Από τον πρόλογο του E.O. Wilson στο βιβλίο των Jonathan Gottshall & David Sloan Wilson (επιμέλεια): The Literary Animal. Evolution and the Nature of Narrative (2005) (μτφρ. Crying Wolf)
Έχει έρθει ο χρόνος να φέρουμε την επιστήμη σε πιο στενή επαφή με την επιστημολογία. Η επιστήμη είναι η οργανωμένη, συστηματική προσπάθεια συλλογής γνώσης για τον κόσμο και συμπύκνωση αυτής σε ελεγκτούς νόμους και αρχές. Στη διερεύνηση φαινομένων που ποικίλουν από την καταγωγή του σύμπαντος
μέχρι τις λειτουργίες του εγκεφάλου, η επιστήμη διακρίνεται από την
ψευδοεπιστήμη κατά πέντε χαρακτηριστικά/ποιότητες.
Το πρώτο είναι η επαναληψιμότητα της παρατήρησης, κατά προτίμηση από διαφορετικούς παρατηρητές που χρησιμοποιούν διαφορετικές τεχνικές. Το δεύτερο είναι η οικονομία: οι εξηγήσεις που δίνονται από την επιστήμη στα καλύτερά της είναι εκείνες που είναι οι πιο απλές (και, συνήθως, οι πιο ευχάριστες αισθητικά) και αυτές που παρέχουν τις περισσότερες ελεγκτές πληροφορίες. Το τρίτο διαγνωστικό χαρακτηριστικό είναι η μετρησιμότητα: η καλύτερη επιστήμη προέρχεται από φαινόμενα που μπορούν να μετρηθούν επαναληπτικά με γενικά χρησιμοποιούμενες κλίμακες και να ελεχθούν στατιστικά. Το τέταρτο χαρακτηριστικό είναι η ευρετική: οι καλύτερες ανακαλύψεις είναι αυτές που εγείρουν καινούργια ερωτήματα και ωθούν προς περαιτέρω έρευνα. Το πέμπτο χαρακτηριστικό είναι η σύμπτωση: οι εξηγήσεις διαφορετικών φαινομένων που έχουν τις περισσότερες πιθανότητες να επιβιώσουν είναι εκείνες που μπορούν να συνδεθούν και να δειχτούν συμβατές η μία με την άλλη.
Η επιστήμη δεν είναι ούτε φιλοσοφία ούτε ιδεολογία. Είναι ένας τρόπος διερεύνησης του πραγματικού κόσμου που παρέχει κατανόηση και δύναμη πέρα από τη φαντασία των προεπιστημονικών ανθρώπων. Αν και γεννήθηκε στην Ευρώπη σε μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή κατά τον 17ο αιώνα, η σύγχρονη επιστήμη δεν είναι σε καμιά περίπτωση μια ιδιαιτερότητα του Δυτικού πολιτισμού. Η γνώση που παράγει είναι η πιο περιεκτική και διαυγής, η πιο δημοκρατική και είναι διαθέσιμη σε όλη την ανθρωπότητα (ο Θιβετιανός Βουδισμός και ο μεταμοντέρνος κονστρουκτιβισμός είναι επίσης μεταξύ των πολλών τρόπων σκέψης που είναι διαθέσιμες σε όλη την ανθρωπότητα αλλά δεν έχουν κανένα από τα χαρακτηριτικά της επιστήμης).
Ο φυσικαλισμός είναι μια πεποίθηση που βασίζεται στις σημαντικές έως τις μέρες μας επιτυχίες της επιστήμης και θεωρεί ότι η επιστημονική έρευνα μπορεί να λάβει χώρα σε όλα τα επίπεδα και της εκδηλώσεις της ζωής, του νου και της κουλτούρας συμπεριλαμβανομένων. Αποδεχόμενος αυτήν την κοσμοθέαση και ως βιολόγος, θέλω να σκεφτώ πάνω στις παράλληλες μεταξύ της παραγωγής της οργανικής εξέλιξης όπως εκφράζεται στα οικοσυστήματα και της παραγωγής του νου όπως εκφράζεται στις κουλτούρες. Κάθε είδος από τα εκατομμύρια είδη (αν συμπεριλάβουμε και τα βακτήρια) που συνιστούν τα οικοσυστήματα, όπως και κάθε καθοριστικό στοιχείο της κάθε κουλτούρας, αξίζουν μελέτης. Το καθένα τους έχει ιδιαίτερα βιολογικά χαρακτηριστικά που μπορούν να κατανοηθούν σε βάθος. Και αυτό έχει καταφέρει σήμερα η ατομικιστική βιολογία. Αλλά το πώς τα είδη συγκροτούν ένα οικοσύστημα και το πώς τα οικοσυστήματα αυτοσυντηρούνται ως οντότητες υψηλού επιπέδου, είναι πολύ λίγο γνωστά. Και, κατά μείζονα λόγο, έτσι έχουν τα πράγματα με το νού και την κουλτούρα.
Φυσικά, η ουσία των δημιουργικών τεχνών είναι το έργο καθεαυτό. Η επιτυχημένοι καινοτόμοι δεν έχουν ανάγκη από θεωρία για να κάνουν λογοτεχνία, ζωγραφική ή μουσική. Μπορούμε ακόμη να ελπίζουμε ότι οι συγγραφείς που παράγουν γνήσια λογοτεχνία και χρησιμοποιούν τη γλώσσα για να μεταδώσουν εικόνες και αισθήματα με αισθητική και συναισθηματική δύναμη κατευθείαν από το ένα μυαλό στο άλλο, θα παραμείνουν, όπως ήταν πάντα, ανεπηρέαστοι από τη θεωρία. Η εξήγηση του τί έχουν πετύχει ή δεν έχουν πετύχει, του γιατί και, ακόμη περισσότερο, του πώς η λογοτεχνία εξελίσσεται και, τελικά, του ρόλου που παίζει στην κουλτούρα – όλα αυτά είναι ευθύνη του θεωρητικού της λογοτεχνίας. Αν κι αυτοί που υιοθετούν την φυσικαλιστική προσέγγιση διαφοροποιούνται σημαντικά από την επιστήμη, έχουν πολλά να πετύχουν αν βασιστούν στις δυνατότητες που προσφέρει.
(συνεχίζεται με τις απόψεις της Λογοτεχνικής Παράταξης)
Το πρώτο είναι η επαναληψιμότητα της παρατήρησης, κατά προτίμηση από διαφορετικούς παρατηρητές που χρησιμοποιούν διαφορετικές τεχνικές. Το δεύτερο είναι η οικονομία: οι εξηγήσεις που δίνονται από την επιστήμη στα καλύτερά της είναι εκείνες που είναι οι πιο απλές (και, συνήθως, οι πιο ευχάριστες αισθητικά) και αυτές που παρέχουν τις περισσότερες ελεγκτές πληροφορίες. Το τρίτο διαγνωστικό χαρακτηριστικό είναι η μετρησιμότητα: η καλύτερη επιστήμη προέρχεται από φαινόμενα που μπορούν να μετρηθούν επαναληπτικά με γενικά χρησιμοποιούμενες κλίμακες και να ελεχθούν στατιστικά. Το τέταρτο χαρακτηριστικό είναι η ευρετική: οι καλύτερες ανακαλύψεις είναι αυτές που εγείρουν καινούργια ερωτήματα και ωθούν προς περαιτέρω έρευνα. Το πέμπτο χαρακτηριστικό είναι η σύμπτωση: οι εξηγήσεις διαφορετικών φαινομένων που έχουν τις περισσότερες πιθανότητες να επιβιώσουν είναι εκείνες που μπορούν να συνδεθούν και να δειχτούν συμβατές η μία με την άλλη.
Η επιστήμη δεν είναι ούτε φιλοσοφία ούτε ιδεολογία. Είναι ένας τρόπος διερεύνησης του πραγματικού κόσμου που παρέχει κατανόηση και δύναμη πέρα από τη φαντασία των προεπιστημονικών ανθρώπων. Αν και γεννήθηκε στην Ευρώπη σε μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή κατά τον 17ο αιώνα, η σύγχρονη επιστήμη δεν είναι σε καμιά περίπτωση μια ιδιαιτερότητα του Δυτικού πολιτισμού. Η γνώση που παράγει είναι η πιο περιεκτική και διαυγής, η πιο δημοκρατική και είναι διαθέσιμη σε όλη την ανθρωπότητα (ο Θιβετιανός Βουδισμός και ο μεταμοντέρνος κονστρουκτιβισμός είναι επίσης μεταξύ των πολλών τρόπων σκέψης που είναι διαθέσιμες σε όλη την ανθρωπότητα αλλά δεν έχουν κανένα από τα χαρακτηριτικά της επιστήμης).
Ο φυσικαλισμός είναι μια πεποίθηση που βασίζεται στις σημαντικές έως τις μέρες μας επιτυχίες της επιστήμης και θεωρεί ότι η επιστημονική έρευνα μπορεί να λάβει χώρα σε όλα τα επίπεδα και της εκδηλώσεις της ζωής, του νου και της κουλτούρας συμπεριλαμβανομένων. Αποδεχόμενος αυτήν την κοσμοθέαση και ως βιολόγος, θέλω να σκεφτώ πάνω στις παράλληλες μεταξύ της παραγωγής της οργανικής εξέλιξης όπως εκφράζεται στα οικοσυστήματα και της παραγωγής του νου όπως εκφράζεται στις κουλτούρες. Κάθε είδος από τα εκατομμύρια είδη (αν συμπεριλάβουμε και τα βακτήρια) που συνιστούν τα οικοσυστήματα, όπως και κάθε καθοριστικό στοιχείο της κάθε κουλτούρας, αξίζουν μελέτης. Το καθένα τους έχει ιδιαίτερα βιολογικά χαρακτηριστικά που μπορούν να κατανοηθούν σε βάθος. Και αυτό έχει καταφέρει σήμερα η ατομικιστική βιολογία. Αλλά το πώς τα είδη συγκροτούν ένα οικοσύστημα και το πώς τα οικοσυστήματα αυτοσυντηρούνται ως οντότητες υψηλού επιπέδου, είναι πολύ λίγο γνωστά. Και, κατά μείζονα λόγο, έτσι έχουν τα πράγματα με το νού και την κουλτούρα.
Φυσικά, η ουσία των δημιουργικών τεχνών είναι το έργο καθεαυτό. Η επιτυχημένοι καινοτόμοι δεν έχουν ανάγκη από θεωρία για να κάνουν λογοτεχνία, ζωγραφική ή μουσική. Μπορούμε ακόμη να ελπίζουμε ότι οι συγγραφείς που παράγουν γνήσια λογοτεχνία και χρησιμοποιούν τη γλώσσα για να μεταδώσουν εικόνες και αισθήματα με αισθητική και συναισθηματική δύναμη κατευθείαν από το ένα μυαλό στο άλλο, θα παραμείνουν, όπως ήταν πάντα, ανεπηρέαστοι από τη θεωρία. Η εξήγηση του τί έχουν πετύχει ή δεν έχουν πετύχει, του γιατί και, ακόμη περισσότερο, του πώς η λογοτεχνία εξελίσσεται και, τελικά, του ρόλου που παίζει στην κουλτούρα – όλα αυτά είναι ευθύνη του θεωρητικού της λογοτεχνίας. Αν κι αυτοί που υιοθετούν την φυσικαλιστική προσέγγιση διαφοροποιούνται σημαντικά από την επιστήμη, έχουν πολλά να πετύχουν αν βασιστούν στις δυνατότητες που προσφέρει.
(συνεχίζεται με τις απόψεις της Λογοτεχνικής Παράταξης)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου