Η Σύγκρουση των Καπιταλισμών – Η Πραγματική Μάχη για το Μέλλον της Παγκόσμιας Οικονομίας

Καθώς έκανα πανάληψη τα κηρύγματα του Σύντροφου Σι Τζινπίνγκ, μού ‘ρθε ένα email που με τάραξε. Είναι οι απόψεις τους ανισοτητολόγου Branko Milanovic που χρησιμποποιώντας τον πιασάρικο τίτλο ‘’Η Σύγκρουση των Καπιταλισμών’’ (κοπιάροντας την ‘’Σύγκρουση των Πολιτισμών’’ Samuel Huntington), μας αφηγήται το μέλλον της οικονομίας του πλανήτη.

Το στόρι έχει ως εξής:

Η Σύγκρουση των Καπιταλισμών  (Branko Milanovic, μτφρ. cryingwolf)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ο καπιταλισμός κυβερνάει τον κόσμο. Με ελάχιστες εξαιρέσεις, όλος ο πλανήτης οργανώνει την οικονομική του παραγωγή με τον ίδιο τρόπο: η εργασία είναι εθελοντική, το κεφάλαιο είναι, ως επί το πλείστον, στα χέρια των ιδιωτών και η παραγωγή διευθύνεται με έναν αποκεντρωτικό τρόπο και κινητοποιείται από την προσδοκία κέρδους.

Δεν υπάρχει ιστορικό προηγούμενο αυτού του θριάμβου. Στο παρελθόν, ο καπιταλισμός – είτε κοιτάξουμε στη Μεσοποταμία του 6ο π.Χ. αιώνα είτε στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είτε στις Ιταλικές πόλεις του Μεσαίωνα είτε στις Κάτω Χώρες της πρώιμης νεωτερικής εποχής – έπρεπε να συνυπάρχει με άλλους τρόπους οργάνωσης της παραγωγής. Οι εναλλακτικοί αυτοί τρόποι περιελάμβαναν κυνήγι και συλλογή τροφής, μικρής κλίμακας καλλιέργειες από ελεύθερους χωρικούς και δουλεία. Ακόμη και 100 χρόνια πριν, όταν εμφανίστηκε η πρώτη μορφή παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού με την ανάπτυξη της βιομηχανικής παραγωγής σε μεγάλη κλίμακα και του παγκόσμιου εμπορίου, υπήρχαν πολλοί από αυτούς τους εναλλακτικούς τρόπους οργάνωσης της παραγωγής. Τότε, ακολουθώντας τη Ρωσική Επανάσταση του 1917, ο καπιταλισμός μοιράστηκε τον κόσμο με τον κομμουνισμό, ο οποίος κυριάρχησε στο 1/3 σχεδόν του παγκόσμιου πληθυσμού. Σήμερα, ο καπιταλισμός είναι ο μόνος τρόπος παραγωγής που έχει μείνει ζωντανός.

Είναι πολύ συνηθισμένο να ακούμε διάφορους σχολιαστές στη Δύση να περιγράφουν την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων ως ‘’ύστερο καπιταλισμό’’,  σαν το οικονομικό αυτό σύστημα να είναι στο χείλος του αφανισμού. Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο καπιταλισμός αντιμετωπίζει μια καινούργια απειλή από τον σοσιαλισμό. Αλλά η στυγνή αλήθεια είναι ότι ο καπιταλισμός είναι ζωντανός όσο ποτέ και χωρίς ανταγωνιστή. Όλες οι κοινωνίες του κόσμου έχουν υιοθετήσει το ανταγωνιστικό και υλιστικό/καταναλωτικό πνεύμα που διαπερνάει τον καπιταλισμό, χωρίς το οποίο τα εισοδήματα μειώνονται, η φτώχια αυξάνεται και η τεχνολογική πρόοδος επιβραδύνεται. Αντίθετα, η πραγματική μάχη δίνεται εντός του ίδιου του καπιταλισμού., ανάμεσα σε δυο μοντέλα που αντιμάχονται μεταξύ τους.

Είναι πολύ συχνό φαινόμενο στην ανθρώπινη ιστορία, ο θρίαμβος ενός συστήματος ή μιας θρησκείας να ακολουθείται από ένα σχίσμα ανάμεσα σε διαφορετικές εκδοχές της ίδιας ιδεολογίας. Μετά την εξάπλωση του Χριστιανισμού στη Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή, ξέσπασαν άγριες ιδεολογικές διαμάχες, που τελικά οδήγησαν στο πρώτο θρησκευτικό σχίσμα ανάμεσα στην Ανατολική και τη Δυτική εκκλησία.

Τα ίδια έπαθε και το Ισλάμ, το οποίο μετά από την ιλλιγιώδη εξάπλωσή του διασπάστηκε ανάμεσα στον Σιιτικό και το Σουνιτικό κλάδο. Κι ο κομμουνισμός, ο αντίπαλος του καπιταλισμού κατα τον 20ο αιώνα διασπάστηκε στη Σοβιετική και την Μαοϊκλη εκδοχή. Υπό αυτή την έννοια, ο καπιταλισμός δεν διαφέρει: σήμερα δυο μοντέλα του, με διαφορετικούς πολιτικούς, οικονομικούς και κοινωνικούς προσανατολισμούς, βρίσκονται σε απηνή αντιμαχία.

Στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης και της Βορείου Αμερικής, όπως και σε μερικές άλλες χώρες όπως η Ινδία, η Ινδονησία και η Ιαπωνία, κυριαρχεί μια μορφή φιλελεύθερου αξιοκρατικού καπιταλισμού: ένα σύστημα στο οποίο το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής βρίσκεται στα χέρια του ιδιωτικού τομέα, που φαινομενικά επιτρέπει την άνθιση του ταλέντου και που προσπαθεί να εξασφαλίσει ευκαιρίες προς όλους μέσω μέτρων όπως η ελεύθερη εκπαίδευση και η φορολογία κληρονομιών. Δίπλα σ΄αυτό το σύστημα βρίσκεται το κρατικά καθοδηγούμενο πολιτικό μοντέλο του καπιταλισμού που εφαρμόζεται στην Κίνα και φαίνεται να αναδύεται και σε μερικές άλλες χώρες της Ασίας (Μιανμάρ, Σιγκαπούρη, Βιετνάμ) της Ευρώπης (Αζερμπαϊτζάν, Ρωσία) και της Αφρικής (Αλγερία, Αιθιοπία, Ρουάντα). Το σύστημα αυτό ευνοεί τη μεγάλη οικονομική ανάπτυξη και περιορίζει τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα.

Αυτοί οι δυο τύποι καπιταλισμού - με τις ΗΠΑ και την Κίνα αντίστοιχα να είναι τα ηγετικάπαραδείγματα – ανταγωνίζονται σταθερά ο ένας τον άλλο γιατί είναι στενά συνδεδεμένα. Η Ασία, η Δυτική Ευρώπη και η Βόρειος Αμερική, οι οποίες μαζί αποτελούν το70% του παγκόσμιου και συγκεντρώνουν το 80% του παγκόσμιας παραγωγής, βρίσκονται σε συνεχή επαφή μέσω του εμπορίου, των επενδύσεων, της μετακίνησης ανθρώπων, της μεταφοράς τεχνολογίας κκαι της ανταλλαγής ιδεών. Αυτές οι συνδέσεις και αντιπαραθέσεις έχουν εκθρέψει έναν ανταγωνισμό μεταξύ της Δύσης και μερών της Ασίας, ο οποίος γίνεται πιο έντονος λόγω των διαφορών που έχουν οι δυο τύποι καπιταλισμού . Και είναι αυτός ο ανταγωνισμός – όχι μια διαμάχη μεταξύ του καπιταλισμού και κάποιου εναλλακτικού οικονομικού συστήματος – που θα διαμορφώσει το μέλλον της παγκόσμιας οικονομίας.

Το 1978, σχεδόν το 100% του οικονομικού προϊόντος της Κίνας προερχόταν από τον δημόσιο τομέα, ενώ σήμερα το ποσοστό έχει πέσει κάτω από το 20%. Στη σύγχρονη Κίνα, όπως και στις πιο παραδοσιακές καπιταλιστικές χώρες της Δύσης, τα μέσα παραγωγής βρίσκονται σε χἐρια ιδιωτών, το κράτος δεν αποφασίζει για την παραγωγή και τις τιμές και οι περισσότεροι εργαζόμενοι είναι μισθωτοί. Η Κίνα είναι εξόχως καπιταλιστική εξεταζόμενη με τα τρία αυτά κριτήρια.

Ο καπιταλισμός μπορεί πλέον να μην έχει αντίπαλο, αλλά αυτά τα δυο μοντέλα δίνουν σημαντικά διαφοροποιημένους τροπους δόμησης της πολιτικής και οικονομικής ισχύος σε μια κοινωνία. Ο πολιτικός καπιταλισμός παρέχει μεγαλύτερη αυτονομία στις πολιτικές ελίτ υποσχόμενος μεγαλύτερους ρυθμούς ανάπτυξης στους συνηθισμένους ανθρώπους. Η οικονομική επιτυχία της Κίνας αμφισνητεί τον ισχυρισμό της Δύσης ότι υπάρχει ένας ακατάλυτος δεσμός μεταξύ καπιταλισμού και φιλελεύθερης δημοκρατίας.

Ο φιλελεύθερος καπιταλισμός έχει πολλά πλεονεκτήματα, με πιο σημαντικά τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου. Τα δυο αυτά χαρακτηριστικά του είναι αξίες καθεαυτά και ευνοούν τη γρηγορότερη οικονομική ανάπτυξη ευνοώντας την καινοτομία και την κοινωνική κινητικότητα. Αλλά το σύστημα αυτό αντιμετωπίζει μια τεράστια πρόκληση: την ανάδυση μιας αυτοδιαιωνιζόμενης ανώτερης τάξης μαζί με μια ολοένα και αυξανόμενη ανισότητα. Και αυτή η πρόκληση αποτελεί την μεγαλύτερη απεική για τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του φιλελεύθερου καπιταλισμού.

Την ίδια στιγμή, οι κυβερνήσεις της Κίνας και των άλλων κρατών που ακολουθούν τον πολιτικό καπιταλισμό πρέπει να προσφέρουν συνεχώς οικονομική ανάπτυξη ώστε να νομιμοποιούν την κυριαρχία τους, ένας καταναγκασμός του οποίου η εκπλήρωση γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο να επιτευχθεί. Τα κράτη του πολιτικού καπιταλισμού πρέπει ακόμη να προσπαθήσουν να περιορίσουν τη διαφθορά που είναι εγγενής στο σύστημα και το αποτέλεσμα της που είναι η καλπάζουσα ανισότητα. Το μοντέλο τους θα δοκιμαστεί με βάση την ικανότητα τους να περιορίσουν την ανάπτυξη μιας καπιταλιστικής τάξης που συχνά διαμαρτύρεται για την αλαζονική εξουσία της κρατικής γραφεοκρατίας.

Καθώς και άλλα μέρη του κόσμου (ιδιαίτερα οι αφρικανικές χώρες) προσπαθούν να μετασχηματίσουν τις οικονομίες τους και αρχίσουν να αναπτύσσονται, οι αντιθέσεις μεταξύ των δυο μοντέλων θα πάρουν αιχμηρότερη μορφή. Ο ανταγωνισμός Κίνας – ΗΠΑ αναλύεται συνήθως με όρους γεωπολιτικής, αλλά στην ουσία του, είναι σαν την τριβή μεταξύ δυο τεκτονικών πλακών, το αποτέλεσμα της οποίας θα καθορίσει την πορεία του καπιταλισμού αυτόν τον αιώνα.
 

(συνεχίζεται)