Γιατί η ποίηση έχει (ή δεν έχει) νόημα (66): Η ΕΛΛΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ κι ο ΥΠΕΡΑΝΘΡΩΠΟΣ ΓΥΦΤΟΣ

‘’Ποτέ δε συχάθηκα την ατμόσφαιρα της πολιτικής τόσο πολύ. Ό,τι βλέπω στις εφημερίδες, ανακοινώσεις επισήμων, κύρια άρθρα, ρητορική, τερτίπια, πονηριές, πολεμική, λογομαχίες, συμβούλια, ελευθερόφρονες, φιλελεύθεροι, ελευθερόφιλοι και φρενοελεύθεροι, δημοκράτες και αριστοκράτες, κομμουνιστές, μοναρχιστές, όλα μ’ αηδιάζουν’’ (‘’Γράμματα προς τη Ραχήλ’’, 02/08/1923).

Θα έλεγα ότι καμμιά από τις φιλοσοφίες/ιδεολογίες που αναφέρει ο Παλαμάς δεν έχει στην ουσία εκλείψει έως σήμερα - και θα μπορούσε κανείς να επεκτείνει τους φιλελεύθερους στους ανύπαρκτους το 1923 νεοφιλελεύθερους και τους πιο πρόσφατους σοσιαλ-φιλελεύθερους όπως και να προσθέσει τους ακόμη πιο πρόσφατους δικαιωματιστές.

Αυτή η  αίσθηση αηδίας που προξενούν όλοι αυτοί στον μέσο ‘’συνειδητοποιημένο’’ πνευματικό άνθρωπο και ακόμη περισσότερο σ' έναν ποιητή (ή σε μια ποιήτρια, οι οποίες, παρεμπιπτόντως, είναι ριγμένες στην ανθολογία που είναι ανδροκεντρική – ένας ή μια θεωρητικός των Σπουδών Φύλου θα μιλούσε για φαλλοκεντρική. και θα είχε ενδιαφέρον το τί έχει να πεί ο ανθολόγος για αυτήν την ανισομέρεια. Π.χ. το ‘’Οικογενειακό συμβούλιο’’ από το ‘’Σόι’’ της Τζ. Μαστοράκη θα μπορούσε να υπάρχει στο μέρος / θέμα ‘’ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ’’).

Τέλος πάντων, ως εκλεκτικός νιτσεϊστής ο Παλαμάς έχει ως βασικό εργαλείο της φιλοσοφικής του ποίησης το σφυρί. Το οποίο, της πιο πρόσφατης φαγάνας εξαιρουμένης, και γνωστότερο στην πιο αρχέγονη του μορφή ως βαριοπούλα (ή βαριά), είναι το βασικό εργαλείο του γκρεμίσματος. Όταν έπλασε τον Γύφτο (1899-1906), οι μάζες δεν είχαν περάσει ακόμη στο προσκήνιο της ιστορίας κι ούτε ενσάρκωναν το προοδευτικό ιδεώδες και ο ποιητής αναζητούσε τη σωτηρία όχι απλώς ‘’από τα άνω’’ αλλά ‘’από τα υπεράνω’’. Όχι από μια μειοψηφία αλλά από Έναν Επαναστάτη.

Λίγο αργότερα, ο Γύφτος ακούγεται στα ‘’ ΣΑΤΙΡΙΚΑ ΓΥΜΝΑΣΜΑΤΑ’’ με το προστακτικό ‘’Γκρεμίστε’’, όπου καλεί τον ελληνικό λαό:  να κάνει τα εξής

 ‘’Τα παλάτια. Κι αυτά; – Και τι με τούτο;
Κάμπους για τέντες θέλουμε· γκρεμίστε. 
Στα πάντα ας πέσει εδώ μπαλντάς ή κνούτο.

 Τις εκκλησιές; – Μην τρέμετε· γκρεμίστε.
Για τους ναούς της Επιστήμης τόπο! –
Κι αυτά τα ωραία τ’ αγάλματα; –Γκρεμίστε,

κι αναθέματα – μη σας κάνει κόπο!
σωριάστε από τις πέτρες τους. Γκρεμίστε.
Το περιβόλι; – Για τον ξυλοκόπο. –

 Τα μνήματα, ιερά. –Κι αυτά συντρίμμια.
Ρούγα πλατιά. Από πάνω τους πατήστε
προς της μεγάλης θάλασσας τ’ ασήμια,

 προς τα σμαράγδια του βουνού. Γκρεμίστε.’’

 Να σημειωθεί εδώ ότι η αριστερά προσπάθησε να οικειοποιηθεί τον Παλαμά, παρασυρμένη από την ‘’αθεοφοβία’΄αυτού του ποιητή που έγραψε και ποίημα με τίτλο ‘’Το τραγούδι του εργάτη’’ που μπορεί να διαβαστεί και ως ‘’Ελαφριά Μπαλάντα για την Εργασιακή Θεωρία της Αξίας’’:

‘’Εμείς οι εργάτες είμαστε που με τον ιδρώτα μας,
ποτίζουμε τη γη για να γεννά
καρπούς, λουλούδια, τα αγαθά του κόσμου ολόγυρά μας^.
φτωχή αλουλούδιαστη, άκαρπη μονάχα η αργατιά.
Εμείς οι εργάτες είμαστε που με τον ιδρώτα μας,
Ζυμώνουμε του κόσμου το ψωμί.
Πιο δυνατά από τα σπαθιά τα χέρια τα δικά μας,
που μ’ όλο το αλυσόδεμα κι τούτ’ η γη πλουτεί.
Στου κόσμου τους θησαυριστές, το βιός σου, εργάτη, οι νόμοι
στο τρώνε αδικητές χωρίς ντροπή.
Αγκαλιαστείτε αδέρφια, ορθοί, με μια καρδιά, μια γνώμη.
Δικαιοσύνη βρόντηξε κι λάμψε προκοπή’’

και μίλησε για έναν ‘’ποιητή του λαού’’ ( ο ίδιος ΓΓ του Κόμματος, Ν Ζαχαριάδης).

Πράγμα που φοβήθηκαν και μεγάλοι μαέστροι της ελληνικής φιλολογίας – ο Καραντώνης μίλησε για ξεκάθαρα κομμουνιστικό ποίημα (Νέα Εστία, 15/02/1930). Και για να ξεκαθαρίσει τα πράγματα, ένας από τους  μεταφυσικούς της δεξιάς (Κ Τσάτσος), μίλησε για το σύμβολο του γύφτου, ως μια έκφραση διχασμού της προσωπικότητας του ποιητή, που είναι παράλληλα γκρεμιστής και χτίστης, αρνητής και αποδέκτης, άθεος και πιστός.  Δηλαδή: Μη γίνει και μια μαλακία λόγω των ποιητών και τρέχουμε να ξεμπερδέψουμε. 

Φυσικά ο Παλαμάς δεν ήταν σοσιαλιστής και χέστηκε πάνω του από την ορμή του ρώσικου προλεταριάτου. Η  ποιητική του ιδιοφυΐα, εγκλωβισμένη στα αστικά πρότυπα και εμποτισμένη με έναν  έμφυτο αριστοκρατισμό, δεν μπόρεσε να δει με πραγματική συμπάθεια το μεγαλείο και τη μηδαμινότητα των μαζών. Πάντως, διαπνεόταν από γνήσια αγάπη για την πατρίδα.

Εμπνεόμενος από τον δάσκαλο του Παλαμά, ο ανθολόγος, οραματίζεται (κατά δήλωσή του), ένα γκρέμισμα της ασχήμιας. Τί να πώ; Κι εγώ μαζί του. Αν και φοβάμαι ότι θα φάμε πολύ ξύλο κατά το γκρέμισμα.

(Δεν μπορώ να μην αναφέρω τα λόγια του Παλαμά για τον μεταφυσικό της Δεξιάς Κ Τσάτσο, αφού υποδεικνυουν τη γενικότερη ποιότητα της ντόπιας άρχουσας τάξης:

‘’Τον καημένο τον Τσάτσο τον πήραν τώρα στρατιώτη στα γυμνάσια. Επρόκειτο νάμπη στο νοσοκομείο για να απαλλαγή […] Το γραφείο πού είταν απεσπασμένος – η γαλλική αποστολή – έκλεισε. Έπρεπε να πάη στον στρατώνα του. Κι’ αυτού τον ανταριάζουν. Γυμνάσια. Θαλαμοφύλακας. Ζωύφια. Είχε την αφέλεια να βγάλη και βιβλίο να διαβάση. Τον ψοφήσανε στην κοροϊδία. Υπομένει. Κουραμπιές επί τέλους. Και του χειρότερου είδους. Δεν το είδε το μέτωπο….’’

Ως γνωστό, στη συνέχεια, ο Τσάτσος δίδαξε φιλοσοφία και επιστήμη του Δικαίου στο πανεπιστήμιο, συνομίλησε με τον γαμπρό του Σεφέρη για την ποίηση, πολιτεύτηκε με την ΕΡΕ και τελείωσε την καριέρα του ως κορυφαίος πολίτης της χώρας (1975-1980). Και δεν αποκλείεται ο γνωστός όρος ‘’τσάτσος’’ να βαστάει από αυτόν και να μην είναι απλά το αρσενικό ομόλογο της τσατσάς.)

Γιατί η ποίηση έχει (ή δεν έχει) νόημα (65): Το Ρέκβιεμ της ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ (ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ) (5)

Η ανθολογία κλείνει με τα εξόδια της ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ που αποτελούνται από το ‘’ΜΙΑ ΦΑΝΤΑΣΙΩΣΙΣ ΗΣΟΥΝ ΝΕΩΤΕΡΙΚΗ/Ελληνικό Ρέκβιεμ’’, το επίγραμμα ΕΞΟΔΟΣ του Π. Σταθογιάννη και τον ‘’Γκρεμιστή’’ του Παλαμά που παίζει τον ρόλο του ‘’ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ’’.

Από τα 22 συνολικά ποιήματα, τα 21 θα τα ονομάσω τα νεκρώσιμα (ή/και μνημοσυνικά) ποιήματα και θα αφήσω μόνο του τον ‘’Γκρεμιστή’’ για ξεχωριστή πραγμάτευση.

1.Δεν το κρύβω ότι με εξέπληξε ο τίτλος Ελληνικό Ρέκβιεμ αφού την ΕΛΛΑΔΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ (και ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ για μην ξεχνιόμαστε), αυτό που την χαρακτηρίζει περισσότερο είναι ότι διατήρησε την ‘’αλήθεια’’ του χριστιανικού δόγματος (και τα παρεπόμενα της) και αντιστάθηκε στην ‘’αναλήθεια’’ (και τα παρεπόμενά της) των αιρετικών δυτικών (υπενθυμίζω και την ‘’εθνικοδογματική μαθηματική ταυτότητα Ελλάδα=Ορθοδοξία).

Έτσι το Ρέκβιεμ (=ανάπαυση), καθότι ακρογωνιαίος λίθος και κορυφαία στιγμή τού ρωμαιοκαθολικού τελετουργικού και της μεταφυσικής (και της αισθητικής) που το στηρίζει και το σκηνοθετεί, δεν σχετίζεται εύκολα με την Νεκρώσιμη Ακολουθία του ελληνορθόδοξου τελετουργικού και της μεταφυσικής (και της αισθητικής) που το στηρίζει και το σκηνοθετεί.

Ένα απλό συγκριτικό μουσικό πείραμα, που είναι πιο γρήγορο από ένα αντίστοιχο ποιητικό, μπορεί να καταδείξει αυτήν τη ‘’μη-σχέση’’. Ας ακούσουμε ένα κλασικό ρέκβιεμ, π.χ. του Μότσαρτ υπό τη διεύθυνση του Φον Κάραγιαν και στο καπάκι την Νεκρώσιμη Ακολουθία υπό τη διεύθυνση του Άρχοντος Μεγαλοδιδασκάλου της Μεγάλης του Χριστού Εκκκλησίας Θ. Βασιλικού.

Τίποτε δεν είναι το ίδιο. Γνωστά πράγματα, αλλά μια επανάληψη ποτέ δεν βλάπτει. Κι εδώ θυμάται κανείς τον Ευαγγελιστή της Νεοορθοδοξίας Χ. Γιανναρά (’Ορθοδοξία και Δύση στη Νεώτερη Ελλάδα’’, 1999):

’’Η λέξη Ορθοδοξία και η λέξη Δύση δεν παραπέμπουν σε αντίπαλες ιδεολογίες ή σε θρησκείες διαφορετικές. Δηλώνουν διαφορά πολιτισμών, δηλαδή διαφορά νοήματος της ύπαρξης και τρόπου του βίου - διαφορά σαρκωμένη στους θεσμούς, στην Τέχνη, στην ιεράρχηση των αναγκών. "Εκδυτικισμένος Έλληνας" ή "εξελληνισμένος Δυτικός" συνιστούν γλωσσικές αντιφάσεις: σαν να λέμε "ξύλινο σίδερο" ή "σιδερένιο ξύλο".

Θα προτιμούσα τον όρο ‘’ψητό παγωτό’’, αλλά τέλος πάντων.

Πιθανόν ο ανθολόγος να εμπνέεται από το μοντέρνο-μεταμοντέρνο REQUIEM του Λάγιου και να υποκινείται από το ‘’πασιάρικο’’ του όρου. Τέλος πάντων, ένας τίτλος ‘’ ΜΙΑ ΦΑΝΤΑΣΙΩΣΙΣ ΗΣΟΥΝ ΝΕΩΤΕΡΙΚΗ/Ελληνική Νεκρώσιμη Ακολουθία’’ ή ‘’Ελληνικό Μνημόσυνο’’, θα μού καθόταν καλύτερα.

2. Πέραν αυτού, η ΝΕΩΤΕΡΙΚΗ ΦΑΝΤΑΣΙΩΣΙΣ είναι το πιο δυνατό μέρος της ανθολογίας και βρήκα εξαιρετικά και τα 20 ποιήματα της (+ 1 της Εξόδου):

Γιατί η ποίηση έχει (ή δεν έχει) νόημα (64): Οι Εποχές της ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ (ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ) (4)

 

Μετά τα τοπολογικά, τα τυπολογικά και τα καταστατικά ποιήματα, Η ΕΛΛΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ συνεχίζει με το τέταρτο μέρος/θέμα που αφορά σε ποιήματα που αναφέρονται, άμεσα ή υπαινικτικά, σε μεγάλα ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν αυτούς τους 2 αιώνες. Εφόσον ο ανθολόγος ονομάζει το μέρος/θέμα ‘’Οι εποχές’’, μπορούμε να τα λέμε εποχικά ποιήματα.

Στα οποία ο 19^ος αιώνας επανέρχεται με συμμετοχή 27% στο σύνολο και με ποιήματα που ξεκινούν με απόσπασμα από τον ‘’Ύμνο στην Ελευθερία’’ και φθάνουν έως το ‘’Μαύρο ‘97’’.

Ο 20^ος αιώνας έχει, εκ των πραγμάτων, πάλι τη μερίδα του λέοντος. Ξεκινάει με το ΄΄γκιουβετσάτο΄΄ και ‘’ρετσινάτο’’ ‘’ΠΡΟΓΟΝΟΥΣ ΠΑΡΕ, απόγονους, δαιμόνους…’’ του Παλαμά (με το οποίο ξεκινάει και το μέρος / θέμα), το οποίο δεν αναφέρεται σε κάποιο συγκεκριμένο μεγάλο γεγονός μάλλον, αλλά σε ‘’όλα της Ρωμιοσύνης τα καμάρια’’.

Και συνεχίζει με το περιγραφικό (ποίημα ρεπορτάζ) ‘’ΠΡΟΒΟΛΕΑΣ Δ’’ του Ελύτη, το οποίο διατρέχει τους 2 αιώνες ξεκινώντας με τον Οδυσσέα Ανδρούτσο και την εκτέλεση των Νούτσου και Πανουργιά (στα πλαίσια της αντιμαχίας του Ανδρούτσου με την προσωρινή κυβέρνηση (ο ήρωας ήθελε να δημιουργήσει δικό του ανεξάρτητο καπετανάτο στην ανατολική Ρούμελη και Εύβοια), η κυβέρνηση τον κατηγόρησε για συνεννόηση (καπάκι) με τον Ομέρ Βρυώνη κι έστειλε τους Νούτσο και Πανουργιά να τον σκοτώσουν και να πάρουν την αρχηγία. Μετά από ένα, υποθέτω, ακατάσχετο βρισίδι ένθεν και ένθεν, ο ήρωας τους τους έπιασε και τους έσφαξε) και φτάνοντας μέχρι την πάρα λίγο δολοφονία του Μακάριου.

Σχεδόν όλα τα μεγάλα γεγονότα του 20^ου αιώνα θίγονται από τα ποιήματα που ανθολογούνται. Το παράπονο μου έχει να κάνει με τον Άρη Αλεξάνδρου και το ποίημα ‘’Σύντροφε, κοιμάσαι’’. Η τεχνική του αποσπάσματος που συχνά χρησιμοποιεί ο ανθολόγος μπορεί να λειτουργεί και να εξυπηρετεί την ιστορία που ο ίδιος θέλει να πει αλλά το συγκεκριμένο ποίημα έπρεπε να είναι ολόκληρο και να διαβάσει ο αναγνώστης τους καταπληκτικούς εναρκτήριους στίχους:

‘’Σύντροφε, κοιμάσαι;

Ήθελα να μου πεις, ξέρεις καμιά σελίδα μαρξισμού

που να βουλιάζουν οι λέξεις στο χαρτί

σαν τη σιωπή μου

στις κόρες των ματιών της;’’

Η συμμετοχή του 21^ου αιώνα ποσοτικοποιείται σε ένα 10%. Όλα τα ποιήματα είναι της δεύτερης δεκαετίας, της δεκαετίας της χρεωκοπίας, κι ούτε ένα από την πρώτη δεκαετία της καλοπέρασης.

Στα εποχικά ποιήματα προηγείται ο Σουρής με 4 ποιήματα, ακολουθούν οι Παλαμάς και Σεφέρης με 3, ενώ με 2 ποιήματα εμφανίζονται οι Αναγνωστάκης Μ., Βαλαωρίτης Αρ., Ελύτης Ο., Καρυωτάκης Κ.Γ. και Σολωμός Δ.

Οι προσωπικές μου επιλογές:

Γιατί η ποίηση έχει (ή δεν έχει) νόημα (63): Οι Καταστάσεις της ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ (ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ) (4)

Σε αντίθεση με τα τυπολογικά ποιήματα και παρόμοια με αλλά πιο έντονα από τα τοπολογικά, τα καταστατικά ποιήματα της συλλογής γράφτηκαν ή δημοσιευτήκαν στα ύστερα χρόνια της ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ – περισσότερα από τα δυο τρίτα των ποιημάτων είναι μετά το 1970 (*).

(*)τα καταστατικά ποιήματα είναι 47 αλλά η ανάλυση έγινε για τα 44 από αυτά καθώς δεν μπόρεσα να βρω στοιχεία για τα: ‘’Πατρίδα’’ (Γ. Μανουσάκης), Δικηγορικό Γραφείο’’ (Ορ. Αλεξάκης) και πάλι ‘’ A la maniere d' E.L.M’’ (Δ. Αρμάος)

Κυρίαρχη δεκαετία, η δεκαετία του σκανδάλου του χρηματιστηρίου, του ευρώ, της Eurovision, του Ευρωπαϊκου Πρωτάθληματος Ποδοσφαίρου, των Ολυμπιακών Αγώνων, των δασικών πυρκαγιών, της απαγγελίας του διαγγέλματος του Καστελόριζου και της συνεπακόλουθης ανώμαλη προσγείωσης.

Στους ανθολογούμενους ποιητές κυριαρχεί οΓ Πατίλης με 3 ποιήματα και ακολουθούν οι Καρυωτάκης Κ.Γ., Λάγιος Η., Λεοντάρης Β και Τριπολίτης Κ. με 2.

Ξεχώρισα τα εξής:

 

Γιατί η ποίηση έχει (ή δεν έχει) νόημα (62): Οι Τύποι της ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ (ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ) (3)

Σε αντίθεση με τα τοπολογικά ποιήματα της ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΛΩΝ, που συγκεντρώνονταν στο 20ο αιώνα (65%) και τραγουδούσαν και τον 21ο αιώνα (28%), αγνοώντας σχεδόν το 19ο αιώνα (7%), τα 50 τυπολογικά ποιήματα αφορούν κατά πολύ περισσότερο τον τελευταίο:

Εδώ κυριαρχεί, έστω οριακά, ο 19^ος αιώνας (50%), ακολουθεί ο 20^ος (48%), ενώ ο 21^ος αιώνας σχεδόν αγνοείταιν(2%). Την ομάδα οδηγούν οι δεκαετίες 1880-89 και 1890-99, ενώ από τον 20^ο αιώνα ξεχωρίζουν οι δεκαετίες 1910-19 και 1970-79.

Πράγμα που σημαίνει ότι κατά την ανθολογία, ο τύπος/χαρακτήρας των ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ διαμορφώνεται ουσιαστικά  κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 19^ου αιώνα, εξελίσσεται βαθμιαία κατά τη διάρκεια του 20^ου αιώνα και προβάλλει παγιωμένος πλέον στον 21^ο.

Κυρίαρχοι στα τυπολογικά ποιήματα ο εθνικός ποιητής Α’ (Σολωμός Δ), οι σατιρικοί και ευθυμογράφοι Άβλιχος Μ., Σκόκος Κ., Σουρής Γ. και ο μεγάλος Βάρναλης με 3 ποιήματα ο καθένας. Ακολουθούν με 2 ποιήματα οι Μαβίλης Λ., Μαρκοράς Γ., Ορφανίδης Θ., Σούτσος Α. κι ο εθνικός ποιητής Β’ (Παλαμάς Κ.):

Τέλος, από τα 50 ποιήματα των τύπων της ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, θα έβαζα στο ποιητικό μου καλάθι τα μισά:

ΥΓ. Υπάρχει  ένα λάθος στις πηγές, όπου γίνεται αναφορά στον Σχινά Αλ. (1870-1913) κι όχι στον Σχινά Αλ (1924-2012). Αν και ο πρώτος ήταν μια φιγούρα που μπορεί να πεις ότι ανήκει στους τύπους των ΕΛΛΗΛΩΝ. Μεγαλύτερο του κατόρθωμα: η δολοφονία του Γεωργίου του Α' (1913)

Γιατί η ποίηση έχει (ή δεν έχει) νόημα (61): Οι Τόποι της ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ (ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ) (2)

Τα ποιήματα της ανθολογίας, όπως όλα τα ποιήματα, μπορούν να διαβαστούν είτε με ανιστορικό τρόπο, δηλ. ως μορφή έντεχνου λόγου ανεξάρτητη, σχεδόν, από το πλαίσιο εντός του οποίου γράφηκε και να κριθεί με βάση μόνο τις εκτατικές και εντατικές της ιδιότητες, είτε με ιστορικό τρόπο, δηλ. με σαφή αναφορά (πολλές φορές απόλυτη) στο πλαίσιο εντός του οποίου γράφηκε.

Όπως, σχεδόν, σε όλες τις περιπτώσεις της ζωής η υβριδική προσέγγιση είναι η πιο καλή. Και στην περίπτωσή μας, η χρονολόγηση των ποιημάτων είναι βοηθητική.

Έτσι, τα 47 ‘’τοπολογικά’’ ποιήματα της ανθολογίας εκτείνονται από τα μισά του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα (ΠΩΣ ΕΚΑΤΑΝΤΗΣΕ Η ΜΑΥΡΗ ΑΘΗΝΑ -1874) έως και το 2019:

Το 2^ο μισό του 20^ου αιώνα είναι κυρίαρχο (43% των ποιημάτων) – αν και ο 21^ος αιώνας τα πάει πολύ καλά δεδομένου ότι μόλις τώρα μπήκαμε το δεύτερο πέμπτο του.

Η ανά δεκαετία χρονολόγηση/κατανομή:

(*) για τη χρονολόγηση βασίστηκα στις σημειώσεις του επιμελητή κι όπου αυτές δεν ήταν επαρκείς έκανα λίγο ψάξιμο

Όπου η δεκαετία 1970-79 είναι κυρίαρχη με 12 ποιήματα και η πρώτη δεκαετία του 21^ου αιώνα ακολουθεί.

Τα τοπολογικά ποιήματα έχουν να κάνουν με την πατρώα γη, το πατρώο τοπίο, με ‘’το ακατονόμαστο άστυ και το χωριό, με τις οδούς και τα σταθερά δρομολόγια, τα φυσικά και ιστορικά τοπόσημα, το ψυχικό δίπολο πατρίδα-εξορία ….και το απορητικό «πού» και το διαπιστωτικό «πουθενά»’’(!!!), όπως σημειώνει ο ανθολόγος. 

Ο κυρίαρχος ποιητής των Τόπων είναι  ο Μ Γκανάς με 3 ποιήματα, ενώ αποτελεί έκπληξη που ο ανθολόγος δεν επιλέγει ποίημα από τα διάσημα ‘’ Γυάλινα Γιάννινα’’. Ακολουθούν με 2 ποιήματα ο καθένας, οι Σουρής Γ., Γκάτσος Ν., Δάλλας Γ. και Μπελεσιώτης Γ. Οι υπόλοιποι 36 ποιητές αντιπροσωπεύονται από 1 ποίημα ο καθένας.

Το Μέρος/Θέμα ανοίγει με 2 ΄΄τρανταχτά’’ ποιήματα από 2 ‘’ισχυρούς’’ Έλληνες ποιητές: τον νομπελίστα Γ Σεφέρη (Με τον τρόπο του ΓΣ (1936) με το περίφημο ‘’Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει’’) και τον Μ Αναγνωστάκη (Θεσσαλονίκη, Μέρες του 1969 μ.Χ. (1970)), που, αν μη τί άλλο, αυτό που μοιράζονται είναι η απαισιοδοξία.  Έτσι, ο Αναγνωστάκης, 3 δεκαετίες μετά, καταφάσκει στο σεφερικό συμπέρασμα, ενσωματώντας το στο ποίημα του και προωθώντας το περαιτέρω με λεπτή ειρωνεία:

 ‘’Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει, έλεγε ο Ποιητής/Η Ελλάδα με τα ωραία νησιά, τα ωραία γραφεία, τις ωραίες εκκλησίες/Η Ελλάς των Ελλήνων’’

 Και, έτσι, έχουμε και τον τίτλο της ανθολογίας.

 Υποψιάζομαι ότι η επιλογή ‘’Με τον τρόπο του ΓΣ’’ ήταν κατά κάποιο τρόπο καταναγκαστική ως σηματωρός των τόπων (κι όχι μονο) της ανθολογίας λόγω του ’Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει’’, αφού άμεσα συνδυάζεται με το ‘’Θεσσαλονίκη, Μέρες του 1969 μ.Χ’’ και δίνουν το γενικό κλίμα. Και λέω καταναγκαστική γιατί  το ’’Με τον τρόπο του ΓΣ’’ δεν είναι από τα καλύτερα ποιήματα του νομπελίστα. Και φρονώ ότι αν δεν είχε την περίφημη έναρξη (που κατά κάποιο τρόπο εκφράζει ένα καθολικό παράπονο των πνευματικών ανθρώπων της χώρας), δεν θα ασχολούνταν κανείς μαζι του (αν ασχολήθηκε πραγματικά κανείς). Ο σκληρός και αρκετά άδικος με τον Σεφέρη, Κορδάτος, μάλλον έχει δίκιο στην προκειμένη περίπτωση όταν λέει ότι χρειάζεται ειδικό ερμηνευτή για να αποκρυπτογραφηθεί ο στοχασμός του ποιητή (Γ. Κορδάτος, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Από 1453 ώς το 1961, τ. 2, σ. 716, εκδ. Επικαιρότητα, 1983). 

Δεν μπορώ να πω ότι με ενθουσίασαν οι Τόποι. Περιέχουν κάποια πολύ ωραία ποιήματα αλλά το γενικό κλίμα δεν είναι του γούστου μου.

 Υπάρχει, φυσικά, το ‘’Οι ασάλευτες κυρίες των επαρχιών’’ του μεγάλου Γαργάλατα (κατά κόσμο (πολιτικό) Γεώργιο Αθανασιάδη-Νόβα και κατά κόσμο (φιλολογικό) Γ. Αθάνα, ποιητή των αθάνατων δαρβινικών στίχων:

''Κι’ηταν τα στήθια σου

άσπρα σαν τα γάλατα

και μούλεγες

Γαργάλατα,γαργάλατα!''

Τέλος, από τα 47 τοπολογικά ποιήματα της ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, θα ‘’αγόραζα’’ τα εξής 15:

Γιατί η ποίηση έχει (ή δεν έχει) νόημα (60): Η ΕΛΛΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ (ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ) (1)

Μια από τις πιο ιδιαίτερες  επετειακές ‘’εκδηλώσεις’’ των 200 χρόνων από τον Ξεσηκωμό του Γένους ήταν η έκδοση της ποιητικής ανθολογίας ‘’Η ΕΛΛΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ – Δύο αιώνες εθνικά δεινά στον καθρέφτη της ποίησης. ΜΙΑ ΠΑΡΑΚΑΙΡΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ’’ του ποιητή και δοκιμιογράφου Κώστα Κουτσουρέλη (ΚΚ) (εκδόσεις GUTENBERG).

Μιας και χτες παρακολούθησα, κατά τύχη, τη διαδικτυακή εκπομπή ‘’To Πατάρι του Gutenberg’’ που ήταν αφιερωμένη σ’ αυτήν την έκδοση, είπα να συμμαζέψω τις σημειώσεις μου για την ανθολογία αυτή, την οποία θεωρώ ότι είναι καλό να την αγοράσουν και να τη διαβάσουν και άνθρωποι που δεν έχουν επαφή με την ποίηση.

Κι αυτό γιατί, η ποίηση είναι ‘’το μόνο προϊόν που… έχει παραχθεί ως τώρα σε υψηλή ποιότητα’’ στο κρατίδιο  - όπως σημειώνει κι ο, μάλλον υπέρμετρα αυστηρός με το κρατίδιο και τα πεπραγμένα του, Παναγιώτης Κονδύλης (ΠΚ) (Η παρακμή του αστικού πολιτισμού, Θεμέλιο, Αθήνα 1991, σ. 47)

Πιο συγκεκριμένα, ο μεγάλος αυτός απαισιόδοξος στοχαστής, έγραφε πριν 30 χρόνια (και 170 από τον Ξεσηκωμό):’

‘’Η εκποίηση του έθνους με την υλική έννοια θα συνοδευτεί κι από την πλήρη πνευματική του στειρότητα, αν η μεταμοντέρνα σύμφυση των  πάντων με τα πάντα πραγματωθεί αποκλειστικά ως σύμφυρση μεταξύ κακοχωνεμένων δάνειων στοιχείων και αν η φθορά των ελληνικών, ή εν πάση περιπτώσει εξελληνισμένων, ιδεολογημάτων καταλήξει συν τοις άλλοις σε συρρίκνωση ή εργαλειοποίηση της γλώσσας τέτοια,  ώστε να μην μπορεί πιά να παραχθεί στον νεοελληνικό χώρο το μόνο προϊόν που – ακριβώς χάρη στη μοναδική μιας πολυστρώματης και παμπάλαιας γλώσσας - έχει παραχθεί ως τώρα σε υψηλή ποιότητα: ποίηση’’

Τα αναφέρω αυτά, γιατί ο ΠΚ, φαίνεται να είναι από τους στοχαστές που εμπνέουν και καθοδηγούν τον ανθολόγο, όπως ξέρουν όλοι όσοι παρακολουθούν τις παρεμβάσεις του στα social media και γενικότερα το έργο του

Στην ανθολογία τώρα – της οποίας τον τίτλο συμπληρώνω με το ‘’ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ’’ για να υπενθυμίσω ότι εδώ μιλάμε για χριστιανούς Έλληνες, κι όχι για τους άλλους που παλιότερους παγανιστές για τους οποίους είμαστε τόσο περήφανοι:

Τα εισόδια της ‘’ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ’’ γίνονται με την περίφημη μαδημένη κότα του Σολωμού:

‘’Πώς πάει το έθνος; Είδες ποτέ να μαδάνε την κότα και ο αέρας να συνεπαίρνει τα πούπουλα; Έτσι πάει το Έθνος!’’

(προσωπικά προτιμώ την εκτενέστερη μορφή αυτού του σολωμικού θραύσματος: 

‘’«Πώς πάει το έθνος; Πώς πάνε οι δουλειές;» Και άφησε το κουπί του και με το χέρι εσυχνόκοβε τον αέρα orizzontalmente. «Είδες να μαδάνε την κότα και ο αέρας να συνεπαίρνει τα πούπουλα; Ετσι πάει το έθνος»’’.

Και έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον που τα εισόδια στην ‘’ΕΛΛΑΔΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ’’ του ΚΚ γίνονται με το ορφανό, εν τέλει, αυτό σπάραγμα του Σολωμού – που προοριζόταν για τη ‘’Γυναίκα της Ζάκυθος’’ αλλά, για κάποιον λόγο, το έφαγε η μαρμάγκα.)

Μετά την ΕΙΣΟΔΟ, ακολουθούν τα συνεπαρμένα πούπουλα.

Τα οποία, αν δεν έχω κάνει κάποιο λάθος στην καταγραφή/καταμέτρηση, δομούνται και συμποσούνται ως εξής:

(η στήλη με τη βαθμολογία θα συμπληρωθεί σε επόμενο post)

Όλα τα μέρη (ο ΚΚ προτιμάει να τα λέει ‘’Ενότητες’’, αλλά εγώ προτιμώ το ‘’Μέρη/Θέματα’’) προλογίζονται με αποσπάσματα από την ‘’Παρτούζα’’ (1991) του Νίκου Φωκά (επίσης ενδιαφέρουσα και γουστόζικη επιλογή)

Η δομή της ανθολογίας έχει αναλογίες με την αρχαία τραγωδία:

• Πρόλογος (ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ): το πρώτο από τα αναγγελλόμενα μέρη και εκτελείται από τους υποκριτές και όχι τον Χορό. Έχω την εντύπωση ότι ο ανθολόγος συμπεριλαμβάνει και τον πρόλογό του μέσα στο όλο ποιητικό σώμα)
• Πάροδος (ΕΙΣΟΔΟΣ): Το τραγούδι που τραγουδάει ο Xορός, όταν μπαίνει στη σκηνή για πρώτη φορά. Το ρόλο του Χορού, εδώ, έχει ο εθνικός ποιητής κι η μαδημένη κότα του.
• Επεισόδια: Τα βασικά μέρη/θέματα με τα οποια προωθείται η υπόθεση/εξέλιξη του έργου (ΟΠΟΥ ΚΑΙ ΝΑ ΤΑΞΙΔΕΨΩ/Οι τόποι - ΑΝΘΡΩΠΟΙ, ΑΛΗΘΕΙΣ ΚΑΡΙΚΑΤΟΥΡΕΣ/Οι τύποι - ΧΑΡΤΙΑ ΚΙ ΑΙΤΗΣΕΙΣ ΠΑΝΩ ΣΤΙΣ ΑΙΤΗΣΕΙΣ/Οι καταστάσεις- ΌΛΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΑ ΣΥΝΑΞΑΡΙΑ/Οι εποχές)
• Στάσιμα: Άσματα που έψελνε ο Χορός, εμπνευσμένα από το προηγούμενο Επεισόδιο.
• Έξοδος: Επισφραγίζει τη λύση της τραγωδίας - το εξόδιο άσμα του Χορού. Στην περίπτωση της ανθολογίας, η έξοδος αρχίζει με το μέρος/θέμα  ‘’ ΜΙΑ ΦΑΝΤΑΣΙΩΣΙΣ ΗΣΟΥΝ ΝΕΩΤΕΡΙΚΗ/Ελληνικό Ρέκβιεμ’’, συνεχίζεται το με το εξόδιο ποίημα ‘’Πάνω στην κόψη’’ (Π Σταθογιάννης) και ολοκληρώνεται ως ‘’μετα-έξοδος’’ με τον ‘’Γκρεμιστή’’ του ετέρου εθνικού ποιητή (Κ Παλαμάς).
  

(σε επόμενο ποστ, θα συνεχίσω με το ζουμί, δηλ. τα ποιήματα που ανθολογούνται)