Οι 2 μυθιστοριογράφοι δεν συναντήθηκαν ποτέ στη ζωή τους, αν και κατά καιρούς είχαν εκφράσει εκτίμηση ο ένας για το έργο του άλλου. Στον πανηγυρικό που εκφώνησε ο Ντοστογιέφσκι (6 μήνες πριν το θάνατό του) για τον Πούσκιν στα αποκαλυπτήρια του μνημείου του τελευταίου στην Tverskaya Street (1880),΄είχε παραβρεθεί όλη η διανόηση της Ρωσίας. Εκτός από τον Τολστόι. Ο οποίος, το τελευταίο βιβλίο που διάβασε στην Γιάσναγια Πολιάνα (πριν την κοπανήσει για να γλυτώσει από την γκρίνια της Σοφίας Τόλσταγια και πεθάνει ένα 10ήμερο αργότερα), ήταν οι "Αδερφοί Καραμαζώφ".
Η συζήτηση ξεκίνησε στις αρχές του 20ου αιώνα, και ενόσω ζούσε ο Τολστόι, με το δοκίμιο "L. Tolstoy and Dostoyevsky" του άγνωστου στην Ελλάδα Dmitry Merezhkovsky (9 φορές υποψήφιος για Νόμπελ). Ο Merezhkovsky συνέκρινε τους 2 συγγραφείς και, αν και δείχνει να προτιμάει τον Ντοστογιέφσκι, κατέληξε σε μια διαλεκτική σύνθεση με την οποία ήλπιζε στην αναζωογόνησή της Ρωσίας: ο Τολστόι ερευνώντας τα βάθη της σάρκας και ο Ντοστογιέφσκι ερευνώντας τα βάθη του πνεύματος, ο Τολστόι ως θέση και ο Ντοστογιέφσκι ως αντίθεση, συγχωνεύονται σε ένα αρμονικό Σύμβολο και μπορεί να δώσουν μια νέα θρησκεία η οποία θα σώσει τη Ρωσία από την παρακμή.
Το θέμα έγινε σχετικά διάσημο με το βιβλίο με το οποίο έκανε την εμφάνιση του (μετά από μια συλλογή 7 ποιημάτων με τον τίτλο «Fantasy Poets Number Eight» (1952)), ενός από τους πιο γνωστούς κριτικούς λογοτεχνίας, του Τζορτζ Στάινερ (ΤΣ) .
Γράφει, λοιπόν, ο ΤΣ στο «Tolstoy or Dostoevsky, An Essay in the Old Criticism» (1959) ότι η λογοτεχνική κριτική οφείλει να είναι το αποτέλεσμα μιας σχέσης αγάπης, ή έρωτα, αν προτιμάτε. Το ποίημα, το δράμα, το μυθιστόρημα, κυριαρχούν τη σκέψη του αναγνώστη όσο διαρκεί η ανάγνωση. Κι αν παίζει κάτι σημαντικό, και μετά την ανάγνωση. Κατάσταση που φέρνει και τη 2η ανάγνωση. Τότε, μπορούμε να πούμε, έχουμε μια σχέση αγάπης.
Θα ήταν πληρέστερη η απαίτηση του ΤΣ αν έγραφε σχέση πάθους, συμπεριλαμβάνοντας και το μίσος (που δεν χρειάζεται και 2η ανάγνωση για να φουντώσει).
Τέλος πάντων, η σχέση αυτή είναι που τον οδήγησε να γράψει για τους 2 μεγάλους Ρώσους. Έτσι κι αλλιώς, οι Άγγλοι μυθιστοριογράφοι είχαν πετάξει πετσέτα: «Κανείς Άγγλος μυθιστοριογράφος δε είναι τόσο μεγάλος όσο ο Τολστόι – αφού κανείς τους δεν έδωσε τόσο ολοκληρωμένη εικόνα της ζωής του ανθρώπου, τόσο στην εσωτερική της όσο και στην ηρωική εκδήλωσή της. Κανείς Άγγλος μυθιστοριογράφος δεν ερεύνησε την ανθρώπινη ψυχή στο βάθος που το έκανε ο Ντοστογιέφσκι» (ΕΜ Φόρστερ). Ο ΤΣ διευρύνει το συμπέρασμα του Φόρστερ και το εφαρμόζει σε όλη την ιστορία της λογοτεχνίας, θεωρώντας ότι καθορίζει τη σχέση των 2 Ρώσων με την τέχνη του μυθιστορήματος εν γένει.
Οι 2 Ρώσοι διαφέρουν και από τους υπόλοιπους κλασικούς μυθιστοριογράφους (π.χ., τους γάλλους Μπαλζάκ, Φλομπέρ) στο ότι στο έργο τους κυριαρχεί το ερώτημα περί Θεού, η θεολογική διάσταση είναι αυτή που το καθορίζει. Και μόνο ο αμερικανός Μελβιλ κινείται σε παρόμοιες διαστάσεις.
Παραδεχόμενος ότι δεν υπάρχει έγκυρος και πειστικός τρόπος να κάνει τη σύγκριση των 2, κάνει λόγο για το «ζήτημα του αυτιού». Ο τόνος (τονικότητα) κάθε συγγραφέα και ο τρόπος με τον οποίο τον «ακούει»/προσλαμβάνει ο κάθε αναγνώστης, μπορεί να γίνει αντιληπτός από τον τόνο (τονικότητα) με τον οποίο ο τελευταίος μιλάει για αυτό που «άκουσε»/προσέλαβε. Έτσι, σκιαγραφεί τις πρώτες παραλληλίες και αντιθέσεις:
Όμηρος και Τολστόι από την μια, Σαίξπηρ και Ντοστογιέφσκι από την άλλη. «Ιλιάδα» και «Πόλεμος και Ειρήνη» εναντίον «Βασιλιά Ληρ» και «Αδερφών Καραμαζώφ». Ίδιος τόνος έκφρασης για το ζεύγος «Όμηρος-Τολστόι», ίδιος τόνος έκφρασης για το ζεύγος «Βασιλιάς Ληρ»-«Αδερφοί Καραμαζώφ». Και αντίθετοι μεταξύ τους. Ή όχι;
Αφού φαίνεται να δέχεται τη «διχοτόμηση» του Νικολάι Μπερντιάεφ: «μπορούμε να ορίσουμε δυο πρότυπα, δυο μοντέλα για την ανθρώπινη ψυχή: το ένα που τείνει προς το πνεύμα του Τολστόι και το άλλο που τείνει προς το πνεύμα του Ντοστογιέφσκι», με τα πολλά καταλήγει:
«Ο Τολστόι είναι ο κυριότερος κληρονόμος των παραδόσεων της επικής λογοτεχνίας, ο Ντοστογιέφσκι ένας από τους σημαντικότερους δραματουργούς μετά τον Σαίξπηρ. O Τολστόι είναι το μυαλό που έχει διαποτιστεί από τον ορθό λόγο και την πραγματικότητα. Ο Ντοστογιέφσκι είναι ο καταφρονητής του ορθολογισμού, ο μεγάλος εραστής του παραδόξου. Ο Τολστόι είναι ο ποιητής της γης, της αγροτικής ζωής και της ποιμενικής ψυχικής διάθεσης. Ο Ντοστογιέφσκι είναι ο κατεξοχήν άνθρωπος της πόλης, ο δάσκαλος-οικοδόμος της σύγχρονης μητρόπολης μέσα στην επικράτεια της γλώσσας. Ο Τολστόι διψά για την αλήθεια και αναζητώντας την μανιωδώς καταστρέφει τον εαυτό του και όσους βρίσκονται γύρω του. Ο Ντοστογιέφσκι, επιλέγει να είναι εναντίον της αλήθειας παρά εναντίον του Χριστού, και καχύποπτος απέναντι σε κάθε ολική κατανόηση, τοποθετείται από την πλευρά του μυστηρίου. […] Ο Ντοστογιέφσκι είναι κατ' εξοχήν ο άνθρωπος του Θεού. Ο Τολστόι ένας από τους κρυφούς αμφισβητίες Του»
Αλλά ποιο είναι το σκορ;
(συνεχίζεται)
Ενδιαφέρον
ΑπάντησηΔιαγραφή