Υπάρχουν πολλές ομοιότητες και αναλογίες μεταξύ επιστήμης και ποίησης. Κι οι δυο είναι πειράματα, με την έννοια των δοκιμών εντός εργαστηρίου: δηλ. προσπάθειες δημιουργίας/παραγωγής ενός συγκεκριμένου φαινομένου δια της απομόνωσης ή/και του συνδυασμού συγκεκριμένων στοιχείων της πραγματικότητας στα οποία ο/η πειραματιστής/στρια μπορεί και επιβάλλει συγκεκριμένους περιορισμούς ή να τα αφήσει να αναπτυχθούν/εξελιχθούν με βάση τους νόμους της φύσης τους.
Η εργασία αυτή γίνεται, τις περισσότερες φορές, μέσα σε ένα κλειστό χώρο και στην τελειότερη δυνατή απομόνωση. Ο ποιητής προσπαθεί να «διαχειριστεί» τις λέξεις με τον ίδιο τρόπο που ο επιστήμονας προσπαθεί να «διαχειριστεί» τα κύτταρα, τα άτομα και τα λοιπά σωματίδια του υλικού κόσμου. Ο ποιητής εκχυλίζει τις λέξεις από το φυσικό τους μέσο, την καθημερινή γλώσσα, τις απομονώνει σε ένα είδος θαλάμου κενού, τις συνδυάζει ή τις διαχωρίζει. Κι όπως ο επιστήμονας-ερευνητής παρατηρεί και χρησιμοποιεί τις ιδιότητες της ύλης, έτσι κι ο ποιητής παρατηρεί και χρησιμοποιεί τις ιδιότητες της γλώσσας.
Η διερεύνηση αναλογιών θα μπορούσε να προχωρήσει κι άλλο αλλά δεν έχει σημασία. Και δεν έχει σημασία γιατί η βασική αναλογία δεν έχει να κάνει τόσο με τις εξωτερικές ομοιότητες ανάμεσα στη διαχείριση των λέξεων και στις εργαστηριακές δοκιμές, αλλά με την στάση απέναντι στο αντικείμενο.
Ο ποιητής, καθώς τεστάρει τις ιδέες του και τις λέξεις του, δεν γνωρίζει ακριβώς τί πρόκειται να συμβεί. Η στάση του απέναντι στο ποίημα είναι εμπειρική. Αντίθετα με τον πιστό, δεν προσπαθεί να επιβεβαιώσει μια εξ αποκαλύψεως αλήθεια. Αντίθετα με τον μυστικιστή, δεν προσπαθεί να εισέλθει σε μια υπερβατική πραγματικότητα. Αντίθετα με τον ιδεολόγο, δεν προσπαθεί να επιβάλλει μια θεωρία.
Ο ποιητής δεν θεωρεί τίποτα a priori. Γνωρίζει ότι αυτό που μετράει δεν είναι οι ιδέες αλλά τα αποτελέσματα. Τα έργα κι όχι οι προθέσεις.Την ίδια στάση δεν έχει απέναντι στο αντικείμενο του κι ο επιστήμονας;
Η ποίηση κι η επιστήμη δεν υπαινίσσονται τη συνολική απόρριψη προηγούμενων αρχών και διαισθήσεων. Αλλά δεν είναι οι θεωρίες («υποθέσεις εργασίας») που δικαιολογούν τα πειράματα. Μάλλον το αντίθετο αληθεύει. Πολλές φορές η «δοκιμή» δίνει αποτελέσματα που είναι διαφορετικά ή τελείως αντίθετα από τις προσδοκίες μας.
Ο ποιητής κι ο επιστήμονας δεν έχουν δυσκολία να δεχτούν αυτήν την πραγματικότητα. Κι οι δυο τους έχουν αποδεχτεί το γεγονός ότι συχνά η πραγματικότητα εξελίσσεται τελείως ανεξάρτητα από τη φιλοσοφία μας. Οι ποιητές κι οι επιστήμονες δεν είναι δογματικοί. Δεν μας προσφέρουν a priori συστήματα αλλά αποδεδειγμένα γεγονότα. Αποτελέσματα μάλλον, παρά υποθέσεις. Έργα παρά ιδέες.
Οι αλήθειες που αναζητούν είναι διαφορετικές αλλά χρησιμοποιούν παρόμοιες μεθόδους για να τις αποκαλύψουν. Οι ενδελεχείς προσεγγίσεις που ακολουθούν, υπόκεινται στην πιο αυστηρή αντικειμενικότητα. Δηλαδή διαπνέονται από έναν βαθύ σεβασμό προς το φαινόμενο που διερευνάται.
Ένα ποίημα και μια επιστημονική αλήθεια είναι κάτι περισσότερο από μια θεωρία ή/και πεποίθηση: αντέχουν το οξύ της απόδειξης και τη φωτιά της κριτικής. Τα ποιήματα κι οι επιστημονικές αλήθειες είναι κάτι τελείως διαφορετικό από τις ιδέες των ποιητών και των επιστημόνων. Τα καλλιτεχνικά στυλ και η φιλοσοφία της επιστήμης είναι παροδικά πράγματα. Ενώ τα έργα τέχνης κι οι πραγματικές αλήθειες της επιστήμης δεν είναι.
Αλλά οι ομοιότητες ανάμεσα τους δεν πρέπει να μας τυφλώνουν σχετικά με μια κρίσιμη διαφορά τους, μια διαφορά που έχει να κάνει με το αντικείμενο του πειράματος. Ο επιστήμονας είναι ένας παρατηρητής και δεν παίζει κανέναν ρόλο, εκουσίως τουλάχιστον, στο πείραμα. Λέω «εκουσίως» γιατί υπάρχουν φορές που ο παρατηρητής γίνεται αναπόφευκτα μέρος του φαινομένου που παρατηρείται. Στην περίπτωση της σύγχρονης ποίησης, το αντικείμενο του πειράματος είναι ο ίδιος ο ποιητής: είναι ταυτόχρονα ο παρατηρητής και το φαινόμενο που παρατηρείται. Το σώμα του κι η ψυχή του, ολόκληρο το είναι του, είναι το «πεδίο» εντός του οποίου λαμβάνουν χώρα κάθε είδους μετασχηματισμοί. Η σύγχρονη ποίηση είναι μια πειραματική διεργασία όπου το γιγνώσκον υποκείμενο είναι το αντικείμενο της γνώσης.
Να δούμε με τα αυτιά μας, να αισθανθούμε με το νού μας, να συνδυάσουμε τις δυνάμεις μας και να τις χρησιμοποιήσουμε ως τα άκρα, να γνωρίσουμε κάτι περισσότερο για τους εαυτούς μας και να ανακαλύψουμε μέσα μας άγνωστες πραγματικότητες: δεν είναι αυτός ο σκοπός της ποίησης, όπως τον καθόρισαν πνεύματα τόσο διαφορετικά όσο ο Κόλεριτζ, ο Μποντλέρ κι ο Απολινέρ;
Αναφέρω λίγα μόνο ονόματα γιατί πιστεύω ότι λίγοι διαφωνούν με το ότι αυτή ήταν μια από τις βασικές κατευθύνσεις που ακολούθησαν ποιητές και ποίηση, σταθερά από τον 19ο αιώνα ως τις μέρες μας.
Και θα μπορούσα ακόμη να προσθέσω ότι η πραγματική νεωτερικότητα της ποίησης βρίσκεται στην κατάκτηση της αυτονομίας της. Έπαψε να είναι ο υπηρέτης της θρησκείας ή της φιλοσοφίας. Σαν την επιστήμη, διερευνά μόνη της τον κόσμο. Και υπό αυτήν την έννοια, υπάρχει μια, επίσης μεγάλη, ομοιότητα μεταξύ συγκεκριμένων ποιητών και επιστημόνων: δεν διστάζουν να συμμετέχουν σε επικίνδυνα πειράματα, ακόμη και με ρίσκο της ζωής τους ή της πνευματικής τους ακεραιότητας, για τη διερεύνηση απαγορευμένων ζωνών.
Η ποίηση είναι μια μορφή γνώσης, μια μορφή πειραματικής γνώσης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου