του Wolfgang Streeck
(συνέχεια από το προηγούμενο)
Ο καπιταλισμός χωρίς αντίπαλο έμεινε μόνος του με τα εργαλεία του, εντός των οποίων δε συμπεριλαμβάνεται ο αυτο-περιορισμός. Το κυνήγι για κέρδος είναι ατέρμονο και δεν μπορούσε να είναι αλλιώς. H ιδέα ότι το λιγότερο θα μπορούσε να είναι περισσότερο δεν είναι κάτι που o καπιταλισμός θα μπορούσε να εκτιμήσει.
(συνέχεια από το προηγούμενο)
Ο καπιταλισμός χωρίς αντίπαλο έμεινε μόνος του με τα εργαλεία του, εντός των οποίων δε συμπεριλαμβάνεται ο αυτο-περιορισμός. Το κυνήγι για κέρδος είναι ατέρμονο και δεν μπορούσε να είναι αλλιώς. H ιδέα ότι το λιγότερο θα μπορούσε να είναι περισσότερο δεν είναι κάτι που o καπιταλισμός θα μπορούσε να εκτιμήσει.
Έχω τη γνώμη ότι σήμερα είμαστε σε θέση να δούμε το ξεψύχισμα του καπιταλισμού ως αποτέλεσμα της καταστροφής των αντιπάλων του – θάνατος από υπερβολική δόση εαυτού. Θα προσπαθήσω να το δείξω επικεντρώνοντας σε πέντε συστημικές δυσλειτουργίες του συστήματος οι οποίες προέκυψαν από την εξασθένιση των παραδοσιακών θεσμικών και πολιτικών περιορισμών στην αχαλίνωτη πρόοδο του. Οι δυσλειτουργίες αυτές είναι:
1.Στασιμότητα, 2. Ολιγαρχική ανακατανομή, 3. Λεηλασία του Δημοσίου, 4. Διαφθορά και 5. Πλανητική αναρχία
6 χρόνια μετά τη Lehman, οι προβλέψεις για μακροχρόνια στασιμότητα είναι της μόδας. Σε ένα πολυσυζητημένο άρθρο του ο Robert Gordon υποστηρίζει ότι από τον 19ο αιώνα και μετά, οι κύριες καινοτομίες που καθοδήγησαν και προώθησαν την παραγωγικότητα και την οικονομική ανάπτυξη ήταν λίγες, π.χ. η αύξηση της ταχύτητας των μεταφορών και η ύδρευση των πόλεων [15]. Συγκρινόμενες με αυτές τις καινοτομίες, η πρόσφατη διάχυση της πληροφορικής έχει δώσει πολύ μικρή ώθηση στην παραγωγικότητα. Αν και το επιχείρημα του Gordon διέπετε από τεχνολογικό ντετερμινισμό, είναι εύλογο ο καπιταλισμός να ελπίζει ότι μπορεί να διατηρήσει τα απαιτούμενα επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης για τον έλεγχο της εργατικής τάξης μόνο αν μπορεί να βοηθήσει κάποιους άλλους να συσσωρεύσουν κεφάλαιο. Και αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν η τεχνολογία δίνει νέες δυνατότητες αύξησης της παραγωγικότητας. Σε κάθε περίπτωση ο Gordon στηρίζει την πρόβλεψή του για ασθενή ή και μηδενική ανάπτυξη σε μια λίστα 6 μη τεχνολογικών παραγόντων – τους αποκαλεί μετωπικούς ανέμους (headwinds) – οι οποίοι θα καθορίσουν τη μακροχρόνια στασιμότητα "ακόμη κι αν η καινοτομία συνεχίσει να εξελίσσεται με τους ρυθμούς των δυο δεκαετιών που προηγήθηκαν του 2007" [16].
Μεταξύ αυτών των παραγόντων περιλαμβάνει και δυο που κατά τη γνώμη μου έχουν συσχετιστεί εδώ και κάποια χρόνια με την ασθενή ανάπτυξη: την ανισότητα και την υπερχρέωση καταναλωτών και κυβερνήσεων [17]. Αυτό που προκαλεί έκπληξη είναι το πόσο κοντά βρίσκονται οι σύγχρονες θεωρίες για τη στασιμότητα με τις μαρξιστικές θεωρίες περί υποκατανάλωσης που διατυπώθηκαν στις δεκαετίες του 1970 και 1980 [18]. Πρόσφατα, ο Lawrence ‘Larry’ Summers - από τα αγαπημένα παιδιά της Wall Street, αρχιτέκτονας της χρηματιστηριακής απορρύθμισης της κυβέρνησης Κλιντον, πρώτη επιλογή του Ομπάμα για πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας (έως ότου παραιτήθηκε από την υποψηφιότητα λόγω αντίθεσης τις Κογκρέσου) [19] - μπήκε στο στρατόπεδο των θεωρητικών της στασιμότητας. Το 2012, σε ανακοίνωσή του στο Οικονομικό Φόρουμ του ΔΝΤ, παραδέχτηκε ότι δεν συμμερίζεται πλέον την αισιοδοξία ότι τα σχεδόν μηδενικά επιτόκια θα μπορούσαν να παράγουν σημαντική ανάπτυξη στο ορατό μέλλον, ειδικά μέσα σε έναν κόσμο που υποφέρει από περίσσεια κεφαλαίου. Η πρόβλεψη του Summers για «προσωρινή στασιμότητα» έγινε αποδεκτή και από άλλους σημαντικούς οικονομολόγους, μεταξύ των οποίων κι ο Πωλ Κρούγκμαν [20].
Αυτό που ο Summers δεν αναφέρει παρά μόνο ακροθιγώς είναι ότι η αδυναμία ακόμη και των αρνητικών επιτοκίων να αναζωογονήσουν τις επενδύσεις συμπίπτει με μια μακροχρόνια αύξηση στην ανισότητα στις ΗΠΑ και αλλού. Και όπως σταθερά επισήμαινε ο Κέυνς, η συγκέντρωση του πλούτου στην κορυφή μειώνει τη ζήτηση και κάνει τους κατόχους κεφαλαίου να αναζητούν ευκαιρίες για κέρδος έξω από το χώρο της «πραγματικής οικονομίας». Κάτι που, κατά πάσα πιθανότητα, ήταν και η βασική αιτία της «χρηματιστηριοποίησης» της οικονομίας που ξεκίνησε στη δεκαετία του 1980.
Οι ελίτ του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού φαίνεται να έχουν αποδεχτεί σε γενικές γραμμές την ασθενική ή και καθόλου ανάπτυξη στο ορατό μέλλον. Κάτι τέτοιο δεν αποκλείει τη δημιουργία μεγάλων κερδών στον χρηματιστηριακό τομέα, ειδικά με το σπεκουλαδόρικο εμπόριο του φτηνού χρήματος που παρέχουν οι κεντρικές τράπεζες. Λίγοι φαίνεται να φοβούνται ότι το χρήμα που παράγεται για να αποτρέψει τον αποπληθωρισμό θα προκαλέσει τελικά πληθωρισμό, αφού τα εργατικά σωματεία που θα μπορούσαν να διεκδικήσουν μερίδιο από αυτό το χρήμα δεν υπάρχουν πλέον .
Το μέλλον για τους καπιταλιστές και τους ακόλουθούς του μοιάζει με έναν δρόμο γεμάτο σκαμπανεβάσματα. Η ασθενής ανάπτυξη θα τους στερήσει από τους επιπρόσθετους πόρους που είναι αναγκαίοι για την εξομάλυνση των ανωμαλιών στην κατανομή πλούτου και τον εξευμενισμό της δυσαρέσκειας. Με διάφορες φούσκες να σκάνε σε απρόβλεπτο χρόνο, τα κράτη δεν θα είναι βέβαια ότι έχουν τη δυνατότητα να φροντίσουν εγκαίρως για τη διάσωση των θυμάτων των εκρήξεων. Η στάσιμη οικονομία θα είναι μια μόνιμη κατάσταση. Με μηδενικούς ρυθμούς ανάπτυξης και αυξημένα ρίσκα, ο αγώνας για επιβίωση θα γίνεται ολοένα και πιο έντονος. Αντί για επαναφορά των προστατευτικών ορίων από την πλήρη εμπορευματοποίηση που απαρχαιώθηκαν από την παγκοσμιοποίηση, θα αναζητηθούν νέοι τρόποι εκμετάλλευσης της φύσης, επέκτασης και εντατικοποίησης του εργάσιμου χρόνου και ενθάρρυνσης αυτού που η οικονομική διάλεκτος αποκαλεί δημιουργικά οικονομικά, σε μια απελπισμένη προσπάθεια να διατηρηθούν η υψηλή κερδοφορία και η συσσώρευση κεφαλαίου. Το σενάριο της «στασιμότητας με ρίσκο φουσκών» μπορεί να ιδωθεί ως πόλεμος όλων εναντίον όλων με περιπτώσεις πανικών και με το παιχνίδι για το «τέλος του παιχνιδιού» να έχει γίνει μια δημοφιλής ενασχόληση.
(συνεχίζεται)
Σημειώσεις
[15] Robert Gordon, ‘Is us Economic Growth Over? Faltering Innovation Confronts the Six Headwinds’, nber Working Paper no. 18315, August 2012.
[16] Σύμφωνα με τον Gordon o ρυθμός αυτός ήταν 1.8% το έτος. Υπό την επίδραση των 6 αντίθετων δυνάμεων θα μπορούσε στο μέλλον να πέσει στο 0.6% για το 99% του αμερικανικού πληθυσμού (η ανάπτυξη για το υπόλοιπο 1% είναι μια άλλη ιστορία).
[17] Οι προβλέψεις του Gordon συζητήθηκαν πολύ και αμφισβητήθηκαν εξίσου. Οι ενστάσεις είχαν να κάνουν κυρίως με την τεχνολογική πρόοδο της τεχνητής νοημοσύνης και της ρομποτικής. Αν κι πρόοδος σε αυτά τα πεδία είναι πιθανή, δεν είναι σίγουρο ότι τα αποτελέσματα της θα μοιραστούν ισόποσα. Χωρίς κοινωνική προστασία, η πρόοδος στην τεχνητή νοημοσύνη και τη ρομποτική μπορεί να έχει καταστρεπτικά αποτελέσματα στην απασχόληση και να οδηγήσει σε πιο έντονη κοινωνική π] όλωση.[18] Βλ. Harry Magdoff and Paul Sweezy, Stagnation and the Financial Explosion, New York 1987 και για μια πρόσφατη ανάλυση Fred Magdoff and John Bellamy Foster. Stagnation and Financialization: The Nature of the Contradiction. Monthly Review 66 (1), 2014. Και για μια ενδιαφέρουσα εκτίμηση της εφαρμοσιμότητας της θεωρίας της υποκατανάλωσης στον μετά το 2008 καπιταλισμό, βλ. John Bellamy Foster and Fred Magdoff, The Great Financial Crisis: Causes and Consequences, New York 2009.
[19] Πιθανότατα, επίσης, γιατί θα έπρεπε να παραιτηθεί από τους μισθούς που λάμβανε από τις εταιρίες της Wall Street. Βλ., ‘The Fed, Lawrence Summers, and Money’, New York Times, 11 August 2013.
[20] Paul Krugman, ‘A Permanent Slump?’, New York Times, 18 November 2013
[16] Σύμφωνα με τον Gordon o ρυθμός αυτός ήταν 1.8% το έτος. Υπό την επίδραση των 6 αντίθετων δυνάμεων θα μπορούσε στο μέλλον να πέσει στο 0.6% για το 99% του αμερικανικού πληθυσμού (η ανάπτυξη για το υπόλοιπο 1% είναι μια άλλη ιστορία).
[17] Οι προβλέψεις του Gordon συζητήθηκαν πολύ και αμφισβητήθηκαν εξίσου. Οι ενστάσεις είχαν να κάνουν κυρίως με την τεχνολογική πρόοδο της τεχνητής νοημοσύνης και της ρομποτικής. Αν κι πρόοδος σε αυτά τα πεδία είναι πιθανή, δεν είναι σίγουρο ότι τα αποτελέσματα της θα μοιραστούν ισόποσα. Χωρίς κοινωνική προστασία, η πρόοδος στην τεχνητή νοημοσύνη και τη ρομποτική μπορεί να έχει καταστρεπτικά αποτελέσματα στην απασχόληση και να οδηγήσει σε πιο έντονη κοινωνική π] όλωση.[18] Βλ. Harry Magdoff and Paul Sweezy, Stagnation and the Financial Explosion, New York 1987 και για μια πρόσφατη ανάλυση Fred Magdoff and John Bellamy Foster. Stagnation and Financialization: The Nature of the Contradiction. Monthly Review 66 (1), 2014. Και για μια ενδιαφέρουσα εκτίμηση της εφαρμοσιμότητας της θεωρίας της υποκατανάλωσης στον μετά το 2008 καπιταλισμό, βλ. John Bellamy Foster and Fred Magdoff, The Great Financial Crisis: Causes and Consequences, New York 2009.
[19] Πιθανότατα, επίσης, γιατί θα έπρεπε να παραιτηθεί από τους μισθούς που λάμβανε από τις εταιρίες της Wall Street. Βλ., ‘The Fed, Lawrence Summers, and Money’, New York Times, 11 August 2013.
[20] Paul Krugman, ‘A Permanent Slump?’, New York Times, 18 November 2013
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου