Λογοτεχνικός Δαρβινισμός (30): Βασίλειος Δρόλιας (ΒΔ), «Nyos - Η τελετή της αθωότητας», εκδ. Κέδρος, 2016. Μέρος πρώτο: Η τελετή της ανάγνωσης

Ο Ρότζερ Μπέικον και η Τζέσικα Σουάν είναι «δυο κοινοί, συνηθισμένοι άνθρωποι που ένιωσαν έναν έρωτα μεγαλύτερο από τους ίδιους, μεγαλύτερο από αυτό που μπορούσαν να χειριστούν και να κατευθύνουν».

Πρέπει να είμαστε κάπου στο 2005-06. Τόπος: Λονδίνο.

Ο Ρότζερ είναι επιστήμονας, βιολόγος, με μια ζωή φτιαγμένη «με νόμους, αρχές, κανόνα και διαβήτη, με εξηγήσεις, αναλύσεις, προβλέψεις και αποτελέσματα», παντρεμένος με την Άννα και πατέρας του Στίβεν και της Άντζελας και εργάζεται στην Γκλόμπαλ Μπαϊόνικς, στο τμήμα έρευνας υδρόβιας ζωής. Για αυτόν το πρόβλημα δεν είναι το νόημα της ζωής αλλά η θέση του ανάμεσα στους άλλους («το να μπορέσω....να επαναορίσω τη θέση μου, τη χρησιμότητά μου, την προσφορά μου στους γύρω μου»). Απαλλαγμένος από τον επιστημονικό ιδεαλισμό των νεανικών του χρόνων, συνειδητοποίησε «πως το θέμα δεν είναι να ασχοληθείς με το καλό, μα να προσπαθήσεις να μη βρεθείς σε τέτοια θέση που να είσαι εσύ υπεύθυνος γαι το κακό». Όσπου μια μέρα γνωρίζει την Τζέσικα και την ερωτεύεται όσο καμιά γυναίκα στη ζωή του και τον γεμίζει «με απόγνωση και το αίσθημα του ανικανοποίητου για ολόκληρη την ύπαρξη» του. 

Η Τζέσικα είναι καλλιτέχνης, για την οποία δεν υπήρχε «τίποτε άλλο εκτός απ’ αυτές τις στιγμές που πάλευε με τα αντικείμενα για να δημιουργήσει τις δικές της εικόνες πραγματικότητας» αλλά είναι και παντρεμένη με τον Σον και μητέρα του Νικ. Δουλεύει στο «εργαστήριο» της (κι όχι «ατελιέ») και προσπαθεί να ολοκληρώσει το τελευταίο της έργο που λέγεται Mini, Big Bang,

Ο Ρότζερ μπλοκάρει υπαρξιακά και αποφασίζει να πάει στο Καμερούν, να εργαστεί σε πρότζεκτ
της Γκλόμπαλ Μπαϊόνικς σχετικά με την ανάπτυξη των ψαριών στο όξινο περιβάλλον της λίμνης Nyos.

 

 

[Η λίμνη Nyos, η πρωταγωνιστρια του μυθιστορήματος, έγινε γνωστή στον κόσμο το 1986 όταν μέσα σε ένα βράδυ σκότωσε, απελευθερώνοντας στην ατμόσφαιρα τεράστιες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα (CO2), σχεδόν 2000 ανθρώπους και πολλά περισσότερα ζώα στις γύρω της περιοχές. Οι ντόπιοι είχαν από παλιά δώσει τις εξηγήσεις τους αναφερόμενοι σε κακά πνεύματα που βγαίνουν από την λίμνη και σκορπούν τον θάνατο (γι΄αυτούς η Nyos είναι η «Κακιά Λίμνη») αλλά αυτό δεν βοηθούσε και πολύ. Και επιστήμονες από τη Δύση έτρεξαν να δουν και να καταλάβουν. Να καταλάβουν και, όπως νομίζουν, να βοηθήσουν (Η Nyos βρίσκεται μέσα σε κρατήρα ηφαιστείου, οι σχισμές του πυθμένα επιτρέπουν στο CO2 να εισέρχεται και να φωλιάζει εκεί αφού είναι βαρύτερο από το νερό. Τα νερά της Nyos, λόγω της μικρής διαφοράς θερμοκρασίας στη διάρκεια του χρόνου δεν ανακαταεύονται και έτσι το CO2 μένει διαλυμένο στο νερό του πυθμένα. Τον Αύγουστο του 1986 κάτι έγινε, τα νερά ανακατεύτηκαν, και το κακό πνεύμα CO2 βγήκε στην επιφάνεια σκορπώντας το θάνατο σε ακτίνα 25 χλμ). Ο Ρότζερ εργάζεται πάνω στη ζωή των ψαριών της Nyos αλλά ο απώτερος στόχος της εταιρίας του είναι η «καταπολέμηση του φαινομένου του θερμοκηπίου με τη διοχέτευση του πλεονάσματος του CO2 από την ατμόσφαιρα ... στα νερά των ωκεανών του πλανήτη»]

 

 

 

Ο ΒΔ δομεί το αφήγημά του σε 10 κεφάλαια (με 3 υποκεφάλαια το καθένα) ενώ υπάρχει και το Πρελούδιο και ο Επίλογος. Το 1ο υποκεφάλαιο κάθε κεφαλαίου έχει να κάνει με τον Ρότζερ και το Καμερούν (πρωτοπρόσωπη αφήγηση). Το 2ο υποκεφάλαιο κάθε κεφαλαίου έχι τη μορφή ερωτικών επιστολών προς την Τζέσικα ενώ το 3ο υποκεφάλαιο έχει να κανει με την Τζέσικα στο Λονδίνο (τριτοπρόσωπη αφήγηση).

Δηλ., Πρελούδιο,  Επίλογος και 3 αφηγηματικοί άξονες:

x1. Ο Ρότζερ και το Καμερούν - βασικός αφηγηματικός μοχλός

x2. Γράμματα στην Τζέσικα – συμπληρωματικός αφηγηματικός μοχλός

x3. Η Τζέσικα στο Λονδίνο – παραπληρωματικός  αφηγηματικός μοχλός

όπου, x=1,2,3…,10.

Θα δώσω πρώτα μια συνοπτική επισκόπηση του αφηγήματος. Ακολουθώ μια «μονοαξονική» παρουσίαση (πρώτα το x1, στη συνέχεια το x2 και στο τέλος το x3). Το μυθιστόρημα μπορεί να διαβαστεί τυπικά (σελίδα μετά τη σελίδα, κεφάλαιο μετά το κεφάλαιο) αλλά και σε 2η ή 3η αναγνωση συνδυαστικά (1.1, 2.1, 3.1 κλπ., 2.1, 2.2, 2.3 κλπ, 3.1. 3.2, 3.3 κλπ). Θα ακολουθήσει η τελετή της πρόσληψης.

Πρελούδιο: Ο Ρότζερ είναι ήδη 3 χρόνια σην Αφρική και «όλα πια χάθηκαν....Χάθηκε το παρελθόν μου, χάθηκε η προηγούμενη μου ύπαρξη...».  

 

x1. "Ο Ρότζερ και το Καμερούν", όπου, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, ο συγγραφέας μας κρατάει σε αγωνία βάζοντας παράλληλα διάφορα ερωτήματα - είναι το hard science μέρος του αφηγήματος (οι τίτλοι δικοί μου, φράσεις παρμένες από το βιβλίο).

1.1 «Όλα εδώ γίνονται αργά»: O Ρότζερ φθάνει στο Καμερούν και η αμηχανία του δυτικού ανθρώπου είναι έκδηλη.

2.1 «Η Χοάνη της Αφρικής»: O Ρότζερ εισέρχεται στην ενδοχώρα. Βρίσκει τη Nyos. O φόβος είναι κυρίαρχος. Διττός φόβος: ο φόβος για τη δολοφόνο λίμνη κι ο δικός του, προσωπικός φόβος, ο φόβος να αντιμετωπίσει τον έρωτα, ο φόβος που τον κρατούσε μακριά από την επαφή με το χωριό της περιοχής (το Μπαμέντα) αλλά κι ο φόβος που τον οδήγησε στη Nyos, «σε μια χώρα, η οποία δεν είχε να μου δώσει τίποτα εκείνη τη στιγμή που να μετριάζει το φόβο μου». O Ρότζερ ζητάει προστασία σε ένα δυτικότροπο μπαρ και σε «3 απανωτά μοναχικά ουίσκι». Έχει όμως εισέλθει στη χοάνη. Η τήξη έπεται.

3.1 «Η συμβουλή των Σαμουράι»: Ο Ρότζερ προσαρμόζεται, είναι εκεί για να νικήσει «έναν άλλο φόβο, ακόμη μεγαλύτερο», που μπροστά του ο φόβος για τη λίμνη φάνταζε μικρός, θα ζήσει την κάθε μέρα του σαν να είναι η τελευταία, γυρίζει την περιοχή, μαθαίνει τη λίμνη.

4.1 «Επειδή μπορούμε»:Ο Ρότζερ αποκαλύπτει τους σκοπούς του, «να νικήσω τη φύση του πλανήτη, αποτρέψω την καταστροφή, ...». Ο επιστήμονας Ρότζερ στέκεται στους ώμους του Νεύτωνα και επισκοπεί από τον έναν πόλο στον άλλο, διαμέσου της σαβάνας.

5.1 «Η Δύση και οι συνήθειές της»: Ο Ρότζερ γνωρίζει τον Σαγιάπ, τον καταλύτη της ζωής και της σκέψης του αλλά και καταλύτη του αφηγήματος. «Με ένα χαμόγελο που ήταν ικανό να σκοτώσει», στόμα «μαύρο σπήλαιο γεμάτο από κίτρινα πτώματα», ο Σαγιάπ, ένας εθισμένος στην Κόκα Κόλα Καμερουνιανός που εργάζεται ως βαρκάρης, με γνώσεις δυτικού διανοούμενου, γοητεύει (αλλά και τρομάζει) τον Ρότζερ. Αποφασίζει να παρατείνει την παραμονή του στη Nyos.

6.1 «Δεν υπάρχει ζωή μετά το θάνατο»: Ο Ρότζερ έρχεται πιο κοντά με τον Σαγιάπ, μαθαίνει για τα ερωτικά έθιμα της φυλής των Φουλάνι, αλλά κι ο φόβος του για αυτόν μεγαλώνει.

7.1. «Ζητάμε δικαιοσύνη. Ζητάμε αλλαγή»:Ο Ρότζερ κλείνει σχεδόν χρόνο στο Καμερούν, ο Σαγιάπ ξεσπάει σε ένα ντελίριο συνωμοσιολογίας , κριτικάρει ανελέητα τη Δύση για τα δεινά της Αφρικής, ο Ρότζερ αμφιβάλλει για τη διανοητική του κατάσταση αλλά και αναρωτιέται. Οι αναλύσεις του και τα ραπόρτα του προς την Γκλόμπαλ Μπαϊόνικς φαίνεται ότι δεν αρέσουν στην εταιρία. Η τεχνολογία της για την αντιμετώπιση του φαινομένου του θερμοκηπίου δείχνει προβληματική.

8.1 «Η ανώνυμη επιχείριση»: Η Γκλόμπαλ Μπαϊόνικς έχει σταματήσει το πρότζεκτ αλλά ο Ρότζερ αποφασίζει να μείνει στο Καμερούν, παθαίνει δυσεντερία, γίνεται ένα με τα υγρά που ξερνάει το σώμα του και μέσα στο παραλήρημα της αφυδάτωσης σκέφεται τον Slothrop από το «Ουράνιο Τόξο της Βαρύτητας», ο Slothrop την έβγαλε, ο Ρότζερ θα την βγάλει; Ναι, τον υιοθέτησε ο Σαγιάπ, φτιάχνει το αφέψημα, το πιο απαίσιο του κόσμου, μα οι έμετοι σταματούν σε dt και η μετάλλαξη του ολοκληρώνεται: «ο Σαγιάπ, ο παρανοϊκός μισότρελος Σαγιάπ, η ίδια η Αφρική,[...] ήταν αρκετά για να με κάνουν να αρνηθώ όλη την προηγούμενη ζωή μου.[...] Να καταλάβω πως ο ντετερ+μινισμός και η αιτιότητα μπορεί να υπάρχουν, όμως είναι γελοίο να ισχυριστείς πως μπορείς να ζήσεις με τους κανόνες τους.[...] Η ζωή είναι τελικά μια κβαντικά υπολογίσιμη κυματοσυνάρτηση, μια έκφραση όλων των πιθανοτήτων μας...»

9.1 «God save the queen»: Ταξίδι στο βόριο τμήμα τουΚαμερούν, πολυήμερη πορεία, πρησμένα πόδια, ξανά ανελέητη κριτική του Σαγιάπ προς τη Δύση, η «κρίσιμη τελετή»: η τελετή ωρίμανσης των Φουλάνι, η αντοχή στη βία της ζωής, η διαρκής ανωριμότητα της (αρσενικής) Δύσης, ο Ρότζερ πιο κοντά στον Σαγιάπ.

10.1 «Η Εικόνα του νεκρού πατέρα»: Ο Σαγιάπ εξαφανίζεται, η απουσία του γυρνάει την μνήμη του Ρότζερ στον πατέρα του (ο ΒΔ γράφει την «τρομακτική» για έναν γιο φράση, είτε αγαπά είτε μισεί είτε αγαπομισεί τον πατέρα του «Έφυγε από τα μάτια μου χωρίς να μπορέσω να συνειδοτοποιήσω την απουσία του»), είναι μόνος πλέον, πρέπει να φύγει κι αυτός, να γυρίσει, να αντιμετωπίσει τον μεγάλο του φόβο, τον έρωτα, τον έρωτα για την Τζέσικα. «Την Τζέσικα». «[...]μα έμενε μια μικρή λεπτεομέρεια»

 

x2. "Γράμματα στην Τζέσικα", όπου ο συγγραφέας κάνοντας χρήση του ξεχασμένου είδους της ερωτικής επιστολογραφίας, βάζει τον Ρότζερ να εκφράζει εμμονικά τον έρωτα του προς την Τζέσικα και παράλληλα προωθεί και συμπληρώνει την αφήγηση του «Ο Ρότζερ και το Καμερούν» - επομένως, θα είμαι πιο ελλειπτικός και στα (αυτονόητα) ερωτικά, σχεδόν μηδενικός. Όλα τα κείμενα θα μπορούσαν να τιτλοδοτηθούν «Αγαπημένη μου Τζέσικα» (1, 2, 3....10) - αλλά συνεχίζω με τον όπως παραπάνω τρόπο – είναι το (πιο έντονα) love μέρος αλλά και το soft science μέρος του αφηγήματος και είναι τυπωμένο με διαφορετικά fonts, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό.

 

1.2 «Nα μπορέσω να αποφασίσω»: ο Ρότζερ εξηγεί στην Τζέσικα γιατί έφυγε και της αφηγείται το ταξίδι προς την λίμνη.

2.2 «Universal Woman»: ο Ρότζερ της αφηγείται την κατάσταση στο Καμερούν, έχει αμφιβολίες για την οπτική του, αναγνωρίζει την διαφορά του βλέμματος του καλλιτέχνη από αυτό του επιστήμονα.

3.2 «Κάτι ενδιάμεσο μεταξύ μίσους και αγάπης»: Λεπτομέρειες για διάφορα χωριά της περιοχής, για την εργασία του Ρότζερ, και ξανά ο έρωτας του γι΄αυτήν.

4.2 «Μια μη λύση»: Προσανατολισμένος επιτέλους ο Ρότζερ της γράφει για τις σκέψεις του, τη σχέση του με την Άννα και τα παιδιά, το Καμερούν τον απελευθερώνει από τον εφιάλτη της επιλογής αφού του προσφέρει «μια μη λύση». Εξομολογήσεις και για την επιστήμη, για την πίστη του σ’ συτήν και ξανά ο αφόρητος έρωτας του γι’ αυτήν.

5.2 «Ευτυχής, φωτισμένος, μακάριος»: της γράφει για την απόφασή του να μείνει κι άλλο στο Καμερούν, δεν είναι έτοιμος να γυρίσει πίσω. Και για τον Σαγιάπ – για την εντύπωση που τού έκανε – «έχω αρχίσει να τον ζηλεύω, όχι μόνο για τη ζωή του τώρα, μα για όλα όσα έχει γνωρίσει για να φτάσει ως εδώ, σε μένα». .

6.2 «Φοραμινίφερα»: Συνέχεια ερωτικών εξομολογήσεων, ελπίδες για το μέλλον του έρωτά τους και η έρευνά του: τα πρώτα στοιχεία των αναλύσεων του δείχνουν προβλήματα για τα σχέδια της Γκλόμπαλ Μπαϊόνικς: οι θαλάσσιοι οργανισμοί Φοραμινίφερα (οργανισμοί με κέλυφος που έχει οπές (τρήματα, foramina - τρηματοφόρα/Foraminifera) επηρεάζονται από την αυξημένη συγκέντρωση CO2 στο νερό, το ασβεστολιθικό τους κέλυφος μικραίνει σε πάχος και με μια δαρβινική αλληλουχία επηρεάζεται όλη η ζωή των ωκεανών. Τα Φοραμινίφερα έχουν προϋπάρξει ως καταλύτης στο διάλογο του ερωτευμένου επιστήμονα και της ερωτευμένης καλλιτέχνιδος: η ομορφιά των άσπρων βράχων στο Ντόβερ υπάρχει από μόνη της ή χρειάζεται και τη φυσική της εξήγηση; Πού βρίσκεται; Στην αντιμετώπιση των βράχων «ως αποτέλεσμα μιας οργανικής διαδικασίας εκατομμυρίων χρόνων, παρά ως ένα απλά όμορφο τοπίο»; Ή στη σημασία που έχουν οι βράχοι για τους δυο ερωτευμένους που «με τα χείλη του ενός να κρατάνε τη γεύση του άλλου» τους κοιτάνε και τους δίνουν με τη συνείδησή τους και τις εμπειρίες τους «μια έκφραση που δεν είχε τίποτε να κάνει με την καταγωγή και την προέλευσή τους»;

7.2 «...δε θα γυρίσω πίσω»: της γράφει για τη διακοπή του πρότζεκτ, για τις αμφιβολίες του για την εταιρία, τα λεγόμενα του Σαγιάπ τον έχουν επηρεάσει, οι συνάδελφοί του ήταν πλέον σαν ορκισμένοι εχθροί, παραμένει ο έρωτας της ζωής του, ελπίζει και γι’ αυτήν να παραμένει ο έρωτας της ζωής της αλλά παραμένει και επιστήμονας: «ο επιστήμονας πρέπει να αντιμετωπίζει την αλήθεια με τον ίδιο τρόπο που ένας πολιτικός κρατούμενος αντιμετωπίζει την ελευθερία». Και ξεγλιστράει:.

8.2 «Τα πιο τρελά πράγματα που έχω ακούσει ποτέ»: Εξομολογήσεων συνέχεια, ερωτήματα προς τη Τζέσικα, απελπισία, ο επιστήμονας έχει καταρρεύσει: «Ήρθα εδώ σαν παντογνώστης.....όμως σήμερα έφτασα στο σημείο να μιλάει ο Σαγιάπ κι εγώ να ακούω σα να είμαι μαθητής του. Κι ας λέει τα πιο ηλίθια και...». Θα ξεκινήσει το ταξίδι στο βόρειο τμήμα του Καμερούν.

9.2 «Όλα γκρεμισμένα εκτός από σένα»: ο υπό κατάρρευση Ρότζερ («για πρώτη φορά εδώ αντιμετώπισα το όλο. Για πρώτη φορά σκέφτηκα») ζητάει στήριγμα στην ερωμένη του, της δίνει δίκιο σε όλα, επικαλούμενος τον Δαρβίνο γράφει έναν ύμνο στην ομοιότητα των ανθρώπων. Στο τελευταίο μέρος του γράμματος ο Ρότζερ παραληρεί.

10.2 «Μόνο η δοκιμή»: Στο 10ο και τελευταίο γράμμα – το οποίο καταλαβαίνουμε ότι είναι και το μόνο που έλαβε η Τζέσικα μέσα στα 3 χρόνια που ο Ρότζερ είναι στο Καμερούν – αναγνωρίζει την αποτυχία του ως επιστήμονα, της γράφει για το ότι έγινε άλλος άνθρωπος, ότι τώρα μπορεί να δει την ομορφιά μιας αφρικανικής μάσκας (άλλο ένα σημείο «τριβής» επιστήμονα/καλλιτέχνη), δεν είναι πλέον επιστήμονας, κι αναρωτιέται αν μπορούν να είναι το ίδιο ερωτευμένοι.

x3. Η Τζέσικα στο Λονδίνο, όπου ο συγγραφέας μας αφηγείται τη ζωή της Τζέσικα. Είναι το art μέρος του αφηγήματος

1.3 «Mini, Big Bang»: Μια γρήγορη εικόνα της οικογενειακής ζωής της Τζέσικα, και κατευθείαν στο «Εργαστήριο». Όπου μαθαίνουμε για το πως δουλεύει η εικαστικός Τζέσικα με τα αντικείμενα, για τη θεωρία της πάνω στην τέχνη (να σημειωθεί ότι η καλλιτέχνης Τζέσικα υιοθετεί την οδηγία του πατέρα της επιστημονικής μεθόδου Φράνσις Μπέικον («Αυτοί που καταπιάνονται με τις επιστήμες είναι είτε άνθρωποι του πειράματος είτε άνθρωποι του δόγματος. Οι πειρατιστές είναι σαν το μυρμήγκι, απλώς συλλέγουν και χρησιμοποιούν. Οι θεωρητικοί μοιάζουν με την αράχνη που φτιάχνει ιστούς από την ίδια της την ουσία. Η μέλισσα όμως επιλέγει τη μέση οδό. Μαζεύει υλικό από τα λουλούδια του κήπου και του αγρού, αλλά το μεταπλάθει και το χωνεύει με τη δική της δύναμη», Novum Organum, Αφορισμοί σχετικά με την ερμηνεία της φύσης, Αφορισμός 95), μαθαίνουμε για το Mini, Big Bang, «μια τεράστια κατασκευή [...] που έμοιαζε με φωτογραφία από ένα δωμάτιο με σιωπηλή έκρηξη»

2.3 «Ο Απόλλωνας του Μπελβερέντε» Η Τζέσικα προβληματίζεται για το τί θα έδειχνε το έργο αυτό στους ανθρώπους μετα από 300 χρόνια και για νόημα της τέχνης, συγκρίνοντας τον Απόλλωνα του Μπελβεντέρε με μια αφρικάνικη μάσκα και «χωρίς να το θέλει η ίδια, έκρινε πως η αφρικανική μάσκα τής φάνηκε απείρως πιο όμορφη από τον Απόλλωνα..»

3.3 «Πάνω από όλα είσαι μια καλή μαμά»: Η Τζέσικα με το τελειωμένο πλέον Mini, Big Bang, γνωρίζουμε τον συνεργάτη της Τζον, τον μοναδικό άνθρωπο που γνώριζε τη σχέση της με τον Ρότζερ. Συζητάνε για τον Ρότζερ και την εξαφάνισή του, μιλάει για την αδυνατότητα της σχέσης τους («Κάθε συνάντησή μας είχε μέσα της τον χωρισμό μας»).

4.3 «Ένα τρισδιάστατο τεστ Ρορσάχ (*)»: Το Mini, Big Bang μεταφέρεται σε γκαλερί, απορίες για την εικαστική/πλαστική τέχνη («Πότε άραγε σταμάτησε το κοινό να ακουμπάει τα έργα τέχνης»), ερωτήματα για την σχέση/εξάρτηση καλλιτέχνη με τη μάζα και τον πάτρωνα, η Τζέσικα δίνει συνέτευξη στην τηλεόραση, μας εξηγεί το Mini, Big Bang, μας λέει τις απόψεις για την τέχνη και «η επιστήμη παίζει τεράστιο ρόλο στα έργα που φτιάχνω» - η επιστήμη έχει εισχωρήσει στην τέχνη της μέσω του Ρότζερ που «κυριαρχεί στη σκέψη της» και «...νιώθει κάθε κύτταρό της να είναι δεμένο με αυτόν», ενώ «η τέχνη είναι η απάρνηση του υλικού και η αναγέννηση μιας νέας σημασίας μέσα απ΄ αυτό» και το «...το ουσιαστικό, κοινό σημείο τέχνης και επιστήμης» είναι «ο άνθρωπος». Οι αρχές της συγκλίνουν σε μια compassionate art και σε μια compassionate science. Μαθαίνουμε για μια έκθεση που ετοιμάζει με μια ομάδα νέων καλλιτεχνών σχετικά με το φαινόμενο του θερμοκηπίου και για την πίστη της ότι η τέχνη μπορεί να αλλάξει τον κόσμο

(*)Το «τεστ Ρόρσαχ», μια δοκιμασία με κηλίδες μελάνης, χρησιμοποιείται από τους ψυχιάτρους για να εξετάσουν τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και τη συναισθηματική λειτουργία του ασθενή τους. To επινόησε ο Ελβετός ψυχίατρος Χέρμαν Ρόρσαχ (1884 – 1922)

5.3 «Ο Αστρονόμος»: Η Τζέσικα μιλάει σε ένα σεμινάριο για τον «Αστρονόμο» του Γιοχάνες Βερμέερ, σκέψεις για τη ζωγραφική της ολλανδικής Χρυσής Εποχής και τη συντεχνία των ζωγράφων, ερωτήματα για την τέχνη και την σχέση της με τον πρώιμο καπιταλισμό. Στη συνέχεια στο σπίτι της, προσπάθεια του άντρα της να την προσεγγίσει.

6.3 «Τα νερά του Τάμεση»: Η Τζέσικα κι ο Τζον περπατάνε δίπλα στον Τάμεση, συζητάνε για τον Ρότζερ, για την οικογένειά της. Καταλήγουν στην κοίτη να ψάχνει στα αντικείμενα που κατέβαζε το ποτάμι για το επόμενο έργο της. Σκέψεις της Τζέσικα για έναν πιθανό έρωτα του Τζόν γι’ αυτήν.

7.3 «In the eye of the beholder»: Η Τζέσικα κάνει έρωτα με τον άντρα της Σον, αναμνήσεις ερωτικών στιγμών με τον Ρότζερ, ανησυχία, καταλήγει στο εργαστήριο της όπου αντικρίζοντας την αφρικανική μάσκα ξεσπάει σε κλάματα.

8.3 «Αν μιλούσε ένα λιοντάρι»:Η Τζέσικα στο εργαστήριο με τον Σον, τον Τζον και τον Γουίλ έναν επιμελητή εκθέσεων τέχνης. Ετοιμάζει το καινούργιο έργο της που αφορά το φαινόμενο του θερμοκηπίου, ο Γουίλ της μιλαέι για την τέχνη της, την κολακεύει, περαιτέρω συζήτηση για την καλλιτεχνική δκημιουργία, την αντιγραφή, το έργο τέχνης απέναντι στο χρόνο, την πρόσληψή του, το μήνυμα που φέρει, την ερμηνεία του κλπ.

9.3 «Ερωτευμένο Ζευγάρι»: Το «Ερωτευμένο Ζευγάρι» (ο τίτλος του έργου) ολοκληρώνεται. «Η εξαϋλωση του ανθρώπου, η επιστροφή στο χάος, η αύξηση της εντροπίας». Η Τζέσικα δεν είναι ευχαριστημένη, είναι αμήχανη: «...για πρωτη φορά συμμετέχω σε μια έκθεση που έχει σχέση με κάτι πρακτικό, με ένα πρόβλημα που θα πρέπει να αφυπνίσει τους ανθρώπους [...] Είναι ένα έργο άχρηστο. Όπως κι εγώ». Διαφωνίες με τον Τζον για τον προορισμό τέχνης και επιστήμης, το «Ερωτευμένο Ζευγάρι» είναι η απεικόνιση του δραματικού της έρωτα με τον Ρότζερ, τίποτε άλλο «τούτη εδώ η αηδία μιλάει για μένα και για κείνον» κι o Τζον  ξεσπάει κατά του Ρότζερ «σκατά ήρωας είναι....ένας άνθρωπος που δεν σου αξίζει...».

10.3 «Unreal city»:Η Τζέσικα έχει λάβει το γράμμα του Ρότζερ, περπατάει μόνη της δίπλα στο ποτάμι σκεπτόμενη το τί είναι αγάπη, το «Ερωτευμένο Ζευγάρι» γίνεται τεράστια επιτυχία, ένα σύμβολο της νέας γενιάς, γίνεται στάμπα σε μπλουζάκι, «στις δύσκολες εποχές που διένυαν, το έργο.....εξέπεμπε κάτι θετικό». Ο Ρότζερ θα γυρνούσε και θα της εξηγούσε τους νόμους των συμβόλων.

Επίλογος: ένα απόσπασμα από εφημερίδα (ή από τις τηλεοπτικές ειδήσεις) μας πληροφορεί ότι η σωρός του Ρότζερ Μπέικον έφτασε στο Λονδίνο. Πέθανε κατά τη διάρκεια μιας τελετής ενηλικίωσης της φυλής Φουλάνι, στην οποία συμμετείχε.

 

 

 

 

 

Λογοτεχνικός Δαρβινισμός (29): Τα μυθοπλαστικά άγχη της λογοτεχνίας και οι λογοτεχνικές αγωνίες της μυθοπλασίας (3) - 20 χρόνια από την "Υπόθεση Sokal" (2)

(συνέχεια από το προηγούμενο)

Ο Sokal το λέει ξεκάθαρα: ο κύριος στόχος του ήταν οι λογοτεχνικές σπουδές (συγκεκριμένα οι Frederic Jameson και Andrew Ross, κι οι δυο τους το 1996 στη συντακτική επιτροπή του Social Text), αν και στο τέλος η μπάλλα πήρε κι άλλους.Η υπόθεση κράτησε ζωντανό το ενδιαφέρον για αρκετά χρόνια (πολύ πάνω από τον τυπικό μέσο όρο «διάρκειας» τέτοιων φαινομένων) και το 2003 ο Γάλλος ιστορικός των ιδεών François Cusset εξέδωσε ένα βιβλιαράκι πάνω στην επίδραση που είχε η Γαλλική Θεωρία (ΓΘ) στην αμερικάνικη διανόηση. Το βιβλίο είχε θετική αποδοχή στη Γαλλία και ο ίδιος ο Ντεριντά απένειμε τα εύσημα:

 
[...] είμαι σίγουρος ότι αυτό βιβλίο θα γίνει «βιβλίο αναφοράς» και στις δυο πλευρές του Ατλαντικού.

Με 5 χρόνια καθυστέρηση μεταφράστηκε στα αγγλικά (2008) ψιλοξαναζωντάνεψε το ενδιαφέρον . Τώρα που έδειξε ενδιαφέρον η ομάδα του φοιτητών του Τμήματος Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης του ΕΚΠΑ μαζί με τους καθηγητές τους (μεταξύ τους και ο υπουργός Παιδείας), ας ελπίσουμε να το μεταφράσουν και να το κάνουν αναφορά και στην νοτιοανατολική μεσόγειο (αφού βέβαια μεταφράσουν τον Sokal).

Ο Cusset καταλήγει με μια υπόθεση που κατά τη γνώμη του υποστηρίζεται από τα δεδομένα: η ΓΘ είχε σημαντική επίδραση στον αγγλοσαξονικό κόσμο αλλά όχι και τόσο στον γαλλικό. Το βιβλίο έχει αυτονόητο ενδιαφέρον και στην Ελλάδα και θα έδινε πολλές ιδέες για εργασίες και διδακτορικά για την αντίστοιχη επίδραση της ΓΘ στην ελληνική διανόηση. Σε υστερότερο ποστ θα συζητήσω το βιβλίο από τη δική μου, αναγνωστική σκοπιά.

Τώρα, για την επίδραση της «Φάρσας Σόκαλ» στις λογοτεχνικές σπουδές, σημαντική δουλειά έκανε η Carolina Ferrer (CF) στο «Data Mining the Humanities: TheImpact of “French Theory” on Literary Studies». Επέλεξε 11 αντιπροσώπους της ΓΘ:

  

1. Louis Althusser,

2. Roland Barthes,

3. Jean Baudrillard,

4. Hélène Cixous,

5. Gilles Deleuze,

6. Jacques Derrida,

7. Michel Foucault,

8. Felix Guattari,

9. Julia Kristeva,

10. Jacques Lacan,

11. Jean-François Lyotard

 

Κανονική ποδοσφαιρική ομάδα δηλαδή - που αναπόφευκτα μας βάζει στον πειρασμό να προσπαθήσουμε να τη «στήσουμε» ως ομάδα, δηλ, τερματοφύλακας, αμυντικοί, κλπ.

 

Αν δούμε τα γραφήματα της CF:

• Βιβλιογραφία σχετικά με το έργο των 11 σε 36 γλώσσες. Δεν θα σχολιάσω το γεγονός ότι ενώ υπάρχουν ως και τα πρωηνγιουγκοσλαβικοδημοκρατιομακεδονίτικα εμείς απουσιάζουμε ή, στην καλύτερη περίπτωση, βρισκόμαστε πνιγμένοι μέσα στο multiple. 

 

Κατά τα αναμενόμενα, η αγγλική είναι η κυρίαρχη γλώσσα και ο Ντεριντά ο Κυρίαρχος Διανοητής (Ντ.Κ.Δ) (περίπου το ¼ της βιβλιογραφίας)

Αν τα παραπάνω δεδομένα τα εκφράσουμε ως γενικό % ποσοστό χωρις να μπούμε στις επιμέρους γλώσσες:

 

• Χρονολογική εξέλιξη

Η CF ενδιαφέρεται περισσότερο για τους διανοητές με μεγαλύτερη επίδραση στις ΗΠΑ. Διαλέγει 8 για περαιτέρω διερεύνηση - παραβιάζοντας τη «λογοτεχνική επιλογή» κρατάει Lyotard και Baudrillard και «σκοτώνει» Kristeva και Cixous:

 

 

 

Από το 1990-1995 ο Ντεριντά και ο Φουκό πιάνουν το πικ, λίγο νωρίτερα ο Λακάν, λίγο αργότερα ο Ντελέζ, αρκετά νωρίτερα ο Μπάρτ κλπ.

Σε άλλους λιγότερο σε άλλους περισσότερο, παρατηρούμε μια αύξηση στις αμέσως επόμενες χρονιές του θανάτου τους (είναι αυτά που ονομάζω «επικήδεια» ή «επιμνημόσυνα» έργα - ειδικά σε Μπαρτ και Ντελέζ είναι χαρακτηριστική η αύξηση, ενώ μοναδική εξαίρεση αποτελεί ο Ντ.Κ.Δ. που το 1990 πιάνει το ασύλληπτο ποσό των 250+ εργασιών πάνω στο έργο Του-ποσό που δεν μπορούν να ξεπεράσουν ούτε τα «επικήδεια» ή «επιμνημόσυνα» έργα).

Σε κάθε περίπτωση τα δεδομένα υποδεικνύουν τη λογιστική καμπύλη που παρατήρησε ο Ντέρεκ ντε Σόλα Πράις για τις επιστημονικές δημοσιεύσεις στο βιβλίο του "Little Science, Big Science and Beyond" :

Η «δαιμονική» αυτή συνάρτηση έχει καλή προσαρμογή για τα πάντα σχεδόν: πληθυσμούς ανθρώπων, ψαριών και ζώων, βακρηρίων και καρκινικών κυττάρων, εξάπλωση μιας φήμης και διάδοση μιας πληροφορίας μέσα σε ένα κοινωνικό σύνολο, εισχώρηση νέων προϊόντων στην αγορά και πάει λέγοντας.

Χωρίς να είναι σίγουρος κανείς, φαίνεται ότι ο κορεσμός επήλθε. Το πόσα χρόνια θα κρατήσει η κορεσμένη κατάσταση πριν αρχίσει η μείωση θα το δείξει η ιστορία.

Και εδώ, χωρίς καν να προσπαθήσω να στήσω την ποδοσφαιρική ομάδα της ΓΘ (αυτό ας το κάνουν οι ειδικοί της ομάδας του  Τμήματος Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης του ΕΚΠΑ - θα είναι ένα διασκεδαστικό διδακτορικό), κλείνω τη μεγάλη παρένθεση για τη ΓΘ (που, όπως είπα, έχει κεντρική σημασία για «Τα μυθοπλαστικά άγχη της λογοτεχνίας και τις λογοτεχνικές αγωνίες της μυθοπλασίας») και συνεχίζω την προσπάθεια μου να απαντήσω στον μικρό μου γιο, για το αν/γιατί έχει νόημα να διαβάζουμε λογοτεχνία αφού μπορούμε να καλύψουμε την ανάγκη μας για μυθοπλασία με ταινίες, σειρές κλπ όπως κάνει και ο περισσότερος κόσμος.

 

(συνεχίζεται)

 

Λογοτεχνικός Δαρβινισμός (28): Τα μυθοπλαστικά άγχη της λογοτεχνίας και οι λογοτεχνικές αγωνίες της μυθοπλασίας (2) - 20 χρόνια από την "Υπόθεση Sokal" (1)

(συνέχεια από το προηγούμενο)

 

Πριν από λίγες μέρες διάβασα για τη συζήτηση που διοργάνωσε μια ομάδα φοιτητών του Τμήματος Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης του ΕΚΠΑ (μετείχαν οι καθηγητές του Στέλιος Βιρβιδάκης, Βάσω Κιντή (υπέρ-Sokal) και Θ. Αραμπατζής Κ. Γαβρόγλου (αντί- Sokal) για το σημερινό επίδικο της υπόθεσης Sokal: «Η υπόθεση Sokal – 20 χρόνια μετά».

Φέτος κλείνουν 20 χρόνια από τότε που ο φυσικομαθηματικός Alan Sokal (AS) δημοσίευσε στο περιοδικό Social Text το άρθρο του με τίτλο: «Υπερβαίνοντας τα όρια: Προς μια μετασχηματιστική ερμηνευτική της κβαντικής βαρύτητας». Φέτος κυκλοφόρησε και στα ελληνικά από τις εκδόσεις ΤΟΠΟΒΟΡΟΣ

Στο άρθρο του ο AS δικαίωνε τις αντιλήψεις των μεταμοντέρνων για την ανάγκη σχετικοποίησης ή/και κατάργησης των παραδοσιακών κριτηρίων ορθότητας, αντικειμενικότητας κλπ, στο όνομα μιας ριζικής απελευθέρωσης και δημοκρατικοποίησης της ζωής. Και έδειχνε ότι η κβαντική βαρύτητα σε μια απειροελάχιστη περιοχή έχει σημαντικές πολιτικο-κοινωνικές συνέπειες, οι οποίες μάλιστα είναι προς την προοδευτική κατεύθυνση.

 

Οι υπεύθυνοι του περιοδικού χάρηκαν προφανώς από τα συμπεράσματα του AS και δεν μπήκαν στον κόπο να στείλουν το άρθρο σε κατάλληλους αναγνώστες. Οι ίδιοι, εκ των υστέρων, ισχυρίστηκαν ότι συζητούσαν το άρθρο για πολύ καιρό (το άρθρο είχε σταλει στο περιοδικό το 1994) κι ότι παρόλο που αμφέβαλλαν για την ποιότητά του, το δημοσίευσαν γιατί πίστευαν ότι θα προωθούσε το διάλογο μεταξύ των επιστημών – δεν ξέρω για σήμερα αλλά τότε οι υπέυθυνοι του Social Text δεν ακολουθούσαν την τυπική διαδικασία του peer review αλλά συζητούσαν τα άρθρα μεταξύ τους και αποφάσιζαν ανάλογα. Ο AS ήξερε τη διαδικασία και αυτό είναι από τα λίγα που μπορεί κανείς να του προσάψει.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Social Text, στο τεύχος που ήταν αφιερωμένο στον «Πολέμο τωνΕπιστημών».

Και, στο καπάκι, ο AS δημοσίευσε στο περιοδικό Lingua Franca το άρθρο του «Πειράματα ενός φυσικού με τις Πολιτισμικές Σπουδές».

Κι έτσι, εγένετο η «Υπόθεση Sokal».

Ο χαμός ήταν μεγάλος, η υπόθεση έγινε πρωτοσέλιδο (New York Times, Times Literary Supplement, New York Review of Books) και όλοι είχαν κάτι να πουν. Ακολούθησε και το βιβλίο που έγραψε ο AS με τον Jean Bricmont «Διανοητικές Απάτες» (πρώτα κυκλοφόρησε στη Γαλλία (1997), στη συνέχεια στη Μ. Βρετανία (1998) – εδώ, αν κι η έκδοση είχε αναγγελθεί από τον Λιβάνη, το βιβλίο δεν δημοσιεύτηκε ακόμη, ενώ το βιβλίο των εκδόσεων ΤΟΠΟΒΟΡΟΣ είναι μετάφραση των Παραρτημάτων της πρωτότυπης έκδοση – απορίας άξιον).

Στις «Διανοητικές Απάτες» οι 2 συγγραφείς δείχνουν με παραδείγματα ότι πολλοί απο τους σταρ της Γαλλικής Φιλοσοφίας (ΓΦ) λένε μπούρδες χωρίς, πολλές φορές, να καταλαβαίνουν κι οι ίδιοι τί λένε.

Αφιερώνουν από ένα κεφάλαιο στους J. Lacan, J. Kristeva, L. Irigaray, B. Latour, J. Baudrillard, G. Deleuze και Felix Guattari και τέλος στον P. Virilio. Αν κι 3 μεγάλοι σταρ της ΓΦ (M. Foucault, J. Derrida, R. Barthes) τη γλυτώνουνε, δεν λείπουν οι έμμεσες μπηχτές καθώς οι AS&JB δίνουν αποσπάσματα από γραπτά των 3 σταρ που είναι εγκωμιαστικά για τα έργα των «οτινανιστών» (π.χ., R. Barthes για J. Kristeva και M. Foucault για G. Deleuze).

 Όπως ήταν φυσικό, ο χαμός ήρθε και στην Ελλάδα κι έλληνες διανοούμενοι χωρίστηκαν σε σοκαλιστές (π.χ., Β. Κιντή, Σ. Βιρδιβάκη, Δ. Δημητράκος) αντισοκαλιστές (π.χ., Γ. Βέλτσος, Κ. Γαβρόγλου, Θ. Γεωργίου) (Για μια σύνοψη –από τη μεριά των σοκαλιτών – βλ. τον πρόλογο του Σ. Βιρβιδάκη («Το γενικότερο ενδιαφέρον της «Υπόθεσης Sokal» και οι αντιδράσεις των Ελλήνων διανοουμένων») στο βιβλίο του Jacques Bouveresse «Γοητευτικές και παραπλανητικές ακροβασίες της φιλοσοφίας» όπου ο αντι-γάλλος αυτός γάλλος φιλόσοφος συζητάει περαιτέρω τα θέματα που έθιξαν οι AS&JB.

Δεν γνωρίζω που κατέληξε η συζήτηση του τμήματος Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης του ΕΚΠΑ. Επειδή, όμως, η ΓΦ έχει κεντρική σημασία για «Τα μυθοπλαστικά άγχη της λογοτεχνίας και τις λογοτεχνικές αγωνίες της μυθοπλασίας», θα δώσω μερικά στοιχεία για τα αποτελέσματα της «Υπόθεσης Sokal».

(συνεχίζεται)

 

Λογοτεχνικός Δαρβινισμός (27): Τα μυθοπλαστικά άγχη της λογοτεχνίας και οι λογοτεχνικές αγωνίες της μυθοπλασίας (1)

 

 Αν κοιτάξεις στις ΗΠΑ, θα δεις ότι η ανάγνωση μυθιστορημάτων, διηγημάτων, ποιημάτων και θεατρικών έργων – δηλ. κειμένων που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο έχουν μέσα τους σπέρματα (τουλάχιστον) μυθοπλασίας, βρίσκεται εδώ και χρόνια σε σταθερή πορεία μείωσης. Έτσι, έχουμε την παρακάτω εικόνα:

 

 Σε μας τα πράγματα φαίνεται να βαίνουν καλύτερα: το 2010, ένα ποσοστό 43% διάβασε τουλάχιστον 1 βιβλίο (εκτός σπουδών/επαγγέλματος), σημαντικά αυξημένο σε σχέση με το 1999 (34%) και το 2004 (38%).  Το 43% των ελλήνων δεν είναι ισοδύναμο με το 43% των αμερικανών αφού στο πρώτο περιλαμβάνονται και αναγνώστες ιστορίας (12%), ψυχολογίας (10%) και βιβλίων θρησκευτικού περιεχομένου (7%). Έτσι, οι αναγνώστες λογοτεχνίας πέφτουν στο 31%.

Και τα πρόσφατα πάντως στοιχεία δείχνουν ένα δυνάμωμα της λογοτεχνίας παρά την κατάρρευση της αγοράς: σύμφωνα με την έρευνα του Γ Μπασκόζου (Στοιχεία για τη χαμένη πενταετία του βιβλίου (2009-2014)), το 39,7% των νέων τίτλων του 2014 αφορούσε τη λογοτεχνία, έναντι 21,7% το 2008.

 Τα στοιχεία που άντλησε ο Μπασκόζος από τη ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ αμφισβητήθηκαν από τον Σωκράτη Καμπουρόπουλο αφού «Μετά το σοκ της κατάργησης του Ε.ΚΕ.ΒΙ. τον Μάρτιο του 2014, (η ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ ) επιβίωσε μεν, αλλά βαριά (αν όχι ανεπανόρθωτα) πληγωμένη». Τα στοιχεία του Καμπουρόπουλου διαφέρουν κάπως  από τα του Μπασκόζου, αν και δεν συγκρίνονται άμεσα: 6700 νέοι τίτλοι για το 2015 (Κ.)–έναντι 5723 (Μπ.) για το 2014. Ο Καμπουρόπουλος δίνει 27% στη λογοτεχνία (και 22% στις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες, 18% στα παιδικά και 33% στα υπόλοιπα – πρακτικά, σχολικά, θετικές και εφαρμοσμένες επιστήμες).

 

Και σύμφωνα με τους τελικούς υπολογισμούς μου, το 2008 εκδίδονταν περίπου 2300 βιβλία λογοτεχνίας ενώ το 2015 εκδόθηκαν περίπου 1800.

Έτσι, αν κι η λογοτεχνία (και δή η πεζογραφία) φαίνεται να είναι αυτή που επιβιώνει στον αδυσώπητο αγώνα του βιβλίου με την κρίση:

 

κι αν το συμπέρασμα του Μπασκόζου, «Η εξάπλωση των «εύκολων» αναγνωσμάτων, ειδικά των αισθηματικών, όπως και η διαδεδομένη πια (όσο κι αν την αρνούνται οι περισσότεροι εκδότες) έκδοση λογοτεχνικών βιβλίων με τη συμμετοχή του συγγραφέα, τροφοδότησαν την παραγωγή του λογοτεχνικού βιβλίου», φαίνεται λογικό, δεν τεκμαίρεται και στα σίγουρα ότι η ανάγνωση της μυθοπλασίας ανθεί.

Αν γυρίσουμε στις ΗΠΑ, όπου τα μετράνε όλα καλά, η τάση είναι ξεκάθαρη. Και η αγωνία, και των συγγραφέων και των ακαδημαϊκών που βιοπορίζονται από τη μελέτη της λογοτεχνίας, είναι φανερή.

Ειδικά των τελευταίων, αφού η μελέτη της λογοτεχνίας, ως μέρος των ανθρωπιστικών σπουδών, δεν έμεινε έξω από την επίθεση που δέχονται αυτές οι σπουδές. Και τώρα που η εμπορικότητα, η αγορασιμότητα, το ευπώλητον κλπ, εισχώρησαν σε κάθε διάσταση της ανθρώπινης πράξης, οι επαγγελματίες του χώρου ήρθαν αντιμέτωποι με την ανάγκη να εξηγήσουν και δικαιολογήσουν τί κάνουν και ποιά η σημασία αυτού που κάνουν.

 

Και καθώς καθηγητές, ερευνητές και διανοούμενοι του χώρου ξεκίνησαν την προσπάθεια να πακετάρουν καλύτερα το προς πώληση προϊόν, ανακάλυψαν ότι δεν ήταν σίγουροι για ορισμένα πράγματα. Βασικό πρόβλημά τους ήταν ότι δεν μπορούσαν να πουν με απλά λόγια τί είναι αυτό που κάνουν και γιατί έχει σημασία. Έχοντας κολυμπήσει σε κάθε είδους θεωρητική πισίνα:

• της ταξικής πάλης-μαρξισμός,
• της δυνατότητας της ενοποιημένης εμπειρίας-νέα κριτική,
• της αυτοκαταστροφικότητας του κειμένου-αποδόμηση,
• του περιορισμού των ανατρεπτικών ενεργειών – νέος ιστορικισμός,
• του οιδιπόδειου συμπλέγματος – ψυχανάλυση,
• της έμφυλης ασυμμετρίας-φεμινισμός, 

• της ιμπεριαλιστικής εμπειρίας - μετααποικιακή θεωρία
• του ετεροσεξουαλικού matrix - gay/λεσβιακές σπουδές

οι λογοτεχνικές σπουδές μπερδεύτηκαν.

Αποτέλεσμα αυτού του μπερδέματος και του προβληματισμού που ακολούθησε, ήταν μια σειρά από βιβλία που αναζητoύν απάντηση στο ερώτημα: ποιά η αξία της λογοτεχνίας και, κατά προέκταση, ποιά η αξία της δουλειάς των συγκεκριμένων επαγγελματιών;

 (συνεχίζεται)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Πώς θα τη βγάλουμε στον meta-post-μεταμοντέρνο και meta-post-μεταhuman 21ο αιώνα (1)

Σύμφωνα με το ραπόρτο του ΟΗΕ «21 Issues for the 21st Century» τα 21 ζητήματα που έχουν προτεραιότητα για την ανθρωπότητα στον 21ο αιώνα είναι τα εξής (κατά σειρά):

1.Ευθυγραμμισμένη διακυβέρνηση με στόχο στην πλανητική αειφορία
2.Επίλυση των περιβαλλοντικών προκλήσεων και μετάβαση προς την πράσινη οικονομία
3.Διατροφική ασφάλεια και επάρκεια για 9 δις ανθρώπους
4.Επανασύνδεση επιστήμης και πολιτικής
5.Επαναπροσδιορισμός της ανθρώπινης συμπεριφοράς προς το περιβάλλον
5. Αλλαγή παραδείγματος στη διαχείριση του νερού και της σχέσης του με το έδαφος
6. Ενσωμάτωση της βιοποικιλότητας στις περιβλλοντικές και οικονομικές ατζέντες
7. Επιτάχυνση της εφαρμογής περιβαλλοντικώς φιλικών και ανανεώσιμων ενεργειακών συστημάτων
8. Διαχείριση της κλιματικής αλλαγής
9. Ελαχιστοποίηση ρίσκου από νέες τεχνολογίες και νέα χημικά
10. Προώθηση της αστικής αειφορίας και διατηρησιμότητας
12. Αντιμετώπιση των πιέσεων για νέα εδάφη, σε εθνικό και σε διεθνές επίπεδο
13. Διαχείριση των ωκεανών
14. Αλλαγή παραδείγματος στη διαχείριση των αποβλήτων
15. Μείωση της υποβάθμισης των νερών στις ενδοχώρες των αναπτυσσόμενων κρατών
16. Διαχείριση της κλιματικλης αλλαγής(2)
17. Περιβαλλοντικές επιπτώσειςτου παροπλισμού των πυρηνικών αντιδραστήρων
18. Νέες αρχές για την αντιμετώπιση της εξάντληση των φυσικών πηγών πλούτου
19. Επίλυση προβλημάτων σε παράκτια οικοσύστημα
20. Αντιμετώπιση μετανάστευσης λόγω περιβαλλοντικών αλλαγών
21. Τήξη παγετώνων

Αν αφήσει κανείς κατά μέρος τη γενίκευση και επανάληψη (το απαράδεκτο γεγονός της υπερανώμαλης κατανομής του πλούτου σε πλανητικό επίπεδο=80 άνθρωποι έχουν ίσο πλούτο με το 50% του πλανητικού πληθυσμού, θίγεται με την μπούρδα της πλανητικής αειφορίας (κάτι που δεν έχει ποτέ οριστεί επακριβώς) ενώ η φιλανθρωπική διατροφική ασφάλεια και επάρκεια για 9 δις ανθρώπους δεν μας λέει και πολλά), είναι ένα καλό στάρτινγκ πόιντ.

Για να δούμε τί έχουν στο μυαλό τους, πιο συγκεκριμένοι κλάδοι: επιστήμη, μηχανική, φιλοσοφία, τέχνη, κλπ.

Πριν γίνουμε πιο συγκεκριμένοι, ας δούμε τις τελευταίες εξελίξεις πάνω στην ανθρώπινη φύση.

‘Εως πρόσφατα το θεωρούσαμε κάτι σαν fundamental fact: το κουμάντο το κάνουν τα γονίδια και η σπουδαιότερη ιδιότητα που πρέπει να περιμένουμε για ένα επιτυχημένο γονίδιο είναι ο σκληρός εγωισμός.

Ήταν η άποψη που υποστήριξε ο Ρίτσαρντ Ντόκινς στο βιβλίο του «Το Εγωιστικό Γονίδιο» (1976). Μια χρονιά πριν είχε κυκλοφορήσει και η «Κονωνιοβιολογία» του Ε. Ο. Γουίλσον. Τα 2 βιβλία κυκλοφόρησαν κατά τη διάρκεια της επαναμετάβασης του καπιταλισμού στο φιλελεύθερο πεδίο, του θανάτου του κεϋνσιανισμού και της εκδίκησης που έπαιρνε η προσφορά από την ζήτηση. Όσο κι αν φώναξαν ορισμένοι κριτικάροντας τον Ε. Ο. Γουίλσον για βιολογικό ντετερμινισμό και αναβίωση παλιότερων θεωριών και απόψεων που στο τέλος οδήγησαν στην ναζιστική ευγονική, το «Εγωιστικό Γονίδιο» και η «Κοινωνιοβιολογία» ήταν βούτυρο στο ψωμί των καπιταλιστών: τοποθετώντας το άτομο στο επίκεντρο της κοινωνικής ύπαρξης ήρθε και έδεσε άριστα με το γλυκό που ετοίμαζαν ο Μίλτον Φριντμαν και η παρέα του και το προσέφεραν με τα καλύτερα γκαρσόνια της τοτινής πιάτσας: τον Ρονάλδο και την Μαργαρίτα.

Το σημαντικότερο όλων ήταν ότι οι 2 επιστήμονες είχαν, υποτίθεται, δώσει λύση στο πρόβλημα που απασχολούσε και Πάπα Κάρολο και δεν μπόρεσε να απαντήσει: το πρόβλημα του αλτρουισμού.

Το επιχείρημα τους έπαιρνε ως βάση την εργασία ενός άλλου βιολόγου (William Hamilton (1937-2000)) , ο οποίος αν και έθεσε τα θεμέλια και πιθανότατα ήταν καλύτερος από τους δυο σταρ της βιολογίας, έμεινε γνωστός μόνον στους ειδικούς. Ο Hamilton από το 1964 μίλησε για την εγκλείουσα αρμοστικότητα (inclusive fitness) που λίγο αργότερα μας έδωσε την ανταγωνιστική θεωρία της επιλογής συγγενών (kin selection), αυτό που αργότερα ονομάσθηκε επιλογή συγγενών. Το συμπέρασμα του Hamilton είναι πως το αλτρουιστικό γονίδιο μπορεί να διαδοθεί μέσω της φυσικής επιλογής όσο το κόστος του αλτρουιστή αντισταθμίζεται από το επαρκές όφελος ενός επαρκώς κοντινού συγγενή.

Η θεωρία της επιλογής συγγενών έγινε αποδεκτή γιατί προβλέπει (τα αυτονόητα, θα έλεγε κανείς): πως τα ζώα είναι πιθανότερο να συμπεριφερθούν αλτρουιστικά προς τους συγγενείς τους, παρά προς άλλα μη συγγενικά μέλη του είδους τους. Επιπλέον προβλέπει πως ο βαθμός αλτρουισμού τους θα είναι τόσο μεγαλύτερος, όσο πιο κοντινή είναι η συγγένεια. Αν έτσι έχουν τα πράγματα είναι λογικό να θεωρήσει κάποιος ότι η αλτρουιστική συμπεριφορά δενυπάρχει αλλά είναι ένας συγκαλυμμένος εγωισμός.
Η προηγούμενη θεωρία, η θεωρία της επιλογής ομάδων (group selection) που είχε κατασκευαστεί από τον ίδιο τον Πάπα Δαρβίνο και αποτελούσε το κυρίαρχο παράδειγμα πέρασε στην ιστορία (θεωρία της επιλογής ομάδων: η υπόθεση ότι φυσική επιλογή συμβαίνει σε συλλογικό επίπεδο και ότι μια ομάδα με αρκετούς αλτρουιστές, που θα είναι πρόθυμοι να βοηθήσουν τα άλλα μέλη της ομάδας με προσωπικό κόστος, φαίνεται να κερδίζει τη μάχη της φυσικής επιλογής έναντι ομάδων στις οποίες επικρατούν μερικώς ή ολικώς εγωιστικοί οργανισμοί).

Αν και από το 1998 οι Sober και D.Wilson με το βιβλίο τους «Unto Others: The Evolution and psychology of Unselfish Behaviour» (για μια σύνοψη βλ εδώ), προσπαθησαν να ξαναφέρουν στο προσκήνιο τη θεωρία της επιλογής ομάδων εστιάζοντας σε δύο διαφορετικές εννοιολογήσεις του αλτρουισμού (βιολογικός-εξελικτικός και ψυχολογικός. Ψυχολογικός=αν το κίνητρο βασίζεται στην τελική επιθυμία που έχει ως αντικείμενο την ευημερία ενός άλλου οργανισμού, βιολογικός-εξελικτικός =αν και μόνο αν μειώνει την εγκλείουσα αρμοστικότητα του οργανισμού, που εκδηλώνει την συμπεριφορά, και αυξάνει αντίστοιχα την εγκλείουσα αρμοστικότητα ενός άλλου οργανισμού), το «Εγωιστικό Γονίδιο» παρέμενε ο απόλυτος δικτάτορας στον οποίο όλοι, θέλοντας και μη, υπακούουν.

Αυτά ως το 2010 που ο Ε.Ο. Γουίλσον και οι M. A. Nowak και C.E. Tarnita δημοσίευσαν το άρθρο τους «The Evolution of Eusociality» (Η Εξέλιξη της Ευκοινωνικότητας). Εκεί απορρίπτουν την εγκλείουσα αρμοστικότητα και προτείνουν μια πολυεπίδεδη θεωρία φυσικής επιλογής που συνδυάζει άτομο και ομάδα. Το 2012 ο Ε.Ο. Γουίλσον δημοσιεύει και βιβλίο πάνω στο εύρημα τους: The Social Conquest of Earth (για μια σύνοψη βλ. εδώ).

Ο Ρίτσαρντ Ντόκινς βρήκε τη νέα θεωρία λάθος (μιλάει για ανοησία και μη κατανόηση της θεωρίας της εξέλιξης). Ο Ε.Ο. Γουίλσον απάντησε αποκαλώντας τον Ντοκινς δημοσιογράφο, κάποιον δηλαδή που πληροφορείται από τους επιστήμονες τα καθέκαστα και μετά τα δημοσιοποιεί στο ευρύτερο κοινό κάνοντας χρήση ρητορικής κι όχι εμπειρικών δεδομένων – υπερβολικό μεν αλλά χαρακτηριστικό του διχασμού των βιολόγων.

Στην ουσία, όμως, δεν αλλάζουν και πολύ πράγματα. Ο Ε.Ο. Γουίλσον διαγράφει το εγωιστικό γονίδιο και το αντικαθιστά με πολεμοχαρείς ομάδες. Κάτι που δεν διαφέρει από το «ήγουν, τουτέστι, δηλαδή, με άλλα λόγιοα ήτοι, η Αφροδίτη είσαι εσύ, εσύ είσαι η Αφροδίτη».


 (συνεχίζεται)



 

Λογοτεχνικός Δαρβινισμός (26): Dylan and the rest

Τώρα που το ροκ πήρε και νόμπελ (υπενθυμίζω: when Dylan went electric, everybody went electric. When Dylan went country, everybody did. Meanwhile, life goes on), είπα να συγκρίνω την επιρροή/επίδραση/κυριαρχία του Bob μ’ αυτή των άλλων 16 λογοτεχνών laureates του 21ου αιώνα.

Ο δείκτης επιρροής που έχω κατασκευάσει αποτελείται από τα εξής μέρη:

Τον google index (πόσα αποτελέσματα έχει το όνομα με εισαγωγικά, πχ “Bob Dylan”)

Toν wiki index (ο αριθμός των λέξεων που έχει το εκάστοτε λήμμα στην wiki)

Toν amazon index (λαμβάνει υπόψη του τη βαθμολογία των reviewers στον amazon (μέσο όρο, τυπική απόκλιση) και τον

Goodreads index που κάνει κάτι ανάλογο στα αποτελέσματα των reviews στο goodreads.com

Το διάγραμμα συμπυκνώνει τα αποτeλέσματα

κι απο αύριο αρχίζω να διαβάζω Λε Κλεζιό, μπας και καταλάβω τι γίνεται στον κόσμο

Η γάτα, το ποντίκι, η Πολιτιστική Επανάσταση και η ισχυρότερη εταιρία του κόσμου

Η Τσιανγκσί είναι μια επαρχία μεγάλης συμβολικής σημασίας για το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας (ΚΚΚ).

Με την πτώση της Δυναστεία Τσινγκ,η Τσιανγκσί έγινε μια από τις πρώτες βάσεις των Κομμουνιστών και ήταν στην πρωτεύουσά της Ναντσάνγκ που έγινε η πρώτη συμπλοκή μεταξύ Κομμουνιστών και Εθνικού Στρατού (Η Εξέγερση της Ναντσάνγκ). Στα βουνά της ιδρύθηκε και η πρώτη κινέζικη σοβιετική δημοκρατία το 1931.

Και απο κεί ξεκίνησε, 3 χρόνια αργότερα, η Μεγάλη Πορεία (1934-1935).

26 χρόνια μετά τη Μεγάλη Πορεία και 12 χρόνια μετά την τελική νίκη των επαναστατικών δυνάμεων (1961), ο Ντενγκ Σιαοπίνγκ ανακαλύπτει ότι το χρώμα της γάτας δεν έχει σημασία αν η γάτα πιάνει τα ποντίκια και ξεκινάει την εφαρμογή των ιδεών του.

Τον Οκτώβριο του 1965, η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΚ απορρρίπτει τις θέσεις του Μάο, ο οποίος καταγγέλει την ΚΕ για παράδοση στον ρεβιζιονισμό , εγκαταλείπει το Πεκίνο και εγκαθίσταται στη Σαγκάη, ανασυντάσσει τις δυνάμεις το και σε κάτι παραπάνω από μισό χρόνο εξαπολύει την «Μεγάλη Προλεταριακή Πολιτιστική Επανάσταση» (ΜΠΠΕ).

Ο Ντενγκ μπαίνει στην άκρη, οι Ερυθροφρουροί πιάνουν δουλειά και η Επαναστατική Επιτροπή της ΜΠΠΕ στέλνει τον νεαρό Jiang Jianqing στην Τσιανγκσί για εργατική εκπαίδευση, όπου ο νεαρός κομμουνιστής μαθαίνει τη δουλειά του αγρότη και του ανθρακωρύχου.

Ο Πρόεδρος Μάο πεθαίνει, ο Ντενγκ επανέρχεται και σε 5 χρόνια ήταν το αφεντικό του Κόμματος. Βάζει πάλι μπροστά σε εφαρμογή τη θεωρία της γάτας και το 1984 ιδρύεται η Βιομηχανική και Εμπορική Τράπεζα της Κίνας

Στη τράπεζα αυτή προσλήφθηκε ως ταμίας ο Jiang Jianqing, το 1986 (που στο μεταξύ σπουδασε  οικονομικά). Ήταν καλός υπάλληλος, έκανε και διδακτορικό και ανέλαβε πρωτοβουλίες.

30 χρόνια μετά ο Jiang Jianqing είναι διοικητής της Βιομηχανικής και Εμπορικής Τράπεζας της Κίνας και η τελευταία η πιο ισχυρή εταιρία του κόσμου. Είναι αναπληρωματικός μέλος της 18ης ΚΕ του ΚΚΚ και ο ετήσιος μισθός του το 2015 ήταν $85000 ή το 0,3% του μισθού του ελληνικής καταγωγής CEO της JPMorgan Chase & Co, Jamie Dimon.

Λογοτεχνικός Δαρβινισμός (25): Tα «Μέτρα Λιτότητας» ως φαρμακευτική ποιητική αγωγή (2)

Η 2η εθνική ποιητική ομάδα (ομοσπονδιακός προπονητής εδώ ο Θεόδωρος Χιώτης) περιλαμβάνει 41 παίχτες (=15 γυναίκες & 26 άνδρες- πολύ πιο αρσενική από την ομάδα της KVD). Ο αριθμός τους όμως μειώνεται στους 33 αφού ο Χιώτης περιέλαβε και 8 μη 'Ελληνες -ούτε, νομίζω, ελληνοποιημένους (2 άνδρες & 6 γυναίκες). Από τους 24 άνδρες που απομένουν οι 9 έχουν και 2η παρουσία στην αντιπροσωπευτική ομάδα (ανθολογούνται από την KVD). Οι ποιήτριες με 2η εμφάνιση είναι 4. Έτσι, έχουμε 20 ακόμη ποιητές/ποιήτριες που αθροιζόμενες/οι με αυτούς/ές της ομάδας KVD (47) δίνουν τελικό σύνολο 67 (42 άνδρες (63%) & 20 γυναίκες)

Έτσι, αφού διαβάσουμε τους 47 της KVD που στεγάζονται σε 6 διαφορετικά ποιητικά διαμερίσματα (που νοίκιασε γι’ αυτούς η KVD), θα διαβάσουμε και τις/τους άλλες/ους 20 να δούμε αν μπορούν να συγκατοικήσουν με κάποιες/ους από τις/τους 47 ή πρέπει να νοικιάσουμε καινούργια διαμερισματα. 

Οι επιπλέον ποιήτριες:

1.Ελένη Σικελιανός

2.ΜαρίαΤοπάλη

3.Ελένη Φιλίππου

4.Δήμητρα Ιωάννου

5.Ανδριανή  Καλφοπούλου

Και οι επιπλέον ποιητές

1.Αλέξιος Μάινας
2.Χριστόδουλος Μακρης
3.Κωνσταντίνος Χατζηνικολάου
4.Γιώργος Πρεβεδουράκης
5.Ιορδάνης Παπαδόπουλος
6.Κωνσταντίνος Παπαχαράλαμπος
7.Πάνος Χατζηπροκοπίου
8.Νίκος Ποταμίτης
9.Νίκος Ερηνάκης
10.Ορφέας Απέργης
11.Παπαδόπουλος Στέφανος
12.Στέργιος Μήτας
13.Γιάννης Δούκας
14.Θανάσης Τριαρίδης
15.Τρύφων Τολίδης

1

Το ηλικιακό φάσμα  είναι πιο στενό από την ομάδα KVD (40,5=μέσος όρος, 28=μικρότερη ηλικία, 52=μεγαλύτερη ηλικία). Στις σπουδες των ποιητών/ριών πλειοψηφούν πάλι οι φιλολογικές σπουδές, ενώ εμφανίζονται και οι 2 μηχανικοί-ποιητές της κρίσης (Ιορδάνης Παπαδόπουλος και Κωνσταντίνος Παπαχαράλαμπος).

Λογοτεχνικός Δαρβινισμός (24): Tα «Μέτρα Λιτότητας» ως φαρμακευτική ποιητική αγωγή (1)

Τη δύσκολη χρονιά που έχουμε μπροστά μας σκοπεύω να την αντιμετωπίσω με μια επιθετική ποιητική αγωγή και να προσπαθήσω να τεστάρω διάφορες υποθέσεις που έχουν διατυπωθεί για την ποίηση (τό ρόλο της, το νόημα της, τη βοήθεια που μπορεί να προσφέρει και τα λοιπά (βλ π.χ. εδώ αυτά που λένε κάποιοι έλληνες ποιητές).

Για να ακολουθήσω την αγωγή αυτή χρειαζόμουν έναν οδηγό και βρήκα έναν.

«Στην επίσημη καταχώριση (τη βρίσκετε στην ιστοσελίδα του εκδοτικού οίκου) ο τόνος είναι ενθουσιώδης»:

«Αφότου τη χτύπησε η κρίση το 2008, η Ελλάδα φιλοξενεί μια πολιτιστική αναγέννηση μοναδική σε σχέση με ό,τι έχουμε δει στη Νότιο Ευρώπη για πάνω από τριάντα χρόνια. Ποιήματα εκπληκτικού βάθους και πρωτοτυπίας γράφονται από Ελληνες, εμιγκρέδες και μετανάστες. Καταπιάνονται με το προσωπικό και το πολιτικό· με τις μικρές αποκαλύψεις της κηπουρικής και την αγριότητα των οδομαχιών· με σώματα, έρωτα, μύθο, μετανάστευση και οικονομική κρίση». (Και στα αγγλικά, το ίδιο αστείο ακούγεται...).

Έτσι άρχιζε (τέλη του Μάρτη στην «Καθημερινή») την παρουσίαση της εθνικής ποιητικής συλλογής «Μέτρα Λιτότητας. Η Νέα Ελληνική Ποίηση», ο Στ. Κασιμάτης, μεταφράζοντας την καταχώριση του εκδοτικού οίκου Penguin. Ο συχνά ζοχαδιασμένος ΣΚ επεκτείνει την πολιτιστική αναγέννηση από τη χώρα  στην ασαφή Νότιο Ευρώπη ( [...] a cultural renaissance unlike anything seen in the country for over thirty years, γράφει η καταχώριση)για να επιτεθεί σε κάτι που δεν διάβασε και το απορρίπτει επειδή ο εκδοτικός οίκος έβαλε σαν κράχτη τον Βαρουφάκη (μάλλον θα προτιμούσε τον γνωστό λάτρη της αντιστασιακής ποίησης Κούλη). [Η αλήθεια είναι ότι ο Βαρουφάκης παραβιάζει τη μεθοδολογική του προσέγγιση, χρησιμοποιώντας ένα επιτακτικό Now! αντί του αναμενόμενου θαυμαστικού Wow!!].

Η έκδοση του βιβλίου είναι σημαντική για τον αναγνώστη της ποίησης, αφού είναι μια πρώτη προσπάθεια συστηματοποίησης του ποιητικού λόγου που παράγεται στην Ελλάδα της κρίσης [*]. Και τι έγινε; Θα ρωτήσει πιθανότατα κάποιος. Ο ποιητικός λόγος με το που συστηματοποείται ακυρώνεται και τα λοιπά. Πιθανόν.

Όπως και νάχει, έχουμε έναν ποιητικό τοπογραφικό χάρτη πάνω στον οποίο μπορούμε να βαδίσουμε και να διαβάσουμε τα ποιήματα της λιτότητας και να κάνουμε αυτό που κάνουμε όταν διαβάζουμε ποίηση: να θαυμάσουμε, να συγκινηθούμε, να γελάσουμε και να περιγελάσουμε. Και να μετρήσουμε τη συναισθηματική μας πίεση, πριν και μετά την αγωγή, αλλά πάντα μετρώντας και τα ευρώ που έχουμε στην τσέπη μας.

Την επιλογή έκανε η Karen Van Dyck (KVD), ελληνίστρια τουColumbia, που έχει φάει τη ζωή της με τα ελληνικά γράμματα οπότε...

Η εθνική ποιητική ομάδα νέων αποτελείται από 47 παίχτες (3 εκ των οποίων «ελληνοποιημένοι» + 1 τουρκόφωνος Κύπριος). Όσο κι αν προσπάθησε η KVD, οι άνδρες είναι περισσότεροι (27), πιθανότατα και λόγω υπόγειων, εξωκειμενικών/εξωποιητικών παραγόντων. Η ηλικία των ποιητών/ποιητριών είναι μεταξύ 29 και 58 χρονών.Όλοι τους μάλλον είναι σπουδαγμένοι με την πλειοψηφία στη φιλολογία








Τέλος πάντων, ο χάρτης που σχεδίασε η KVD με τους συνεργάτες της για να πορευτεί ο αγγλοφωνος αναγνώστης ποίησης και θα χρησιμοποιήσω κι εγώ είναι ο εξής (αφήνω προς το παρόν αμετάφραστους του επιμέρους «ποιητικούς τόπους» ή «ποιητικά διαμερίσματα»):




Όπως είπα, αυτή τη χρονιά ο Λογοτεχνικός Δαρβινισμός θα διαβάσει την ποίηση της λιτότητας, θα βαδίζει στους δρόμους της, θα κοιμηθεί στα διαμερίσματά της και πάει λέγοντας, ελπίζοντας οι επιλογές της KVD να έχουν όλα αυτά που περιμένουμε από την ποίηση.


[*] Στην πορεία βρήκα ότι είχε προηγηθεί μια συλλογή που είχε επιμεληθεί ένας από τους εδώ ανθολογούμενους ποιητές Θεόδωρος Χιώτης (Futures: poetry of the greek crisis, Επιμέλεια Theodoros Chiotis, Εκδόσεις Penned in the Margins, Λονδίνο, 2015). Θα προσπαθήσω να το ενδωματώσω

Ο Ξυδάκης, ο Σαίξπηρ και ο Ενφια

Πριν 4 χρόνια (04/09/12) είχα έναν πολύ σύντομο ιντερνετικό διάλογο με τον νυν αναπλ. Υπουργό Ευρωπαϊκών Υποθέσεων Ν Ξυδάκη. Σε ένα τυπικό κουλτουριάρικο κείμενο «Ελλάδα με Σαίξπηρ, Ελλάδα με μπιτάκια» με ενδιαφέσουσες επισημάνσεις (με πολλές, δεν μπορεί να διαφωνήσει κανείς) είχε καταλήξει στο εξαιρετικά πρωτότυπο συμπέρασμα ότι υπάρχουν 2 Ελλάδες, συμπέρασμα (επιμύθιο γράφει ο ίδιος) εκφρασμένο με καθηλωτικά πρωτότυπες διατυπώσεις:

«Επιμύθιο. Υπάρχουν δύο Ελλάδες. Ασύμβατες. Στη μία λειτουργεί Εθνικό Θέατρο που παίζει έξοχα Σαίξπηρ με 10 ευρώ εισιτήριο, σε ένα όμορφο περιβάλλον φτιαγμένο και χρηματοδοτημένο από το κράτος. Στην άλλη Ελλάδα, ένας επιχειρηματίας παράγει κέρδος νοικιάζοντας δημόσιο χώρο, αλλά δεν σέβεται ούτε το δημόσιο ούτε τον χώρο· κοιτάει μόνο το βραχυπρόθεσμο κέρδος του, και περιφρονεί όλους τους άλλους και παρανομεί. Η πρώτη Ελλάδα ολιγωρεί, υποχωρεί, δειλιάζει, αδρανεί, αδυνατεί ή δεν θέλει να επιβάλει το δίκαιο υπέρ του κοινού καλού· εντέλει ηττάται. Η άλλη Ελλάδα χλευάζει την αδυναμία και την ολιγωρία των νομοταγών, παρανομεί, καταπατά, λοιδωρεί τις τέχνες και τους θεσμούς· προπάντων, δεν έχει τσίπα και φιλότιμο, ούτε μια ώρα ανά έτος. Ζούμε και στις δύο Ελλάδες, και βουλιάζουμε».

Είχα σχολιάσει:

«Δε νομιζετε ότι το διχοτομικό σχήμα είναι απλοϊκό και δεν μπορεί να εξηγήσει καθόλου ικανοποιητικά την πολυπλοκότητα και τους στροβιλισμούς της καθημερινότητας (το χρησιμοποιούν φυσικά πολλοί, γράφοντας για δυο αμερικές, δυο γαλλίες, δυο κουλτούρες κ.λπ.). Αστοχεί, θά ‘λεγα. τελείως. Ακόμα και στην πιο μαρξίζουσα εκδοχή του: έχοντες και μη έχοντες. Πέραν αυτών, στη δική σας εκδοχή (την πρωτογενή: Σαίξπηρ, Εθνικό Θέατρο, όμορφο περιβάλλον φτιαγμένο και χρηματοδοτημένο από το κράτος vs. βραχυπρόθεσμο κέρδος του, περιφρόνηση των άλλων) και όταν ποσοτικοποείται, διχάζει την ελλάδα σε τελείως ασύγκριτους πληθυσμούς: 5% και 95%, ας πούμε. Δευτερογενώς, όταν επεκτείνεται το σχήμα ώστε να συμπεριλάβει νομοταγείς και μη, οι αριθμοί σίγουρα κάπως εξισορροπούνται. Και όταν συμπυκνώνεται (καλλλιτεχνικά) στο δίπολο Σαίξπηρ vs μπιτάκια τείνει προς ελιτίστικο λαϊκισμό».

Είχε απαντήσει:

«Απεχθάνομαι τις μπρούτες διχοτομήσεις, ίσως όσο κι εσείς. Ωστόσο τη βραδιά εκείνη ενιωσα τη διχοτόμηση στο πετσί μου. Το Εθνικό το παρακολουθούσαν σχεδόν μεσαίας τάξης φτωχοί πλέον άνθρωποι, οι οποίοι υπέστησαν την ηχοβαρβαρότητα σιωπηλοι, σχεδόν παθητικά.

Ο απέξω, ο μαγαζάτορας, ήταν ο αφιλοτιμος, ο κάφρος, που δεν δίνει δυάρα αν δίπλα του, στον μοιραζόμενο κοινόχρηστο χώρο, κάποιοι εκτελούν μια άλλου είδους τελετή. Αυτός πιστεύει ότι επειδή νοικιάζει ένα μέρος του άλσους, του ανήκει όλο το άλσος, κι όλοι οι άλλοι είναι εισβολείς.

Μου είπε τηλεφωνικώς ότι πηγε η δημοτ αστυνομία και δεν διαπίστωσε παράβαση (ενώ του υπέβαλαν μήνυση), ότι χαμήλωσε τη μουσική αλλά ο άνεμος την πήγαινε στο θέατρο… Μου είπε επίσης ότι έχει άδεια μουσικής, ενώ ο δήμαρχος είπε ότι δεν έχει άδεια μουσικής.

Δεν θεωρώ ότι οι θεατριζόμενοι είναι αυτόχρημα και συλλήβδην οι καλοί Ελληνες. Αλλά ότι το Εθνικό Θέατρο, χρηματοδοτουμενο από την Ελληνική Δημοκρατία, προσφέρει θεατρική αγωγή στους πολίτες έναντι 10 ευρώ, το θεωρώ αυτόχρημα πεδίο της δημοκρατίας, υπερασπίσιμο.

Και ναι, τελικά θεωρώ δυνάμει χυδαίο και καταστροφικό το γενικευμένο ήθος του καφέ-ρεστοράν με τις τζιπάρες στα παρτέρια και τα μπιτάκια στο τέρμα ώστε να αποθεώνεται η αλαλία και η απάθεια.

Αν αυτή η θεώρηση είναι ελιτισμός και λαϊκισμός μαζί, τότε πάσο…»

Θεώρησα ικανοποιητική την απάντηση και όλα ok

Σήμερα διαβάζω τον Ξυδάκη να λέει:

«Είναι δύσκολα τα πράγματα, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει παρά μόνο να συμπονέσει αυτό που συμβαίνει στους συμπολίτες μας»

Έτσι, ο απέξω, ο μαγαζάτορας, ο αφιλοτιμος, ο κάφρος, που δεν δίνει δυάρα αν δίπλα του, βρήκε «επιχείρημα» κι απάντηση για όποιον του την πει (Είναι δύσκολα τα πράγματα, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει παρά μόνο να συμπονέσει αυτό που συμβαίνει στους συμπολίτες μας της σχεδόν μεσαίας τάξης»

Για την ιστορία, το έργο ήταν ο «Σύριζα» του Σαίξπηρ όπου:

«επιθυμώντας να δημιουργήσει ένα δυνατό κράτος, ο Σύριζα, πρίγκιπας της Αριστεράς, έπειτα από περιπλανήσεις και ναυάγια, παντρεύεται στο βασίλειο της Κουμουνδούρου, τη Ανέλα. Καρπός του γάμου τους μια κόρη, η Συριζανέλα, και μοιραία συνέπεια του τοκετού ο θάνατος της μητέρας. Η κοπέλα μεγαλώνει μακριά από τον πατέρα και καταλήγει, με τη βία, σε ένα πορνείο, στις Βρυξέλες Η έμφυτη αθωότητά της θα την προστατεύσει από τους πελάτες μέχρις ότου πατέρας και κόρη ξανασυναντηθούν. Η μοίρα θα τους φέρει τελικά κοντά στη Ανέλα, που από θαύμα έχει σωθεί και υπηρετεί στο ναό της Ευρωπαικής Τράπεζας στην Φρανκφούρτη. Έτσι η οικογένεια του Σύριζα όπως και το κράτος του, ξαναγεννιούνται από τις στάχτες».

Λογοτεχνικός Δαρβινισμός (23): Οι λογοτεχνίζοντες πιστολέρο του Ψυχρού Πολέμου: από τη μια Χαμένη Γενιά στην άλλη

Ο Malcolm Cowley ήταν από τους συγγραφείς που το 1917 διέκοπταν τις σπουδές του για να καταταγούν στο στρατό και να αντικρύσουν τα πεδία της μάχης (εντυπωσιακά μεγάλο ποσοστό απ’ αυτούς υπηρέρησαν ως οδηγοί ασθενοφόρων.) Ο Cowley έμεινε στο μέπωτο ένα εξάμηνο και επέστρεψε στις ΗΠΑ. Ταλαιπωρήθηκε αρκετά αλλά κατάφερε να μπεί στους μποέμικους καλλιτεχνίζοντες κύκλους του Greenwich Village και να τελειώσει και τις σπουδές του στο Harvard.

Eπέστρεψε στο Παρίσι, συνέχισε τις σπουδές στο πανεπιστήμιο Montpellier (1922), οργάνωσε την έκδοση 2 μικρών περιοδικών («Secession», «Broom») και μέσω αυτών ήρθε σε επαφή με όλη την παρισινή πρωτοπορία. Το 1923 επέστεψε στις ΗΠΑ και για τα επόμενα την έβγαζε πουλώντας κείμενα και μεταφράσεις σε διάφορα έντυπα και φλερτάροντας με τον μαρξισμό. Το 1934 δημοσίευσε το «Exile’s Return: A Narrative of Ideas» (ξανακυκλοφόρησε το 1951, φιλτραρισμένο και με λιγότερο ριζοσπαστικές απόψεις, ως «Exile’s Return: Literary Odyssey of the 1920’s») όπου λέει την ιστορία της Χαμένης Γενιάς στην αριστερή όχθη του Σηκουάνα[το βιβλίο αυτό είναι πλέον εντός του Κανόνα αλλά όταν κυκλοφόρησε δεν πούλησε περισσότερα από 800 αντίτυπα τον πρώτο χρόνο κυκολοφορίας του – για μια σύνοψή εδώ - και την υποδοχή του από τους κριτικούς εδώ).

Το 1935 ίδρυσε μαζί με άλλους μαρξίζοντες αμερικανούς συγγραφείς την League of American Writers (LAW). Και παρέμεινε σ΄αυτήν μέχρι το καλοκαίρι του 1940. Σύμφωνα με τον ίδιο:

«η LAW δεν ήταν κομμουνιστική οργάνωση αν και υπήρχαν μέλη της που ήταν κομμουνιστές. Με το Γερμανοσοβιετικό Σύμφωνο μη Επίθεσης, ξέσπασε διαμάχη μεταξύ κομμουνιστών και μη κομουνιστών στο Διοικητικό Συμβούλιο. Οι δεύτεροι ήταν σαφώς η πλειοψηφεία αλλά για κάποιον λόγο, αντί να συμφωνήσουν και να καθοδηγήσουν την LAW, άρχισαν, ο ένας μετά τον άλλον, να παραιτούνται. Παρέμεινα για έναν χρόνο ακόμη θεωρώντας ότι οι μη κομμουνιστές ήμαστε πλειοψηφία. Και ξαφνικά κατάλαβα ότι, παραίτηση την παραίτηση, την είχαν πάρει οι κομμουνιστές»

Αν και προσπάθησε να αποδείξει τον αντικομμουνισμό του προσέροντας τις υπηρεσίες του στο Πολεμικό Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών, δεν μπορούσε εύκολα να πείσει τον Τζέι Έντγκαρ Χούβερ και το 1942 ορκίστηκε αν μην ξαναγράψει για την πολιτική.

Και βοήθησε τη χώρα αλλιώς: «Φορητός Χέμινγουεϊ» (1944), «Φορητός Φώκνερ» (1946), «Φορητός Χόθορν» (1948).

Ίσως ακόμη σημαντικότερη ήταν η βοήθεια που προσέφερε στο να δημοσιευτεί ένα από τα αριστουργήματα της αμερικανικης λογοτεχνίας, το «Στο Δρόμο» του Τζακ Κέρουακ (1957) που ταλαιπωριόταν να βρει εκδότη. Ο έμπειρος Malcolm Cowley, άλλαξε τα φώτα στον Κέρουακ και τον έβαλε να αλλάξει πολλά πράγματα - χρόνια αργότερα, ο Κέρουακ κατηγόρησε τον Κόουλι για αυτό. Αλλά το βιβλίο έγινε μπέστ σέλερ, οπότε...αυτά ακούγονται βερεσέ.. 

Ο Cowley είδε ένα καλό όπλο στους χαρακτήρες του «Στο Δρόμο» (Σαρλ Παραντάις και Ντιν Μοριάρτι), που βασίζονται στις ιδέες του Κέρουακ για μια εναλλακτική «θρησκευτική γενιά» ως θεμελιακή αντίθεση στο στρατιωτικό-βιομηχανικό σύμπλεγμα των ΗΠΑ. 

«Οι μόνοι που αξίζουν για μένα είναι οι τρελοί, αυτοί που τρελαίνονται για να ζήσουν, να μιλήσουν, να σωθούν, που ποθούν τα πάντα την ίδια στιγμή, αυτοί που ποτέ δεν χασμουριώνται ή δεν λένε κοινότοπα πράγματα, αλλά που καίγονται, καίγονται, καίγονται σαν τα μυθικά κίτρινα ρωμαϊκά κεριά». 

Ο Κέρουακ έδειχνε έξυπνα προς τα που  έπρεπε για να διοχετεύονται οι ανήσυχες νεανικές υπάρξεις που δεν αισθάνονταν και τόσο άνετα στην αποπνικτική ατμόσφαιρα της χώρας.

Δυστυχώς ή ευτυχώς, το όλο πρότζεκτ δεν συνετέθη στη βάση μιας πολιτικής αντζέντας. Όσο βουδισμό κι αν καταβρόχθιζε ο Κέρουακ, δεν μπορούσε να αρνηθεί το είναι του και τον αμερικανό πατριώτη που θέριευε μέσα του όταν ερχόντουσαν τα «δύσκολα» για την πατρίδα: 

«Ο μικρός μου αδερφός πάει στο Βιετνάμ. Η σκέψη μου είναι συνέχεια στους πεζοναύτες και προσεύχομαι στον Θεό γι΄αυτούς. Και να πάτε να γαμηθείτε όλοι σας οι ειρηνιστές..»,

 έγραφε το 1965 στον φίλο του Άλεν Γκίνσμπεργκ.

Λογοτεχνικός Δαρβινισμός (22): Προψυχροπολεμικές ασκήσεις των πολεμιστών

Για να καταλάβουμε τις αντιδράσεις της λογοτεχνικής Αμερικής στις κατηγορίες του μόνιμου γραμματέα της Σουηδικής Ακαδημίας για ομφαλοσκόπηση και απομόνωση και την ευθεία παραδοχή ότι η Ακαδημία (αν θεωρήσουμε ότι οι απόψεις του απηχούν και την άποψη της πλειοψηφίας της «ιερής 18άδας») θεωρεί την Ευρώπη το λογοτεχνικό κέντρο του κόσμου, καλό είναι να γυρίσουμε πίσω. Το πρόβλημα δεν είναι καινούργιο.

Όπως ξέρουμε, μέχρι να μπουν στον 1ο Πόλεμο οι ΗΠΑ πέρασαν 2,5 χρόνια όπου οι «απομονωτιστές» υπερίσχυαν των «παρεμβατιστών». Τα πράγματα άλλαξαν και σε 1,5 χρόνο τελείωσε ο πόλεμος. Με το τέλος του, οι αμερικανοί διανούμενοι είδαν από πιο κοντά το πολιτιστικό κεφάλαιο της Ευρώπης και σοκαρίστηκαν κάνοντας τις συγκρίσεις. Στα γρήγορα ζήτησαν να γίνει κάτι: να γραφτεί το Μεγάλο Αμερικανικό Μυθιστόρημα (τότε παίρνει σάρκα και οστά αυτή η μεγάλη κόμπλα) ή Μεγάλη Αμερικανική Όπερα ή το Μεγάλο Αμερικανικό Κάτι.

Πολλοί διανοούμενοι κατά βάθος δεν πίστευν ότι κάτι τέτοιο ήταν δυνατό. Τα ίδια τα αμερικανικα θέματα δεν ήταν σε θέση να δώσουν κάτι τέτοιο. Η τέχνη και οι ιδέες ήταν ευρωπαϊκά προϊόντα. Η Αμερική το μόνο που μπορούσε να κάνει ήταν να δώσει καινούργια ταλέντα που θα δούλευαν πάνω στην ευρωπαϊκή πατέντα ή θα πήγαιναν χαμένα. Σχεδόν σε κάθε δωμάτιο και σε κάθε γωνιά του πολιτιστικού οικοδομήματος (ζωγραφική, έντεχνη και λαϊκή μουσική, φιλοσοφία, θέατρο, πολιτική, εθνική συνείδηση/ταυτότητα, ακόμα και στον κινηματογράφο (;)) το μοντέλο ήταν ευρωπαϊκό. H παρατήρηρη του Van Wyck Brooks, δημοσιευμένη το 1922 (Civilization in the United States: An Inquiry by Thirty Americans, σελ179-197 για τη λογοτεχνία και ειδικότερα σελ 181), είναι χαρακτηριστική και τη μοιράζονταν πολλοί άλλοι:

«Αυτή είναι η εικόνα της λογοτεχνίας μας. Πίσω από τη λογοτεχνία όλων σχεδόν των ευρωπαϊκών χωρών είναι στην ουσία μια λίστα πνευματικών απωλειών. Κι αυτό όχι γιατί της λείπουν τα ταλέντα αλλά γιατί, κατά κάποιον τρόπο, αυτά τα ταλέντα αποτυγχάνουν να ολοκληρωθούν »

Και, έτσι, ενώ οι ΗΠΑ είχαν δεχτεί ένα μεταναστευτικό κύμα άνευ προηγουμένου στην πρώτη εικοσαετία του 20ου αιώνα, αποφάσισαν να μεταναστεύσουν κι αυτές στην Ευρώπη. Αλλά ενώ δέχτηκαν, ως επί το πλείστον, εργάτες, έστειλαν για ανταπόδωση, πρώτα στρατό για να βοηθήσει να ξεμπερδέψει η κατάσταση και μετά καλλιτέχνες και καλοπερασάκηδες. Υποθέτω ότι σημαντικό ρόλο έπαιξε και η από τις 17 Ιανουαρίου 1920 Ποτοαπαγόρευση στη δεύτερη περίπτωση.

Έτσι, με το που ξεμπέρδεψε η ανθρωπότητα και με την ισπανική γρίππη και η αμερικανικη οικονομία εκτοξεύτηκε στα ουράνια, δεκάδες χιλάδες αμερικανοί σάλπαραν προς την Ευρώπη. Η Γαλλία και το Παρίσι ήταν ο πόλος έλξης για τους λογοτέχνες. Ό,τι το αξιοθαύμαστο στη λογοτεχνία ήταν γαλλικό. Οι παρνασσίστες έδιναν τη θέση τους στους παρακμιακούς κι αυτοί στους συμβολιστές οι οποίοι θα έδιναν τη θέση τους σε κάποιους άλλους και πάει λέγοντας. Οι καυγάδες των γάλλων συγγραφέων και η αλληλοδιαδοχή των σχολών ασκούσαν μεγάλη γοητεία στους αμερικανούς.

Μέσα στους συγγραφείς που μετανάστευσαν ήταν κι ο Malcolm Cowley.

(συνεχίζεται)

Λογοτεχνικός Δαρβινισμός (21): Η αμερικάνικη λογοτεχνία για 22 χρόνια στον πάγο: Μεταψυχροπολεμικό διάλειμμα ή τελευταίο φρούριο της Ευρώπης;

Πριν 3 χρόνια, μιλώντας σε μια γαλλίδα δημοσιογράφο για την κατάσταση της σύγχρονης λογοτεχνίας, το μέλος της Σουηδικής Ακαδημίας και μόνιμος γραμματέας της Horace Engdahl, ήταν κατηγορηματικός: η οικονομική υποστήριξη έχει αρνητική επίδραση στη λογοτεχνία.

«Αν και καταλαβαίνω τον πειρασμό, νομίζω ότι αποκόπτει τους συγγραφείς από την κοινωνία και δημιουργεί μι α μη υγειή σχέση με διάφορα ιδρύματα. Παλιότερα, οι συγγραφείς εργάζονταν ως ταξιτζήδες, πωλητές, γραμματείς και σερβιτόροι για να τα βγάλουν πέρα. Έτσι την έβγαζε ο Σάμιουελ Μπέκετ και πολλοί άλλοι. Ήταν δύσκολο αλλά, λογοτεχνικά, τους γέμιζε»

Ο Engdahl δείχνει ξεκάθαρη προτίμηση σε μη αμερικανούς συγγραφείς και προσάπτει τους αμερικανούς ομφαλοσκοπική τάση. Κατηγορήθηκε για αντιαμερικανισμό λόγω των δηλώσεων του (2008):

«Υπάρχει πολύ δυνατή λογοτεχνία σε όλες τις μεγάλες κουλτούρες αλλά δεν μπορείς να μη δεχτείς το γεγονός ότι η Ευρώπη είναι ακόμη το κέντρο του λογοτεχνικού κόσμου – κι όχι οι ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ είναι πολύ απομονωμένες, πολύ εσωστρεφείς. Δεν γίνονται αρκετές μεταφράσεις και στην πραγματικότητα είναι εκτός του μεγάλου διαλόγου της λογοτεχνίας...Η άγνοια αυτή είναι περιοριστική»

Γενικά, ο μόνιμος γραμματέας δεν βλέπει και πολλά καλά στο σύγχρονο λογοτεχνικό πεδίο (χαρακτηριστικά το παρομοιάζει με αρχιπέλαγος που κάθε ένα από τα νησιά του αντιπροσωπεύει και ένα διαφορετικό είδος, που τα πάντα συνυπάρχουν χωρίς μια ιεραρχία ή ένα κέντρο).Τα λόγια που είπε για τις ΗΠΑ σήκωσαν θύελλα αντιδράσεων και έπεσε χοντρό κράξιμο. Αναμενόμενο, αφού θα πρέπει να είναι κανείς ή τρελός ή προβοκάτορας για να ισχυριστεί ότι έχει τόσο «συνολική» άποψη για μια βιομηχανία που παράγει πάνω από 50000 τόμους λογοτεχνίας το χρόνο. Ένας άγγλος κριτικός περιγέλασε βρίσκοντας τις απόψεις του ως «ένα μείγμα γεροντικής γκρίνιας και σκαδιναβικού ρομαντισμού» και αμφισβήτησε την αντικειμενικότητα του.

Αν και στη συνέτευξη του στη Γαλλίδα το μαζεύει κάπως, η πραγματικότητα είναι ότι από το 1993 (Τ Μόρισον) οι αμερικανοί περιμένουν αλλά δεν εισπράττουν. Και αυτό δύσκολα το ανέχονται όταν κυριαρχούν σε όλα τα άλλα βραβεία εκτός λογοτεχνίας (έρχονται 2οι πίσω από τη Γαλλία).

Τα γραφεία στοιχημάτων που δεν τα πάνε και τόσο άσχημα (δοθείσης της αβεβαιότητας, της υποκειμενικότητας, της σχετικότητας, της πτητικότητας και πάει λέγοντας του πεδίου) – πέρσι πέσανε μέσα με την Σβετλάνα Αλεξίεβιτς. – για φέτος δίνουν 1ο φαβορί πάλι τον Μουρακάμι με απόδοση 5/1 (ήταν 1ο φαβορί και το 2012 και 2014).

Στα 25 φαβορί έχουμε 17 ευρωπαίους (Αλβανία, Αυστρια, Βέλγιο, Δανία, Ιρλανδία, Ολλανδία, Ρουμανία από 1 υποψήφιο και Εσθονία, Νορβηγία, Ουγγαρία, Πολωνία και Φινανδία από 2), 2 αμερικανούς, 2 ασιάτες (Ιαπωνία και Ν Κορέα), 1 αυστραλό, 1 αφρικανό (Κένυα), 1 ισραηλινό και 1 σύριο. 

Οι αμερικανοί της παρέας, Τζ. Κάρολ Όουτς και Φ Ροθ, έχουν απόδοση 10/1 και 12/1 αντίστοιχα. Δυστυχώς (ή ευτυχώς;), για φέτος οι στοιχηματζήδες δεν έχουν τον Πύντσον στα φαβορί. Ίσως όμως οι Σουηδοί κάνουν την «έκπληξη» και του δώσουν το βραβείο φέτος. Απο μια άποψη θα είναι ένα αντιαμερικανικο βραβείο στην Αμερική. Και θα γίνει της πουτάνας στην απονομή αφού όλοι μας θα περιμένουμε να δούμε και να ακούσουμε, για πρώτη φορά ζωντανά, τον μεγάλο συγγραφέα - στα 80 του σχεδόν - να μιλάει για την παράνοια του κόσμου μπροστά σε μερικά από τα πιο εκλεκτά μέλη του κόσμου.

Αλλά ποιός ξέρει πάλι. Μπορεί να στείλει καμιά ρεπλίκα του στη θέση του..

Λογοτεχνικός Δαρβινισμός (20): Οι λογοτεχνίζοντες πιστολέρο του Ψυχρού Πολέμου: Γεννιέται το "φορητό" βιβλίο

Με το που μπήκαν στον 1ο Πόλεμο οι ΗΠΑ, οι στρατιωτικές μυστικές υπηρεσίες πληροφοριών φρόντισαν να στελεχώσουν το δυναμικό της «Stars and Stripes» (η εφημερίδα που εκδίδει το Υπουργείο Αμύνης των ΗΠΑ (ο μεγαλύτερος εργοδότης του κόσμου) για την ενημέρωση του προσωπικού του) με έμπειρους βετεράνους ρεπόρτερ αλλά και με ταλαντούχους νεαρούς. Μεσα στην ομάδα ήταν ο Χάρολντ Ρος - ο οποίος γυρνώντας από τον πόλεμο ίδρυσε το περιοδικο New Yorker – και ο Αλεξάντερ Γούλκoτ.

Ο Αλεξάντερ ήταν μια εκκεντρική προσωπικότητα (δικό του το μνημειώδες: «Τα ωραιότερα πράγματα στη ζωή είναι ή ανήθικα ή παράνομα ή παχαίνουν»), ήδη ένας από τους εξέχοντες θεατρικούς (και βιτριολικούς) κριτικούς των New York Times και τσακισμένος από την παρωτίτιδα που τον άφησε ανίκανο σχεδόν σεξουαλικά. Ηρθε κατά πρόσωπο με τη φρίκη του πολέμου και οι εικόνες που είδε και κατάγραψε δεν σβήστηκαν ποτέ (όπως και σε κανέναν που βίωσε αυτήν την κατάσταση, υποθέτω).

Με τις εικόνες αυτές να τον κυνηγούν και το 1941, σκέφτηκε με ποιους τρόπους θα μπορούσε να κάνει κάτι για τους πολεμιστές. Έχοντας ήδη δημοσιεύσει δυο τόμους με συλλογές ιστοριών στον εκδοτικό οίκο Viking Press , σκέφτηκε την έκδοση κάποιων τόμων με ιστορίες που θα ενδιέφεραν τους στρατιώτες που αντιμετώπιζαν καθημερινά στο πεδίο της μάχης το φάσμα του θανάτου. Την ιδέα την πήρε από έναν Αυστραλό συμπολεμιστή του, τού οποίου τα μόνα υπάρχοντα ήταν ένα μισοκαμένο κερί, λίγες στιγμές με τον εαυτό του και ένα βιβλίο. 

Και έτσι γεννήθηκε το φορητό βιβλίο.

Τα φυσικά χαρακτηριστικά του φορητού βιβλίου οφείλονταν ολοσχερώς σε θέματα πρακτικότητας. Το κατασκευαστικό μοντέλο ήταν το Jeep: μικρό, συμπαγές, αποτελεσματικό και πάσης χρήσεως: 700 σελίδες σε διαστάσεις 17x11 cm. Και βασικότερη σχεδιαστική αρχή: να μπορεί να διαβαστεί σε ένα μέρος που δεν είναι δυνατό να διαβαστεί βιβλίο.

O Γούλκoτ για τον 1ο φορητό τόμο (1943) επέλεξε ένα μακροσκελή τίτλο σε ευθεία αντίθεση με το ντιζάιν του προϊόντος: «Όπως Ήσουν (Είσασταν): Μια Φορητή Βιβλιοθήκη με Αμερικανικη Πρόζα και Ποίηση για τα Μέλη των Ενόπλων Δυνάμεων και του Εμπορικού Ναυτικού». Όπως επέλεξε και ιστορίες γραμμένες αποκλειστικά από αμερικανούς συγγραφείς: Πόε, Τουέν, Κάθερ, Γουίτμαν, Θορώ και πάει λέγοντας. 

Δεν έζησε (πέθανε τον επόμενο χρόνο) για να δεί το έργο του να ολοκληρώνεται. Πάντως είχε ρίξει το σπόρο και μέχρι το τέλος του πολέμου είχαν βγεί καμιά 12αριά τόμοι. Και είχαμε τον «Φορητό Σαίξπηρ», τη «Φορητή Βίβλο», τον «Φορητό Χέμινγουεϊ» και άλλους. 

Η σπορά ήταν καλή. Η επιτυχία της «φορητής» σειράς ήταν μεγάλη και ο εκδοτικός οίκος περηφανευόταν για το ότι βρήκε έναν αποτελεσματικό τρόπο πώλησης βιβλίων και υποστήριξης της πολεμικής προσπάθειας. Και αυτή η υποστήριξη δεν ήταν μόνο προς τους αμερικανούς φαντάρους αφού οι τελευταίοι μοιραζόντουσαν τα βιβλία με φίλους, φίλες, γκόμενες και γκόμενους, όταν έπαιρναν άδεια από το μέτωπο. Με το τέλος του πολέμου, οι περισσότεροι από τους επιζήσαντες αμερικανούς επέστρεψαν στην πατρίδα, αλλά τα περισσότερα «φορητά» βιβλία ξέμειναν στην Ευρώπη. Ήταν μια επίσης καλή σπορά. 

Το 1946, όπως είδαμε, ο Malcolm Cowley – μια άλλη δαιμόνια φιγούρα της αμερικανικης λογοτεχνίας – τύπωσε τον «Φορητό Φώκνερ» και μέσα σε ελάχιστα χρόνια έβγαζε τον Γουίλιαμ από την αφάνεια στην οποία είχε περιπέσει και τον έκανε τον μεγαλύτερο αμερικανό συγγραφέα.