Λογοτεχνικός Δαρβινισμός (27): Τα μυθοπλαστικά άγχη της λογοτεχνίας και οι λογοτεχνικές αγωνίες της μυθοπλασίας (1)

 

 Αν κοιτάξεις στις ΗΠΑ, θα δεις ότι η ανάγνωση μυθιστορημάτων, διηγημάτων, ποιημάτων και θεατρικών έργων – δηλ. κειμένων που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο έχουν μέσα τους σπέρματα (τουλάχιστον) μυθοπλασίας, βρίσκεται εδώ και χρόνια σε σταθερή πορεία μείωσης. Έτσι, έχουμε την παρακάτω εικόνα:

 

 Σε μας τα πράγματα φαίνεται να βαίνουν καλύτερα: το 2010, ένα ποσοστό 43% διάβασε τουλάχιστον 1 βιβλίο (εκτός σπουδών/επαγγέλματος), σημαντικά αυξημένο σε σχέση με το 1999 (34%) και το 2004 (38%).  Το 43% των ελλήνων δεν είναι ισοδύναμο με το 43% των αμερικανών αφού στο πρώτο περιλαμβάνονται και αναγνώστες ιστορίας (12%), ψυχολογίας (10%) και βιβλίων θρησκευτικού περιεχομένου (7%). Έτσι, οι αναγνώστες λογοτεχνίας πέφτουν στο 31%.

Και τα πρόσφατα πάντως στοιχεία δείχνουν ένα δυνάμωμα της λογοτεχνίας παρά την κατάρρευση της αγοράς: σύμφωνα με την έρευνα του Γ Μπασκόζου (Στοιχεία για τη χαμένη πενταετία του βιβλίου (2009-2014)), το 39,7% των νέων τίτλων του 2014 αφορούσε τη λογοτεχνία, έναντι 21,7% το 2008.

 Τα στοιχεία που άντλησε ο Μπασκόζος από τη ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ αμφισβητήθηκαν από τον Σωκράτη Καμπουρόπουλο αφού «Μετά το σοκ της κατάργησης του Ε.ΚΕ.ΒΙ. τον Μάρτιο του 2014, (η ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ ) επιβίωσε μεν, αλλά βαριά (αν όχι ανεπανόρθωτα) πληγωμένη». Τα στοιχεία του Καμπουρόπουλου διαφέρουν κάπως  από τα του Μπασκόζου, αν και δεν συγκρίνονται άμεσα: 6700 νέοι τίτλοι για το 2015 (Κ.)–έναντι 5723 (Μπ.) για το 2014. Ο Καμπουρόπουλος δίνει 27% στη λογοτεχνία (και 22% στις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες, 18% στα παιδικά και 33% στα υπόλοιπα – πρακτικά, σχολικά, θετικές και εφαρμοσμένες επιστήμες).

 

Και σύμφωνα με τους τελικούς υπολογισμούς μου, το 2008 εκδίδονταν περίπου 2300 βιβλία λογοτεχνίας ενώ το 2015 εκδόθηκαν περίπου 1800.

Έτσι, αν κι η λογοτεχνία (και δή η πεζογραφία) φαίνεται να είναι αυτή που επιβιώνει στον αδυσώπητο αγώνα του βιβλίου με την κρίση:

 

κι αν το συμπέρασμα του Μπασκόζου, «Η εξάπλωση των «εύκολων» αναγνωσμάτων, ειδικά των αισθηματικών, όπως και η διαδεδομένη πια (όσο κι αν την αρνούνται οι περισσότεροι εκδότες) έκδοση λογοτεχνικών βιβλίων με τη συμμετοχή του συγγραφέα, τροφοδότησαν την παραγωγή του λογοτεχνικού βιβλίου», φαίνεται λογικό, δεν τεκμαίρεται και στα σίγουρα ότι η ανάγνωση της μυθοπλασίας ανθεί.

Αν γυρίσουμε στις ΗΠΑ, όπου τα μετράνε όλα καλά, η τάση είναι ξεκάθαρη. Και η αγωνία, και των συγγραφέων και των ακαδημαϊκών που βιοπορίζονται από τη μελέτη της λογοτεχνίας, είναι φανερή.

Ειδικά των τελευταίων, αφού η μελέτη της λογοτεχνίας, ως μέρος των ανθρωπιστικών σπουδών, δεν έμεινε έξω από την επίθεση που δέχονται αυτές οι σπουδές. Και τώρα που η εμπορικότητα, η αγορασιμότητα, το ευπώλητον κλπ, εισχώρησαν σε κάθε διάσταση της ανθρώπινης πράξης, οι επαγγελματίες του χώρου ήρθαν αντιμέτωποι με την ανάγκη να εξηγήσουν και δικαιολογήσουν τί κάνουν και ποιά η σημασία αυτού που κάνουν.

 

Και καθώς καθηγητές, ερευνητές και διανοούμενοι του χώρου ξεκίνησαν την προσπάθεια να πακετάρουν καλύτερα το προς πώληση προϊόν, ανακάλυψαν ότι δεν ήταν σίγουροι για ορισμένα πράγματα. Βασικό πρόβλημά τους ήταν ότι δεν μπορούσαν να πουν με απλά λόγια τί είναι αυτό που κάνουν και γιατί έχει σημασία. Έχοντας κολυμπήσει σε κάθε είδους θεωρητική πισίνα:

• της ταξικής πάλης-μαρξισμός,
• της δυνατότητας της ενοποιημένης εμπειρίας-νέα κριτική,
• της αυτοκαταστροφικότητας του κειμένου-αποδόμηση,
• του περιορισμού των ανατρεπτικών ενεργειών – νέος ιστορικισμός,
• του οιδιπόδειου συμπλέγματος – ψυχανάλυση,
• της έμφυλης ασυμμετρίας-φεμινισμός, 

• της ιμπεριαλιστικής εμπειρίας - μετααποικιακή θεωρία
• του ετεροσεξουαλικού matrix - gay/λεσβιακές σπουδές

οι λογοτεχνικές σπουδές μπερδεύτηκαν.

Αποτέλεσμα αυτού του μπερδέματος και του προβληματισμού που ακολούθησε, ήταν μια σειρά από βιβλία που αναζητoύν απάντηση στο ερώτημα: ποιά η αξία της λογοτεχνίας και, κατά προέκταση, ποιά η αξία της δουλειάς των συγκεκριμένων επαγγελματιών;

 (συνεχίζεται)