Neuronarrative: Σ’ ένα πρόσφατο άρθρο σας λέτε ότι «η λογοτεχνία είναι μια πολύ πρόσφατη κατάκτηση μέσα στην ιστορία της ανθρώπινης εξέλιξης». Μπορείτε να μας πείτε πως το γνωρίζουμε αυτό;
JC: Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουμε οι γραπτές γλώσσες πρωτοεμφανίζονται στις πόλεις-κράτη της εγγύς ανατολής. Κανείς από τους γνωστούς πολιτισμούς κυνηγών-τροφοσυλλεκτών δεν είχε γραπτή γλώσσα όταν πρωτοήρθε σε επαφή με ευρωπαίους ή ασιάτες αν και όλοι είχαν προφορική γλώσσα. Η παιδική ηλικία μάς παρέχει, επίσης, κάποια στοιχεία. Όλα τα παιδιά που μεγαλώνουν κανονικά αποκτούν αυθόρμητα προφορική γλώσσα. Η γραφή και η ανάγνωση έρχονται αργότερα και συνήθως μέσω διδασκαλίας, μια διαδικασία που συνεχίζεται και στην ενήλικη ζωή. Αν δεν γίνει αυτό, τα παιδιά δεν αποκτούν την ικανότητα να διαβάζουν ακόμη κι αν η ευρύτερη κοινωνία στην οποία ζουν είναι εγγράμματη.
Neuronarrative: Λέτε επίσης ότι «η κουλτούρα – λογοτεχνία και οι άλλες τέχνες είναι σημαντικά λειτουργικά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης εξέλιξης». Πολλοί θα υποστήριζαν ότι η άποψη αυτή είναι ιδιαίτερα αναγωγιστική – ότι η τέχνη είναι πολύ πλούσια και περίπλοκη για να ταξινομηθεί κατά αυτόν τον τρόπο. Πως απαντάτε σ’ αυτό το επιχείρημα;
JC: Η ταυτοποίηση προσαρμοστικών λειτουργικοτήτων στην τέχνη δε συνεπάγεται και υποτίμηση του πλούτου και της περιπλοκότητας της. Κατά τη γνώμη μου, η προσαρμοστική λειτουργικότητα της τέχνης έχει να κάνει με το ότι προσφέρει ένα φαντασιακό σύμπαν μέσα στο οποίο αναγνωρίζουμε, συναισθηματικά και εννοιολογικά, τα σημαντικά χαρακτηριστικά της εμπειρίας μας. Η τέχνη μας προσφέρει την ικανοποίηση της κατανόησης – όχι την αφηρημένη, απόμακρη κατανόηση που παρέχει η επιστήμη αλλά μια κατανόηση που είναι ευαίσθητη και υποκειμενικά προσδιορισμένη. Μας κάνει να αισθανόμαστε το βάρος και την αξία των πραγμάτων. Μας δίνει την αίσθηση των πραγμάτων, όχι μόνο με το να προσλαμβάνει τις ιδιότητες της «αισθαντικής ζωής» αλλά και με το να τις ανασυνθέτει, να τις συμπυκνώνει και να τις αναδιευθετεί έτσι, ώστε να φέρει στην επιφάνεια τα ουσιαστικότερα χαρακτηριστικά τους.
Στην ουσία ζούμε μέσα σε τέτοιες φαντασιακές δομές, με όλες τις αισθαντικές και συναισθηματικές τους ιδιότητες αλλά, ταυτόχρονα, ζούμε και εκτός τους, και τις παρατηρούμε. Αυτή η διπλή προοπτική μιας φαντασιακής δομής, η θέαση από μέσα και η θέαση από έξω, είναι μια ιδιαίτερη ιδιότητα του «αισθητικού». Ξεκάθαρα αισθητικές, οι φαντασιακές μορφές ευχαρίστησης είναι τόσο ευδιάκριτες όσο είναι και η ευχαρίστηση που παίρνουμε από την ικανοποίηση της πείνας, του σεξουαλικού πόθου ή από τις συναντήσεις με φίλους. Το ρητό του Οράτιου «χρήσιμος και ευχάριστος» προσιδιάζει στο είδος της πλήρωσης που μας παρέχει η τέχνη. Μπορεί, φυσικά, κάποιος πολύ εύκολα να ερμηνεύσει το «χρήσιμος» ως διδακτισμό: «το δίδαγμα της ιστορίας είναι να είσαι..». Αλλά κάτι τέτοιο θα ήταν μειωτικό και βαρετό. Αλλά ακόμη κι αυτό έχει κάποια ίχνη αλήθειας. Ποιος βαριέται τον Αίσωπο; Το να παίρνουμε μαθήματα σαν κι αυτά που μας διδάσκει ο Αίσωπος είναι στην ουσία μέρος της συνολικής υποκειμενικής μας εμπειρίας και, κατά συνέπεια, μέρος αυτού που κάνει η τέχνη.
Αλλά τι κάνει η τέχνη; Παρακολουθεί τον κόσμο και την εμπειρία μας μέσα στον κόσμο. Φτιάχνει φανταστικούς κόσμους. Όλα αυτά έχουν προσαρμοστική λειτουργικότητα. Μας βοηθάνε να οργανώνουμε τις εμπειρίες μας και να προσανατολιζόμαστε μέσα σε ένα κόσμο όπου όλα είναι δυνατά. Η γενική λειτουργία της τέχνης είναι να κατασκευάζει μια φανταστική αίσθηση του κόσμου. Όπως το βλέπω εγώ, το στοίχημα για μια εξελικτική κατανόηση της τέχνης είναι να κάνει αυτή την πρόταση πιο χρήσιμη, βρίσκοντας δεσμούς μεταξύ συγκεκριμένων έργων τέχνης και συγκεκριμένων ψυχολογικών και κοινωνικών λειτουργιών.
Για παράδειγμα, διάφοροι θεωρητικοί, συζητώντας την προσαρμοστική λειτουργικότητα της τέχνης έχουν δώσει ιδιαίτερη έμφαση στην «κοινωνική συνεκτικότητα» ως μια από τις βασικές της λειτουργίες. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα που μας δείχνουν ότι η κοινωνική συνεκτικότητα λειτουργεί. Σε όλο τον κόσμο, η τέχνη είναι αναπόσπαστο τμήμα των κοινωνικών και θρησκευτικών τελετουργιών. Όλες οι ιεροτελεστίες έχουν στοιχεία μουσικής και θεάματος (γάμοι, κηδείες, κλπ). Φυσικά υπάρχουν και έργα τέχνης, ειδικά στη σύγχρονη εποχή, που φαίνεται πως είναι σχεδιασμένα για να υπονομεύσουν και να διαρρήξουν τους συνήθεις τρόπους σκέψης και τις παραδοσιακές αξίες. Πρέπει κάποιος να κοιτάξει συγκεκριμένες περιπτώσεις και να διακρίνει το τι ακριβώς είναι αυτό που διακυβεύεται, τι είδους «ψυχολογικό έργο» λαμβάνει χώρα.
Θα δώσω μερικά παραδείγματα. Τα τελευταία πέντε χρόνια δούλευα πάνω σε ένα πρόγραμμα μαζί με άλλους τρεις ερευνητές: έναν φιλόλογο (Jon Gottschall) και δυο ψυχολόγους (John Johnson και Dan Kruger). Κάναμε ένα on-line ερωτηματολόγιο με μια λίστα από 2000 χαρακτήρες βικτωριανών μυθιστορημάτων και ρωτούσαμε τους συμμετέχοντες να αξιολογήσουν τους χαρακτήρες με βάσει τα κίνητρα τους και τη προσωπικότητά τους. Χωρίσαμε τους χαρακτήρες σε πρωταγωνιστές, σε ανταγωνιστές ή δευτερεύοντες. Και βαθμολογήσαμε τη συναισθηματική στάση των συμμετεχόντων απέναντι στους χαρακτήρες. Βρήκαμε ότι οι ανταγωνιστές είχαν ως χαρακτηριστικό τους, σχεδόν αποκλειστικά, την κυριαρχική συμπεριφορά – αναζήτηση πλούτου, εξουσίας και κύρους. Δεν είχαν κανένα στοιχείο συνεργατικότητας.
Οι πρωταγωνιστές, αντίθετα, είναι υπέρ της κοινότητας, φροντίζουν τους συγγενείς τους, κάνουν φίλους, και δουλεύουν σε συνεργασία με τους άλλους. Υποστηρίζουμε ότι αυτό το μοτίβο είναι σε τέλεια παραλληλία με την κοινωνική δυναμική των πολιτισμών των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών όπως σκιαγραφείται από τον Christopher Boehm στο Hierarchy in the Forest: The Evolution of Egalitarian Behavior. Ο άνθρωπος – άτομο λατρεύει τη δική του κυριαρχία και μισεί την κυριαρχία των άλλων. Οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες συμβιβάζονται μέσω της συνεργατικής δουλειάς και εμποδίζουν την κυριαρχία του ατόμου. Κανείς δεν έχει την κυριαρχία που θέλει αλλά και κανείς δεν υπόκειται στην κυριαρχία κάποιου άλλου. H ανταγωνιστική δομή του βικτωριανού μυθιστορήματος, κατά μέσο όρο, αποδοκιμάζει την κυριαρχική συμπεριφορά και προωθεί τη συνεργατιστική. Στην ουσία τα μυθιστορήματα παρέχουν ένα μέσο δια του οποίου οι αναγνώστες συμμετέχουν σε μια συλλογική κουλτούρα του ήθους που προωθεί τη συνεργατιστική συμπεριφορά. Αυτό το κοινοτιστικό, εξισωτικό ήθος, είναι μέρος της εξελισσόμενης δομής του ανθρώπινου συστήματος κινήτρων. Τα μυθιστορήματα παρέχουν ένα μέσο δια του οποίου αυτό το ήθος ενεργοποιείται σε μεγάλη πολιτισμική κλίμακα. Με την έννοια αυτή τα μυθιστορήματα εκπληρώνουν μια προσαρμοστική κοινωνική λειτουργία – τουλάχιστον μια. Μπορεί να εκπληρώνουν κι άλλες και μπορεί να εκπληρώνουν και ψυχολογικές λειτουργίες που δεν θα μπορούσαν να αποκληθούν κοινωνικές.
Μαζί με αυτή την λίστα των χαρακτήρων από πολλά μυθιστορήματα φτιάξαμε και μια ιστοσελίδα αφιερωμένη εξ ολοκλήρου σε ένα μόνο μυθιστόρημα Τόμας Χάρντυ The Mayor of Caster Bridge. Ζητήσαμε απαντήσεις και από ειδικούς πάνω στον Χάρντυ. Στο μυθιστόρημα αυτό απομονώσαμε πρότυπα της «ανταγωνιστικής» δομής που είναι τελείως διαφορετικά από αυτά άλλων μυθιστορημάτων. Ο πρωταγωνιστής Michael Henchard έχει ανταγωνιστικά χαρακτηριστικά, ο πιο τυπικός πρωταγωνιστικός χαρακτήρας, η Elizabeth-Jane, είναι ελάσσων χαρακτήρας. Οι συναισθηματικές αποκρίσεις των αναγνωστών καταγράφουν πολύ υψηλά επίπεδα αδιαφορίας απέναντι σε όλους τους χαρακτήρες. Έτσι, το μυθιστόρημα αυτό δεν υπόκειται στην εξελικτική εξήγηση όπως άλλα μυθιστορήματα. Δεν παράγει το ίδιο είδος ψυχολογικού έργου. Κατά τη γνώμη μας, αυτό που κάνει είναι να υιοθετεί μια συγκεκριμένη στάση απέναντι στον κόσμο, μια στάση στοχαστική, στωική.
Με την ευρύτερη έννοια, κατά τη γνώμη μου, αυτό κάνουν όλα τα μυθιστορήματα. Εκφράζουν μια άποψη, ένα συγκεκριμένο τρόπο οργάνωσης του κόσμου που αντανακλά τις ιδιαίτερες ανάγκες του καλλιτέχνη, τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο ο καλλιτέχνης οργανώνει τις ιδέες του, τις σκέψεις του, τα αισθήματά του. Όταν διαβάζουμε μυθιστορήματα, συμμετέχουμε εμμέσως στην άποψη του συγγραφέα – στο συνολικό του όραμα για τον κόσμο. Μ΄αυτόν τον τρόπο μαθαίνουμε, όχι μόνο αυτό που περιγράφεται, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο ο συγγραφέας βλέπει τα πράγματα. Αυτό το είδος γνώσης είναι καλό από μόνο του, ως κοινωνική πληροφορία, αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί και πιο πρακτικά: ως απόκτηση δυνητικών στρατηγικών για την αντιμετώπιση προκλήσεων της δικής μας ζωής.
(συνεχίζεται)
(μτφρ. Crying wolf)
JC: Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουμε οι γραπτές γλώσσες πρωτοεμφανίζονται στις πόλεις-κράτη της εγγύς ανατολής. Κανείς από τους γνωστούς πολιτισμούς κυνηγών-τροφοσυλλεκτών δεν είχε γραπτή γλώσσα όταν πρωτοήρθε σε επαφή με ευρωπαίους ή ασιάτες αν και όλοι είχαν προφορική γλώσσα. Η παιδική ηλικία μάς παρέχει, επίσης, κάποια στοιχεία. Όλα τα παιδιά που μεγαλώνουν κανονικά αποκτούν αυθόρμητα προφορική γλώσσα. Η γραφή και η ανάγνωση έρχονται αργότερα και συνήθως μέσω διδασκαλίας, μια διαδικασία που συνεχίζεται και στην ενήλικη ζωή. Αν δεν γίνει αυτό, τα παιδιά δεν αποκτούν την ικανότητα να διαβάζουν ακόμη κι αν η ευρύτερη κοινωνία στην οποία ζουν είναι εγγράμματη.
Neuronarrative: Λέτε επίσης ότι «η κουλτούρα – λογοτεχνία και οι άλλες τέχνες είναι σημαντικά λειτουργικά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης εξέλιξης». Πολλοί θα υποστήριζαν ότι η άποψη αυτή είναι ιδιαίτερα αναγωγιστική – ότι η τέχνη είναι πολύ πλούσια και περίπλοκη για να ταξινομηθεί κατά αυτόν τον τρόπο. Πως απαντάτε σ’ αυτό το επιχείρημα;
JC: Η ταυτοποίηση προσαρμοστικών λειτουργικοτήτων στην τέχνη δε συνεπάγεται και υποτίμηση του πλούτου και της περιπλοκότητας της. Κατά τη γνώμη μου, η προσαρμοστική λειτουργικότητα της τέχνης έχει να κάνει με το ότι προσφέρει ένα φαντασιακό σύμπαν μέσα στο οποίο αναγνωρίζουμε, συναισθηματικά και εννοιολογικά, τα σημαντικά χαρακτηριστικά της εμπειρίας μας. Η τέχνη μας προσφέρει την ικανοποίηση της κατανόησης – όχι την αφηρημένη, απόμακρη κατανόηση που παρέχει η επιστήμη αλλά μια κατανόηση που είναι ευαίσθητη και υποκειμενικά προσδιορισμένη. Μας κάνει να αισθανόμαστε το βάρος και την αξία των πραγμάτων. Μας δίνει την αίσθηση των πραγμάτων, όχι μόνο με το να προσλαμβάνει τις ιδιότητες της «αισθαντικής ζωής» αλλά και με το να τις ανασυνθέτει, να τις συμπυκνώνει και να τις αναδιευθετεί έτσι, ώστε να φέρει στην επιφάνεια τα ουσιαστικότερα χαρακτηριστικά τους.
Στην ουσία ζούμε μέσα σε τέτοιες φαντασιακές δομές, με όλες τις αισθαντικές και συναισθηματικές τους ιδιότητες αλλά, ταυτόχρονα, ζούμε και εκτός τους, και τις παρατηρούμε. Αυτή η διπλή προοπτική μιας φαντασιακής δομής, η θέαση από μέσα και η θέαση από έξω, είναι μια ιδιαίτερη ιδιότητα του «αισθητικού». Ξεκάθαρα αισθητικές, οι φαντασιακές μορφές ευχαρίστησης είναι τόσο ευδιάκριτες όσο είναι και η ευχαρίστηση που παίρνουμε από την ικανοποίηση της πείνας, του σεξουαλικού πόθου ή από τις συναντήσεις με φίλους. Το ρητό του Οράτιου «χρήσιμος και ευχάριστος» προσιδιάζει στο είδος της πλήρωσης που μας παρέχει η τέχνη. Μπορεί, φυσικά, κάποιος πολύ εύκολα να ερμηνεύσει το «χρήσιμος» ως διδακτισμό: «το δίδαγμα της ιστορίας είναι να είσαι..». Αλλά κάτι τέτοιο θα ήταν μειωτικό και βαρετό. Αλλά ακόμη κι αυτό έχει κάποια ίχνη αλήθειας. Ποιος βαριέται τον Αίσωπο; Το να παίρνουμε μαθήματα σαν κι αυτά που μας διδάσκει ο Αίσωπος είναι στην ουσία μέρος της συνολικής υποκειμενικής μας εμπειρίας και, κατά συνέπεια, μέρος αυτού που κάνει η τέχνη.
Αλλά τι κάνει η τέχνη; Παρακολουθεί τον κόσμο και την εμπειρία μας μέσα στον κόσμο. Φτιάχνει φανταστικούς κόσμους. Όλα αυτά έχουν προσαρμοστική λειτουργικότητα. Μας βοηθάνε να οργανώνουμε τις εμπειρίες μας και να προσανατολιζόμαστε μέσα σε ένα κόσμο όπου όλα είναι δυνατά. Η γενική λειτουργία της τέχνης είναι να κατασκευάζει μια φανταστική αίσθηση του κόσμου. Όπως το βλέπω εγώ, το στοίχημα για μια εξελικτική κατανόηση της τέχνης είναι να κάνει αυτή την πρόταση πιο χρήσιμη, βρίσκοντας δεσμούς μεταξύ συγκεκριμένων έργων τέχνης και συγκεκριμένων ψυχολογικών και κοινωνικών λειτουργιών.
Για παράδειγμα, διάφοροι θεωρητικοί, συζητώντας την προσαρμοστική λειτουργικότητα της τέχνης έχουν δώσει ιδιαίτερη έμφαση στην «κοινωνική συνεκτικότητα» ως μια από τις βασικές της λειτουργίες. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα που μας δείχνουν ότι η κοινωνική συνεκτικότητα λειτουργεί. Σε όλο τον κόσμο, η τέχνη είναι αναπόσπαστο τμήμα των κοινωνικών και θρησκευτικών τελετουργιών. Όλες οι ιεροτελεστίες έχουν στοιχεία μουσικής και θεάματος (γάμοι, κηδείες, κλπ). Φυσικά υπάρχουν και έργα τέχνης, ειδικά στη σύγχρονη εποχή, που φαίνεται πως είναι σχεδιασμένα για να υπονομεύσουν και να διαρρήξουν τους συνήθεις τρόπους σκέψης και τις παραδοσιακές αξίες. Πρέπει κάποιος να κοιτάξει συγκεκριμένες περιπτώσεις και να διακρίνει το τι ακριβώς είναι αυτό που διακυβεύεται, τι είδους «ψυχολογικό έργο» λαμβάνει χώρα.
Θα δώσω μερικά παραδείγματα. Τα τελευταία πέντε χρόνια δούλευα πάνω σε ένα πρόγραμμα μαζί με άλλους τρεις ερευνητές: έναν φιλόλογο (Jon Gottschall) και δυο ψυχολόγους (John Johnson και Dan Kruger). Κάναμε ένα on-line ερωτηματολόγιο με μια λίστα από 2000 χαρακτήρες βικτωριανών μυθιστορημάτων και ρωτούσαμε τους συμμετέχοντες να αξιολογήσουν τους χαρακτήρες με βάσει τα κίνητρα τους και τη προσωπικότητά τους. Χωρίσαμε τους χαρακτήρες σε πρωταγωνιστές, σε ανταγωνιστές ή δευτερεύοντες. Και βαθμολογήσαμε τη συναισθηματική στάση των συμμετεχόντων απέναντι στους χαρακτήρες. Βρήκαμε ότι οι ανταγωνιστές είχαν ως χαρακτηριστικό τους, σχεδόν αποκλειστικά, την κυριαρχική συμπεριφορά – αναζήτηση πλούτου, εξουσίας και κύρους. Δεν είχαν κανένα στοιχείο συνεργατικότητας.
Οι πρωταγωνιστές, αντίθετα, είναι υπέρ της κοινότητας, φροντίζουν τους συγγενείς τους, κάνουν φίλους, και δουλεύουν σε συνεργασία με τους άλλους. Υποστηρίζουμε ότι αυτό το μοτίβο είναι σε τέλεια παραλληλία με την κοινωνική δυναμική των πολιτισμών των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών όπως σκιαγραφείται από τον Christopher Boehm στο Hierarchy in the Forest: The Evolution of Egalitarian Behavior. Ο άνθρωπος – άτομο λατρεύει τη δική του κυριαρχία και μισεί την κυριαρχία των άλλων. Οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες συμβιβάζονται μέσω της συνεργατικής δουλειάς και εμποδίζουν την κυριαρχία του ατόμου. Κανείς δεν έχει την κυριαρχία που θέλει αλλά και κανείς δεν υπόκειται στην κυριαρχία κάποιου άλλου. H ανταγωνιστική δομή του βικτωριανού μυθιστορήματος, κατά μέσο όρο, αποδοκιμάζει την κυριαρχική συμπεριφορά και προωθεί τη συνεργατιστική. Στην ουσία τα μυθιστορήματα παρέχουν ένα μέσο δια του οποίου οι αναγνώστες συμμετέχουν σε μια συλλογική κουλτούρα του ήθους που προωθεί τη συνεργατιστική συμπεριφορά. Αυτό το κοινοτιστικό, εξισωτικό ήθος, είναι μέρος της εξελισσόμενης δομής του ανθρώπινου συστήματος κινήτρων. Τα μυθιστορήματα παρέχουν ένα μέσο δια του οποίου αυτό το ήθος ενεργοποιείται σε μεγάλη πολιτισμική κλίμακα. Με την έννοια αυτή τα μυθιστορήματα εκπληρώνουν μια προσαρμοστική κοινωνική λειτουργία – τουλάχιστον μια. Μπορεί να εκπληρώνουν κι άλλες και μπορεί να εκπληρώνουν και ψυχολογικές λειτουργίες που δεν θα μπορούσαν να αποκληθούν κοινωνικές.
Μαζί με αυτή την λίστα των χαρακτήρων από πολλά μυθιστορήματα φτιάξαμε και μια ιστοσελίδα αφιερωμένη εξ ολοκλήρου σε ένα μόνο μυθιστόρημα Τόμας Χάρντυ The Mayor of Caster Bridge. Ζητήσαμε απαντήσεις και από ειδικούς πάνω στον Χάρντυ. Στο μυθιστόρημα αυτό απομονώσαμε πρότυπα της «ανταγωνιστικής» δομής που είναι τελείως διαφορετικά από αυτά άλλων μυθιστορημάτων. Ο πρωταγωνιστής Michael Henchard έχει ανταγωνιστικά χαρακτηριστικά, ο πιο τυπικός πρωταγωνιστικός χαρακτήρας, η Elizabeth-Jane, είναι ελάσσων χαρακτήρας. Οι συναισθηματικές αποκρίσεις των αναγνωστών καταγράφουν πολύ υψηλά επίπεδα αδιαφορίας απέναντι σε όλους τους χαρακτήρες. Έτσι, το μυθιστόρημα αυτό δεν υπόκειται στην εξελικτική εξήγηση όπως άλλα μυθιστορήματα. Δεν παράγει το ίδιο είδος ψυχολογικού έργου. Κατά τη γνώμη μας, αυτό που κάνει είναι να υιοθετεί μια συγκεκριμένη στάση απέναντι στον κόσμο, μια στάση στοχαστική, στωική.
Με την ευρύτερη έννοια, κατά τη γνώμη μου, αυτό κάνουν όλα τα μυθιστορήματα. Εκφράζουν μια άποψη, ένα συγκεκριμένο τρόπο οργάνωσης του κόσμου που αντανακλά τις ιδιαίτερες ανάγκες του καλλιτέχνη, τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο ο καλλιτέχνης οργανώνει τις ιδέες του, τις σκέψεις του, τα αισθήματά του. Όταν διαβάζουμε μυθιστορήματα, συμμετέχουμε εμμέσως στην άποψη του συγγραφέα – στο συνολικό του όραμα για τον κόσμο. Μ΄αυτόν τον τρόπο μαθαίνουμε, όχι μόνο αυτό που περιγράφεται, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο ο συγγραφέας βλέπει τα πράγματα. Αυτό το είδος γνώσης είναι καλό από μόνο του, ως κοινωνική πληροφορία, αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί και πιο πρακτικά: ως απόκτηση δυνητικών στρατηγικών για την αντιμετώπιση προκλήσεων της δικής μας ζωής.
(συνεχίζεται)
(μτφρ. Crying wolf)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου