ποίησή μας διαθέτει εξαιρετική ποιότητα, αισθητικά, δε, βρίσκεται στην αιχμή των σύγχρονων αναζητήσεων. Διά της μορφής της και των αισθητικών προταγμάτων της, συνομιλεί ευθέως με την κρίση, εννοώντας την βέβαια ως μια ολόκληρη ιστορική στιγμή, ως τομή στην αμέριμνη ροή της νεωτερικής προόδου, και όχι απλά ως μια χρονική περίοδο όπου κάτι, κάπου, συμβαίνει, με πρόσκαιρα, «ερεθιστικά» και αναλώσιμα αποτελέσματα. Από αυτή την ποιότητα, και αυτή τη συνομιλία, λοιπόν, μόνο κάποια ελάχιστα ίχνη, και πάντως όχι τα σημαντικότερα, υπάρχουν στις δύο ανθολογίες». (σ.τ.ΟΔΝΠ: η δεύτερη συλλογή στην οποία αναφέρεται ο ΚΒ είναι η «Futures: Poetry of the Greek Crisis» που επιμελήθηκε ο Θεόδωρος Χιώτης και κυκλοφόρησε νωρίτερα (2014) αλλά η ΟΔΝΠΟ την πάρει χαμπάρι αργότερα και ενώ είχε αρχίσει την αγωγή της. Επομένως, και ανάλογα με τα αποτελέσματα της τρέχουσας αγωγής, θα δοκιμάσουμε την αγωγή των «Μελλόντων» το 2018)
• Μια γενικότερη αναφορά κάνει και ο πεζογράφος και κριτικός Μάκης Καραγιάνης. Ο ΜΚ, σε κάθε περίπτωση, τελειώνει αισιόδοξα διαπιστώνοντας « Ότι ο άνθρωπος και ο κόσμος είναι συνδεδεμένοι όπως το σαλιγκάρι με το καβούκι του. Ότι το εκκρεμές, αυτή τη φορά, φαίνεται πάλι να κινείται από το ατομικό προς το συλλογικό.» 
• Τελευταίο σχόλιο που είδαμε ήταν αυτό του ποιητή Γιάννη Λειβαδά, ο οποίος αν και ανθολογείται (ανήκει στην ομάδα BORDER ZONES – Ποιητές ανάμεσα σε πολιτισμούς και γλώσσες) από την Karen Van Dyke, όχι απλώς γκρινιάζει αλλά κάνει και ορισμένες χοντρές καταγγελίες. Τα περισσότερα που λέει αφορούν τους ποιητές κι όχι την ποίηση, επομένως δε θα μας απασχολήσουν. Πάντως, το επιλογικό του σχόλιο («[…] στην ποίηση, ο ορισμός του θεμιτού αποτελεί αμφιλογία γιατί δεν εκφράζεται μόνον από όσα επικαλείται, μα και από όσα διέπεται.» είναι μερικό αφού η το θεμιτό δεν αποτελεί αμφιλογία μόνο στην ποίηση.

Όπως και νάχει, η ΟΔΝΠ έχοντας την «ανεπαίσθητη διαγραφή των ορίων μεταξύ πολιτικού και καθημερινού» κατά νου, διάβασε το πρώτο ποίημα των Μέτρων (το «Κουνούπι» του Παναγιώτη Ιωαννίδη, μέλους της ομάδας «ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΤΑΛΕΝΤΟ-Ποιητές σε λογοτεχνικά περιοδικά»):

Κουνούπι

Εχθές τη νύχτα καθώς διάβαζα
με δυνατό φώς στο κρεβάτι
ποίηση γραμμένη υπό συνθήκες καταπίεσης
ένα κουνούπι
με κύκλωνε απειλώντας
και απόλαυση και ύπνο

Το σκότωσα ξανάπιασα το διάβασμα
ώσπου κουράστηκα
κι έσβησα το φως

Σχόλιο: Το ποίημα, ενώ πάει να πιάσει την πρώτη κορύφωση, χάνει δραματικά σε ένταση αφού το κουνούπι δεν τσιμπάει τον ήρωα του ποιήματος. Και ο αναγνώστης που θα περίμενε μια ποιητική απόδοση της κατάστασης τού να διαβάζεις ποίηση υπό συνθήκες καταπίεσης και φαγουρίσματος, απογοητεύεται και σβήνει το φως. Για να μην πούμε ότι αν το κουνούπι είχε τσιμπήσει τον ήρωα και μετά αυτός το σκότωνε, θα είχαμε και λίγο αίμα – στο ποιητικό βιβλίο, στο σεντόνι, στην μαξιλαροθήκη, κάπου….