Ντέηνα Τζόια (μτφρ. Crying Wolf)
Tα επιχειρήματα για τη μείωση της σημασίας της ποίησης δεν είναι καινούργια. Στα αμερικάνικα γράμματα βαστούν από τον 19ο αιώνα. Αλλά μπορεί να θεωρήσει κανείς ότι ο σύγχρονος διάλογος άρχισε το 1934, όταν ο Έντμουντ Γουίλσον (ΕΓ) δημοσίευσε το επίμαχο δοκίμιο του με τίτλο «Στίχος. Μια τέχνη που πεθαίνει;».
Tα επιχειρήματα για τη μείωση της σημασίας της ποίησης δεν είναι καινούργια. Στα αμερικάνικα γράμματα βαστούν από τον 19ο αιώνα. Αλλά μπορεί να θεωρήσει κανείς ότι ο σύγχρονος διάλογος άρχισε το 1934, όταν ο Έντμουντ Γουίλσον (ΕΓ) δημοσίευσε το επίμαχο δοκίμιο του με τίτλο «Στίχος. Μια τέχνη που πεθαίνει;».
Έχοντας ερευνήσει την λογοτεχνική ιστορία, σημείωνε την ολοένα και μικρότερη σημασία του στίχου από τον 18ο αιώνα και μετά. Ιδιαίτερα ο ρομαντισμός, με την έμφαση που έδωσε στην ένταση/ενεργητικότητα, έκανε την ποίηση να φαίνεται τόσο «φευγαλέα και απόλυτη» που τελικά εκφυλίστηκε σε ιδιαίτερο λυρικό μέσο. Κι όσο ο στίχος - ο οποίος ήταν ένα δημοφιλές μέσο αφήγησης, σάτιρας, δράματος, ακόμη και ιστορίας και επιστημονικών υποθέσεων – εγκλωβιζόταν στο λυρικό στοιχείο, η πρόζα σφετεριζόταν μεγάλο μέρος της πολιτιστικής του επικράτειας. Οι φιλόδοξοι συγγραφείς δεν είχαν άλλη επιλογή από το να γράψουν πρόζα. Ο ΕΓ θεωρούσε ότι το μέλλον της μεγάλης λογοτεχνίας ανήκε στην πρόζα.
Ο ΕΓ ήταν ένας ικανός αναλυτής των λογοτεχνικών τάσεων. Η σκεπτιστική του αξιολόγηση για τη θέση της ποίησης στα σύγχρονα γράμματα δέχθηκε μεγάλη και εμπεριστατωμένη επίθεση τα επόμενα 50 χρόνια αλλά ποτέ δεν καταρρίφτηκε με πειστικό τρόπο. Το επιχείρημά του έθεσε τους βασικούς κανόνες άμυνας για τους υπερασπιστές της σύγχρονης ποίησης. Παράλληλα ήταν το σημείο εκκίνησης πολλών κατοπινών εικονοκλαστών από τον Ντέλμορ Σουόρτς έως τον Κρίστοφερ Κλόζεν.
Ο πιο πρόσφατος και γνωστός από αυτούς τους ρεβιζιονιστές είναι ο Τζόσεφ Έπστάιν (ΤζΕ), η καυστική κριτική του οποίου το 1988 με τίτλο «Ποιός σκότωσε την ποίηση;», αφού πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Commentary, ξανατυπώθηκε στο AWP Chronicle με τα πρακτικά ενός ιδιαίτερα πικρόχολου συμποσίου. Όχι συμπτωματικά, ο τίτλος του ΤζΕ αποδίδει διπλό φόρο τιμής στο δοκίμιο του ΓΕ – πρώτα υιοθετώντας το ερωτηματικό του πρωτότυπου τίτλου και μετά χρησιμοποιώντας τη μεταφορά του θανάτου.
Ο ΤζΕ στην ουσία επικαιροποιεί το επιχείρημα του ΕΓ αλλά με σημαντικές διαφορές. Ενώ ο ΕΓ έβλεπε την παρακμή της ποίησης ως μια βαθμιαία διεργασία που διαρκούσε τρεις αιώνες, ο ΤζΕ επικέντρωσε στις τελευταίες δεκαετίες. Συγκρίνει τα σημαντικά επιτεύγματα των μοντερνιστών – τη γενιά του TΣ Έλιοτ και του Γουάλλας Στίβενς που οδήγησε την ποίηση από τον ετοιμοθάνατο ρομαντισμό στον 20ο αιώνα – με τα λιγότερο σημαντικά κατά αυτόν επιτεύγματα των ποιητών του παρόντος. Οι μοντερνιστές, υποστήριζε ο ΤζΕ, ήταν καλλιτέχνες που προέκυψαν από ένα ευρύτερο όραμα για τον πολιτισμό. Ενώ οι σύγχρονοι συγγραφείς ήταν «επαγγελματίες της ποίησης» που λειτουργούσαν μέσα στον κλειστό κόσμο των πανεπιστημίων. Ο ΕΓ απέδιδε την παρακμή της ποίησης στη δράση ιστορικών δυνάμεων, ενώ ο ΤζΕ κατηγορούσε τους ίδιους τους ποιητές και τους θεσμούς τους οποίους οι ίδιοι οι ποιητές είχαν βοηθήσει να δημιουργηθούν και ειδικότερα τα προγράμματα δημιουργικής γραφής.
Εξαιρετικός λογομάχος ο ΤζΕ, ήθελε το δοκίμιο του να προκαλέσει και όντως τα κατάφερε: ακολούθησε μια έκρηξη κριτικής χωρίς προηγούμενο. Ήταν το δοκίμιο που προκάλεσε τις περισσότερες αντιδράσεις σε λογοτεχνικά περιοδικά από κάθε άλλο στην πρόσφατη ιστορία. Και αυτό που δέχτηκε την πιο βιτριολική αρνητική κριτική από τους ίδιους τους ποιητές. Έως σήμερα, τουλάχιστον 30 συγγραφείς έχουν πάρει θέση με γραπτά τους. O ποιητής Χένρι Τέιλορ δημοσίευσε δυο εκτεταμένες απαντήσεις
Οι ποιητές είναι δικαιολογημένα ευαίσθητοι σε επιχειρήματα που υποστηρίζουν ότι η ποίηση έχει χάσει τη σημασία της, κι αυτό γιατί δημοσιογράφοι και κριτικοί τα έχουν χρησιμοποιήσει με απλοϊκό τρόπο για να ανακηρύξουν άσχετο όλον τον σύγχρονο στίχο. Συνήθως, όσο λιγότερη γνώση πάνω στον στίχο έχει ο/η κριτικός, τόσο ευκολότερα τον απορρίπτει. Και δεν είναι σύμπτωση το ότι τα δυο πιο πειστικά δοκίμια πάνω στην υποτιθέμενη παρακμή της ποίησης γράφτηκαν από εξαιρετικούς κριτικούς της μυθοπλασίας, κανείς εκ των οποίων δεν έχει γράψει εκτεταμένα για τη σύγχρονη ποίηση.
Αν και είναι πολύ νωρίς για να κρίνουμε τη θέση του ΤζΕ, ένας ιστορικός της λογοτεχνίας θα έβρισκε ειρωνεία της τύχης τη χρονική στιγμή που ο ΕΓ συγκροτούσε το επιχείρημά του. Καθώς τελείωνε το διάσημο δοκίμιό του, οι Ρόμπερτ Φρόστ, TΣ Έλιοτ, Γουάλλας Στίβενς, Έζρα Πάουντ, Μάριαν Μουρ, Ε.Ε. Κάμινγκς, Ρόμπινσον Τζέφερς, Χ. Ντ. (Χίλντα Ντούλιτλ), Ρόμπερτ Γκρέιβς, Γ.Χ. Όντεν, Άρτσιμπαλντ Μακλίς, ο Μπάζιλ Μπάντινγκ και άλλοι, γράφανε μερικά από τα πιο ωραία τους ποιήματα, τα οποία, με θέματα από την ιστορία, την πολιτική, την οικονομία, τη θρησκεία και την πολιτική, είναι μεταξύ των πιο περιεκτικών στην ιστορία της αγγλικής γλώσσας.
Την ίδια εποχή, μια νέα γενιά αποτελούμενη από τον Ρόμπερτ Λόουελ, την Ελίζαμπεθ Μπίσοπ, τον Φίλιπ Λάρκιν, τον Ράνταλ Τζάρελ, τον Ντίλαν Τόμας, τον Α. Ντ. Χόουπ και άλλους, είχε αρχίζει να δημοσιεύεει την ποίηση της. Αργότερα, ο ΕΓ παραδέχτηκε ότι η εμφάνιση ενός πολυτάλαντου και φιλόδοξου ποιητή όπως ο ‘Οντεν, αμφισβητεί ορισμένες πλευρές του επιχειρήματός του. Αλλά αν οι προφητείες του ΕΓ ήταν ορισμένες φορές μη ακριβείς, η αίσθηση του για τη γενικότερη κατάσταση της ποίησης ήταν καταθλιπτικά ακριβής. Αν κι ακόμη γράφεται μεγάλη ποίηση, αυτή έχει απομακρυνθεί από το κέντρο της λογοτεχνικής ζωής. Αν και υποστηρίζεται από τις ανά τόπους παρέες, έχει χάσει την αυτοπεποίθησή ότι μιλάει για τη και προς τη γενικότερη κουλτούρα.
(συνεχίζεται)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου