Ποιο ήταν το μεγαλύτερο λάθος στην ανθρώπινη ιστορία; Ποιό είναι το επόμενο;

1.Το να αρνηθείς να εκδόσεις τον Χάρι Πότερ της JK Rowling

2.Το να χάσεις ένα χαρτοφυλάκιο με Bitcoins

3.Το να μην αγοράσεις την Google για 1 εκατ. δολάρια

4.Το να μην πυροβολήσεις τον Χίτλερ

5.Η πώληση 610.000 μετοχών αντί για μία

6.Το να εξαγριώσεις τον Τζένγκις Χαν

7.Η παραγγελία τρένων που ήταν πολύ μεγάλα

8.Το ορθογραφικό λάθος σε όνομα εταιρίας

9.Ο τετρααιθυλικός μόλυβδος

10.Το κάψιμο της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας

Αυτά είναι τα 10 μεγαλύτερα λάθη της ανθρωπότητας σύμφωνα με τη βρετανική εφημερίδα  Independent (βλ. εδώ για λεπτομέρειες) και ο/η καθένας/καθεμία μπορεί να διαλέξει ανάλογα με το γούστο του/της.

Αν ψάξεις όμως για τη γνώμη πιο σοβαρών συγγραφέων θα ''σοκαριστείς'' διαβάζοντας  ότι το μεγαλύτερο δεν ήταν ούτε ο μη πυροβολισμός προς τον Χίτλερ, ούτε η αδιαφορία έκδοσης του Χάρι Πότερ, ούτε ο τετρααιθυλικός μόλυβδος. Γιατί, σύμφωνα με τον Jared Diamond JD), το μεγαλύτερο λάθος τστην ιστορία του είδους ήταν η ανακάλυψη και υιοθέτηση της γεωργίας.  

Η γνώμη του JD δεν είναι καινούργια. Έχουν περάσει πάνω από 35 χρόνια από τότε που τη διατύπωσε στο άρθρο του με τίτλο ''The Worst Mistake in the History of the Human Race''.

Άραγε είχε κάποιο δίκιο ο JD ή έλεγε μπούρδες; Αξίζει την προσπάθεια ένα τεστ. To όλο θέμα έχει ως εξής:

Οι άνθρωποι οι έμφρονες κατοικούμε τον πλανήτη ενώ και 300.000 χρόνια και κατά το 97% του χρόνου αυτού ζούσαμε, όπως και πολλοί άλλοι θηρευτές, οργανωμένοι σε μικρές ομάδες και εντός των ορίων των τοπικών οικοσυστημάτων. Σε κάποια στιγμή, ο πλανήτης αλλάζει εποχή και από την πλειστόκαινο (2,6 εκατομ -12.000 χρόνια πριν(ΧΠ)) εισέρχεται στην ολόκαινο περίοδο. Μαμούθ και άλλα μαστόδοντα, οι μακροκέρατοι βίσωνες, οι σμιλόδοντες, διάφορα μεγαθήρια και άλλα ‘’περίεργα’’ δημιουργήματα του Θεού, εξαφανίστηκαν μαζί με την πλειστόκαινο, ενώ άλλα δημιουργήματα όπως τα κωνοφόρα δέντρα, τα βρύα, τα έντομα, τα μαλάκια, πολλά πουλιά και  πολλά θηλαστικά μαζί με τα έμφρονα, επέζησαν στην ολόκαινο εποχή.

Με κλιματική σταθερότητα χωρίς προηγούμενο και σταθερά υψηλές θερμοκρασίες, η γη έδωσε στον άνθρωπο αρκετούς καρπούς και σε πολλά μέρη του κόσμου, οι μικρές ομάδες άρχισαν να εξαρτώνται εξίσου από τους καρπούς όσο και από το κυνήγι. Σε μερικές χιλιάδες χρόνια η εξάρτηση από τους καρπούς μεγαλώσε τόσο πολύ, που  συστηματοποιήθηκε (η γένεση της γεωργίας) και οδήγησε στα πρώτα κράτη. Στην ανθρώπινη ιστορία φαντάζει ως η σημαντικότερη στιγμή της, ως το μεγαλύτερο βήμα της προς μια καλύτερη ζωή, μπορεί όμως να είναι και η μεγαλύτερη γκάφας της, μια καταστροφή από την οποία δεν έχουμε ακόμη συνέλθει. Με τη γεωργία ήρθε η μεγάλη κοινωνική και σεξουαλική ανισότητα, η ασθένεια και ο δεσποτισμός, που αποτελούν τις κατάρες της ύπαρξής μας.

Η αναθεωρητική αυτή άποψη δεν φαίνεται να στέκει καλά. Κι όλοι μαθαίνουμε ότι η γεωργία ήταν το σημείο εκκίνησης του πολιτισμού και της ‘’εύκολης’’ ζωής που απολαμβάνουμε τώρα. Δεν υπάρχουν και πολλοί που να ‘’νοσταλγούν’’ και να οραματίζονται μια ζωή κυνηγού/τροφοσυλλέκτη. Και, θα υποστηρίξουν οι πιο ένθερμοι οπαδοί της γεωργίας, χωρίς αυτήν, δεν θα υπήρχαν ο Παρθενώνας, η ‘’Ιλιάδα’’, η ‘’Λειτουργία σε σι ελάσσονα’’ του Μπαχ, η ‘’Δίκη’’ του Κάφκα και πάει λέγοντας. 

Οι λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι άρχισαν να καλλιεργούν τη γη παραμένουν αδιευκρίνιστοι, αλλά οι δραματικές αλλαγές στο κλίμα του πλανήτη κατά τη διάρκεια της τελευταίας εποχής των παγετώνων - από περίπου 20.000 ΧΠ  έως 11.600 ΧΠ - φαίνεται ότι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην έναρξή της.

Η γεωργία oδήγησε στην εξημέρωση των σημερινών κύριων καλλιεργειών τροφίμων, όπως το σιτάρι, το ρύζι, το κριθάρι, το κεχρί και ο αραβόσιτος, τα όσπρια κι η γλυκοπατάτα και στη εξημέρωση ζώων, όπως τα πρόβατα, τα βοοειδή, οι κατσίκες, οι χοίροι κι οι κότες. Επίσης, αύξησε δραματικά τον ανθρώπινο πλυηθυσμό του πλανήτη. Αλλά, κατά τη διαδικασία αυτή το περιβάλλον μεταμορφώθηκε δραματικά. Αυτό που ξεκίνησε ως μέτρια εκχέρσωση έδωσε τη θέση του σε χωράφια, δάση κόπηκαν σε μαζική κλίμαμα και τεράστιες εκτάσεις γης  μετατράπηκαν σε καλλιέργειες και βοσκότοπους.

Στα περισσότερα μέρη η υγεία των πρώτων αγροτών ήταν πολύ χειρότερη από εκείνη των προγόνων τους κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, λόγω του στενότερου φάσματος των τροφίμων που κατανάλωναν παράλληλα με τις διαδεδομένες διατροφικές ελλείψεις. Την εποχή που ήμαστε κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες, ο ανθρώπινος πληθυσμός ήταν 8 εκετομμύρια ενώ τώρα προσεγγίζει τα 8 δισεκατομμύρια, ακριβώς χιλιαπλάσιος. Οι πρόγονοί μας ζούσαν σε ομάδες 60-80 ατόμων ενώ σήμερα υπάρχουν σχεδόν 50 μεγαπόλεις  (>10 εκατομμύρια κατοίκους) με τη Γκουανγκτζόου στην Κίνα να έχει πληθυσμό 6,5 φορές περισσότερο από την Ελλαδίτσα. 

Σήμερα, περίπου το 75% των μολυσματικών ασθενειών που προσβάλλουν τον άνθρωπο είναι ζωονόσοι, δηλαδή ασθένειες που προέρχονται από οικόσιτα ζώα ή ασθένειες που ο άνθρωπος μοιράζεται με αυτά. Παραδείγματα: η γρίπη, το κοινό κρυολόγημα, διάφορα παράσιτα όπως οι ταινίες και εξαιρετικά μολυσματικές ασθένειες που αποδεκάτισαν εκατομμύρια ανθρώπους στο παρελθόν, όπως η βουβωνική πανώλη, η φυματίωση, ο τύφος και η ιλαρά.

Ανησυχώντας για τη κατάσταση αυτή, ο Θεός διέταξε τη φυσική επιλογή να διαμορφώσει το γονιδίωμα των πρώτων αγροτών, ώστε αυτοί να αναπτύξουν ανοσία. Αλλά μαζί με την ανοσία, η αλλαγή αυτή του γονιδιώματος έφερε προβλήματα.Και οι γενετιστές υποστηρίζουν ότι το 85% των γονιδιακών παραλλαγών που προκαλούν ασθένειες στους σύγχρονους πληθυσμούς προέκυψε παράλληλα με την άνοδο και την εξάπλωση της γεωργίας.

Ακόμη, η ομαδική διαβίωση σε πυκνοκατοικημένα χωριά και πόλεις δημιούργησε για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία ιδιωτικούς χώρους διαβίωσης, όπου οι άνθρωποι δεν μοιράζονταν πλέον την τροφή ή τα υπάρχοντά τους με την κοινότητά τους. Κι αυτό ήταν μάλλον το μεγαλύτερο πρόβλημα, αφού οι αλλαγές αυτές διαμόρφωσαν δραματικά τη στάση των ανθρώπων απέναντι στα υλικά αγαθά και τον πλούτο. Τα αντικείμενα κύρους έγιναν περιζήτητα ως σύμβολα εξουσίας. Μας προέκυψαν βασιλείς και βασίλισσες κι άλλα ''λάφυρα'' αυτού του τύπου. Και μαζί με τους μεγαλύτερους πληθυσμούς ήρθε η αυξανόμενη κοινωνική και οικονομική πολυπλοκότητα και ανισότητα και, φυσικά, η αύξηση των πολεμικών συγκρούσεων.

Και καθώς ο/η καθένας/καθεμιά μας σκεφτόμαστε τα υπέρ και τα κατά της γεωργίας, καλό είναι να έχουμε υπόψη μια, όχι εκ των υστέρων διαπίστωση όπως τoυ JD, αλλά την προειδοποίηση ενός μεγάλου σοφού για το επόμενο μεγάλο λάθος μας, το οποίο, αν και δηλώνεται ως επίτευγμα, μπορεί να είναι το τελευταιο μας.