(σημ. Το σημείωμα απευθύνεται σε όσους έχουν διαβάσει το πρώτο μέρος του, που αποτελούσε την τελετή της ανάγνωσης. Άυτονόητα, η τελετή της πρόσληψης προϋποθέτει την τελετή της ανάγνωσης και την τέρψη κατά τη διάρκειά της και ανεξάρτητα από το αν συμφωνείς ή διαφωνείς με αυτά που «υποστηρίζει» ο συγγραφέας ή, ορθότερα, οι ήρωές του)
Όταν πρωτανοίγεις τη ΝΗΤΤΑ πέφτεις πάνω σε μια από τις γνωστότερες, ωραιότερες και τρομακτικότερες «εκφράσεις» της μοντέρνας ποίησης: The Second Coming.
Με το ποιήμα (όπως και με την ποίηση του Γέιτς) έχω ανοιχτούς λογαριασμούς από τότε που προσπαθώ να καταλάβω τον ευρωπαϊκό πόλεμο (που έγινε παγκόσμιος) 1914/18-1939/45 και τον φασισμό ως ουτοπική ιδεολογία σε σχέση με την μπολσεβικιστική εκδοχή της μαρξιστικής αντίστοιχης.
Με το ποιήμα (όπως και με την ποίηση του Γέιτς) έχω ανοιχτούς λογαριασμούς από τότε που προσπαθώ να καταλάβω τον ευρωπαϊκό πόλεμο (που έγινε παγκόσμιος) 1914/18-1939/45 και τον φασισμό ως ουτοπική ιδεολογία σε σχέση με την μπολσεβικιστική εκδοχή της μαρξιστικής αντίστοιχης.
Επομένως το ξαναδιαβάζω
[Για τους δικούς του λόγους, συγγραφέας προτιμά το πρωτότυπο αγγλικό αν και υπάρχουν μεταφράσεις (Σεφέρης, Ηλιόπουλος ) ίσως δεν τις γουστάρει οπότε πρέπει να την κάνει ο ίδιος για την επόμενη έκδοση (που πιστεύω ότι πρέπει να γίνει, γιατί το βιβλίο είναι καλό να το διαβάσει κόσμος κι απ’ τις «2 κουλτούρες» - και να συζητήσει τα θέματα που θίγει, ο καθένας/η καθεμιά κόσμος/κουλτούρα από τη σκοπιά του/της και τους κοινούς (ή όχι) στόχους- το κακό πνεύμα CO2 μπορείόντως βοηθήσει εδώ
Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Σεφέρη «Η Δευτέρα Παρουσία» έρχεται ως εξής:
«Γυρίζοντας ολοένα σε κύκλους που πλαταίνουν
Το γεράκι δεν μπορεί ν’ ακούσει πια το γερακάρη•
Τα πάντα γίνουνται κομμάτια• το κέντρο δεν αντέχει.
Ωμή αναρχία λύθηκε στην οικουμένη,
Aπ΄το αίμα βουρκωμένος λύθηκε ο ποταμός, και παντού
Η τελετή της αθωότητας πνίγεται•
Οι καλύτεροι χωρίς πεποίθηση, ενώ οι χειρότεροι
Είναι γεμάτοι από την ένταση του πάθους.»
Το γεράκι δεν μπορεί ν’ ακούσει πια το γερακάρη•
Τα πάντα γίνουνται κομμάτια• το κέντρο δεν αντέχει.
Ωμή αναρχία λύθηκε στην οικουμένη,
Aπ΄το αίμα βουρκωμένος λύθηκε ο ποταμός, και παντού
Η τελετή της αθωότητας πνίγεται•
Οι καλύτεροι χωρίς πεποίθηση, ενώ οι χειρότεροι
Είναι γεμάτοι από την ένταση του πάθους.»
Ο συγγραφέας σταματάει εδώ, προφανώς έχει τους λόγους του – μάλλον θέλει να τονιστούν οι τελευταίοι στίχοι, αλλά θα υποθέσω, μια πιθανή ανάγνωση της ΝΗΤΤΑ ως συνέχειας του ποιήματος – δοθείσης και της «Συλλογικής Ψυχής»( Spiritus Mundi) που μπαίνει στη συνέχεια στο παιχνίδι.
Δηλ.:
«Σίγουρα κάποια αποκάλυψη θα είναι κοντά
Σίγουρα η Δευτέρα Παρουσία θα είναι κοντά.
Η Δευτέρα Παρουσία! Δεν πρόφταξα να σώσω αυτό το λόγο
Και μια μεγάλη εικόνα γέννημα του Spiritus Mundi
Θολώνει τη ματιά μου: κάπου στην άμμο της ερήμου
Μορφή με σώμα λιονταριού και το κεφάλι ανθρώπου,
Ένα άδειο βλέμμα κι αλύπητο σαν ήλιος,
Κινείται με μηρούς αργούς, καθώς τριγύρω
Στροβιλίζουνται ίσκιοι αγανακτισμένων πουλιών.
Tο σκοτάδι ξαναπέφτει τώρα όμως ξέρω
Πώς είκοσι βασανισμένοι αιώνες πετρωμένου ύπνου
Κεντρίστηκαν από ένα λίκνο λικνισμένο κατά το βραχνά,
Και ποιο ανήμερο θεριό, μια που ήρθε τέλος η ώρα του,
Μουντά βαδίζει για να γεννηθεί προς τη Βηθλεέμ.»
Έτσι, μια προδιαγραφόμενη πιθανή ανάγνωση της ΝΗΤΤΑ μπορεί να βασιστεί το 2ο μέρος της «Δευτέρας Παρουσίας» (1ο αναγνωστικό πλαίσιο και μοχλός).Σίγουρα η Δευτέρα Παρουσία θα είναι κοντά.
Η Δευτέρα Παρουσία! Δεν πρόφταξα να σώσω αυτό το λόγο
Και μια μεγάλη εικόνα γέννημα του Spiritus Mundi
Θολώνει τη ματιά μου: κάπου στην άμμο της ερήμου
Μορφή με σώμα λιονταριού και το κεφάλι ανθρώπου,
Ένα άδειο βλέμμα κι αλύπητο σαν ήλιος,
Κινείται με μηρούς αργούς, καθώς τριγύρω
Στροβιλίζουνται ίσκιοι αγανακτισμένων πουλιών.
Tο σκοτάδι ξαναπέφτει τώρα όμως ξέρω
Πώς είκοσι βασανισμένοι αιώνες πετρωμένου ύπνου
Κεντρίστηκαν από ένα λίκνο λικνισμένο κατά το βραχνά,
Και ποιο ανήμερο θεριό, μια που ήρθε τέλος η ώρα του,
Μουντά βαδίζει για να γεννηθεί προς τη Βηθλεέμ.»
Μετά σοκ της «Δευτέρας Παρουσίας» ακολουθεί το Προϊμιο και τα υπόλοιπα για τα οποία έγραψα εκτενώς στο 1ο μέρος του σημειώματος για τη ΝΗΤΤΑ.
Η ίδια η δόμηση του βιβλίου και η/το βασική/ό τεχνική/εργαλείο που εφαρμόζει/χρησιμοποιεί ο συγγραφέας σού (ξανα)βάζει το «αναγνωστικό δίλημμα» για το πως να το διαβάσεις. Νομίζω ότι η τεχνική αυτή (άξονας x1=ο επιστημονικός άξονας, x2= ο ερωτικός άξονας, x3= ο καλλιτεχνικός άξονας, όπως τους έχω ονομάσει - κάπως ψυχρά και για δικούς μου λόγους αφού ο x1 είναι (όταν τα καταφέρνει) ή προσπαθεί να είναι (όταν δεν τα καταφέρνει) και επιστημονικός και ερωτικός και καλλιτεχνικός. Αντίστοιχα και οι άξονες x2 και x3.), σε ωθεί σε 2η φάση να διαβάσεις τη ΝΗΤΤΑ κάπως πιο φορμαλιστικά, δηλ. να δώσεις έμφαση στη μορφή και στα εργαλεία που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και μέσω αυτής της έμφασης να ερμηνεύσεις το λογοτεχνικό κείμενο. Στην περίπτωση αυτή αναγκαστικά θα δώσεις σημασία στη «λογοτεχνικότητα» του κειμένου, θα αφήσεις έξω συγγραφέα και περιβάλλον στο οποίο γράφει, και θα ανακυρήξεις πρωταγωνιστή την αφήγηση καθεαυτή, θα διαλύσεις το κείμενο στα συστατικά του στοιχεία και τα δομικά υλικά του και θα το ανασυνθέσεις μέσω αυτών (2ο αναγνωστικό (υπο)πλαίσιο και (υπο)μοχλός).
Η ίδια η δόμηση του βιβλίου και η/το βασική/ό τεχνική/εργαλείο που εφαρμόζει/χρησιμοποιεί ο συγγραφέας σού (ξανα)βάζει το «αναγνωστικό δίλημμα» για το πως να το διαβάσεις. Νομίζω ότι η τεχνική αυτή (άξονας x1=ο επιστημονικός άξονας, x2= ο ερωτικός άξονας, x3= ο καλλιτεχνικός άξονας, όπως τους έχω ονομάσει - κάπως ψυχρά και για δικούς μου λόγους αφού ο x1 είναι (όταν τα καταφέρνει) ή προσπαθεί να είναι (όταν δεν τα καταφέρνει) και επιστημονικός και ερωτικός και καλλιτεχνικός. Αντίστοιχα και οι άξονες x2 και x3.), σε ωθεί σε 2η φάση να διαβάσεις τη ΝΗΤΤΑ κάπως πιο φορμαλιστικά, δηλ. να δώσεις έμφαση στη μορφή και στα εργαλεία που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και μέσω αυτής της έμφασης να ερμηνεύσεις το λογοτεχνικό κείμενο. Στην περίπτωση αυτή αναγκαστικά θα δώσεις σημασία στη «λογοτεχνικότητα» του κειμένου, θα αφήσεις έξω συγγραφέα και περιβάλλον στο οποίο γράφει, και θα ανακυρήξεις πρωταγωνιστή την αφήγηση καθεαυτή, θα διαλύσεις το κείμενο στα συστατικά του στοιχεία και τα δομικά υλικά του και θα το ανασυνθέσεις μέσω αυτών (2ο αναγνωστικό (υπο)πλαίσιο και (υπο)μοχλός).
Τα 2 αυτά πλαίσια - μοχλοί, αν και κάπως παλιομοδίτικα/οι, πιθανόν κάπου να συναντιούνται και αν περπατήσει κανείς πάνω τους ως και το πιθανό σημείο συνάντησης (ή και πέρα από αυτό), μπορεί να καταλήξει σε κάποια συμπεράσματα για τη ΝΗΤΤΑ.
Τον λογοτεχνικό δαρβινιστή όμως, αν και τον ενδιαφέρει κι αυτό, δεν το ενδιαφέρει πρωτίστως. Θέλει περισσότερο να διακρίνει τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ της ανθρώπινης φύσης (ότι κι αν σημαίνει αυτό) και της πολιτισμικής φαντασίας και πιο συγκεκριμένα της λογοτεχνικής μυθοπλασίας.
Τον λογοτεχνικό δαρβινιστή όμως, αν και τον ενδιαφέρει κι αυτό, δεν το ενδιαφέρει πρωτίστως. Θέλει περισσότερο να διακρίνει τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ της ανθρώπινης φύσης (ότι κι αν σημαίνει αυτό) και της πολιτισμικής φαντασίας και πιο συγκεκριμένα της λογοτεχνικής μυθοπλασίας.
Έτσι, αν και «Η Δευτέρα Παρουσία» θα σκιάζει την ανάγνωση, είναι καλό να δούμε τα βασικά θέματα της ΝΗΤΤΑ.
1. Ο ρομαντικός έρωτας
Οι περισσότεροι συμφωνούν: το βίωμα μιας/ενός απύθμενης/ου επιθυμίας/πόθου για «ένωση» με κάποια/ον άλλη/ον που είναι για σένα μοναδική/ός στον κόσμο. Την/Τον σκέφτεσαι συνέχεια, την/τον εξιδανισεύεις και νιώθεις αφόρητο πόνο και κενότητα όταν δεν είναι παρούσα/παρών.
Οι περισσότεροι συμφωνούν: το βίωμα μιας/ενός απύθμενης/ου επιθυμίας/πόθου για «ένωση» με κάποια/ον άλλη/ον που είναι για σένα μοναδική/ός στον κόσμο. Την/Τον σκέφτεσαι συνέχεια, την/τον εξιδανισεύεις και νιώθεις αφόρητο πόνο και κενότητα όταν δεν είναι παρούσα/παρών.
Αλλά στο ερώτημα περί καταγωγής του ρομαντικού έρωτα υπάρχει διαφωνία: δυο ομάδες με τελείως διαφορετική άποψη: οι «κατασκευασμικοί» ή «κατασκευαστικοί» αν προτιμάτε (constructionism=κατασκευασμός, το κονστρουκτιβισμός που προκαλεί αηδία), και οι «οικουμενιστές»). Οι πρώτοι πιστεύουν ότι η έντονη αυτή εμπειρία είναι μια κοινωνικοπολιτισμική κατασκευή σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο ενώ οι δεύτεροι ότι είναι παναθρώπινη.)
Κατασκευασμός
Τις τελευταίες δεκαετίες, την άποψη της κατασκευής και ειδικότερα της δυτικής κατασκευής την υιοθέτησε πολύς κόσμος μέσα στους κύκλους της λογοτεχνικής διανόησης και των κοινωνικών επιστημών. Ήταν μέρος ενός γενικότερου σκεπτικισμού απέναντι σε μια σειρά από σημαντικές κατηγορίες της ψυχολογίας των ανθρώπινων συναισθημάτων(ρομαντικός έρωτας , γονική αγάπη, σεξουαλικός προσανατολισμός και πάει λέγοντας) που θεωρούνται «φυσικές». Συχνή είναι εκ μέρους των «κατασκευασμικών» η χρήση/εφαρμογή θεωριών «λόγου» (discourse) ή/και «ρηματικών ή λογοθετικών πλαισίων» (discursive frameworks).
Την όλη αυτή φάση τη συνοψίζει ωραία ο Jacob Strandell στην εργασία του «On the Possibilities and Impossibilities of Love: Mapping the discursive field of love-relationships, its components, conflicts and challenges»
Ο Strandell κατασκευάζει και μια θεωρία «λόγου» την οποία εφαρμόζει σε εμπειρικά δεδομένα (Ευρωπαϊκή Ένωση) και θεωρεί ότι ερμηνεύει μικρο- και μακρο-αλληλοεπιδράσεις όπως και τις μεταβαλλόμενες κοινωνικές κατασκευές των ερωτικών σχέσεων. Διακρίνει δυο ρηματικά πλαίσια ή καθεστώτα (τον ρομαντικό έρωτα και την ατομική ελευθερία), τα οποία βρίσκονται σε σύγκρουση, διαπιστώνει μετατόπιση ισχύος προς το δεύτερο πλαίσιο/καθεστώς και προσπάθεια πολιορκίας του πρώτου από το δεύτερο. Τα αποτελεσματα της σύγκρουσης είναι νοητική δυσαρμονία, συναισθηματικό άγχος, πρακτικές περιπλοκές και πιεστικές «ρηματικές» αλλαγές στις ερωτικές σχέσεις. Στο μικροεπίπεδο οι λύσεις που ακολουθούν οι δυτικοί άνθρωποι για να αποφύγουν αυτά τα κακά πράγματα είναι σχετικά εύκολες: μη-συγκατοίκηση, ανοιχτή σχέση κλπ.
Στο μακροεπίπεδο τα πράγματα είναι πιο ζόρικα αφού ο λόγος του ρομαντικού έρωτα βρίσκεται υπό συνεχή πίεση και αποδόμηση με αποτέλεσμα να αλλάζει και η ίδια η φύση του έρωτα. Ο Strandell , όπως και άλλοι, προτείνει τη φιλία ως μια λιγότερο επικίνδυνη και αγχωτική πρακτική ικανοποίησης της ανάγκης για οικειότητα και φροντίδα.
Στο μακροεπίπεδο τα πράγματα είναι πιο ζόρικα αφού ο λόγος του ρομαντικού έρωτα βρίσκεται υπό συνεχή πίεση και αποδόμηση με αποτέλεσμα να αλλάζει και η ίδια η φύση του έρωτα. Ο Strandell , όπως και άλλοι, προτείνει τη φιλία ως μια λιγότερο επικίνδυνη και αγχωτική πρακτική ικανοποίησης της ανάγκης για οικειότητα και φροντίδα.
Πάντως, το όλο σκηνικό της ΝΗΤΤΑ έχει μέσα και τον ρομαντικό έρωτα και την ατομική ελευθερία και τη σύγκρουσή τους – και ακόμη πιο μπλεγμένα αφού παίζει και η οικογενειακή ηθική και υποχρέωση. Για να μην μιλήσουμε για τον Σαγιάπ και τα ερωτικά έθιμα της φυλής των Φουλάνι που μας κάνουν να σκεφτούμε τους κατασκευασμικούς.
Οικουμενισμός
Στην άλλη μεριά του γηπέδου, οι «οικουμενιστές» υποστηρίζουν ότι η αγάπη/έρωτας είναι εκδήλωση της ανθρώπινης φύσης και, πιο συγκεκριμένα, εκδήλωση/αποτέλεσμα ενός περίπλοκου βιοχημικού μηχανισμού όπου συμμετέχουν ορμόνες και νευροδιαβιβαστές, μηχανισμός που ρυθμίζει και τα τρία στάδια της όλης διαδικασίας (σε παρενθέσεις τα αντίστοιχα στάδια του μηχανισμού της κατάλυσης):
1. Γένεση του πόθου (έναρξη)
2. Έλξη και συνεύρεση (διάδοση)
3. Προσήλωση/συντροφικότητα ή χωρισμός (τερματισμός)
Ακόμη πιο πέρα, ορισμένοι ισχυρίζονται ότι βρήκαν ένα «λειτουργικά εξιδεικευμένο σύστημα» το οποίο φεγγοβολεί στη μαγνητική τομογραφία όσων ισχυρίζονται ότι είναι ερωτευμένοι. Το εύρημα αυτό, από μια άποψη, οδηγεί σε θρίαμβο του «ο έρωτας είναι τυφλός» και εξηγεί τον ρομαντικό έρωτα ως αποτέλεσμα απενεργοποίησης των περιοχών του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνες για την αξιολόγηση των προθέσων των άλλων και την παραγωγή ηθικών κρίσεων. Ένα ριβιού της νευροβιολογίας του έρωτα εδώ
Τα επιστημονικά δεδομένα υποστηρίζουν την άποψη περί οικουμενικότητας του έρωτα: αν τα αισθήματα μπρούν να συσχετιστούν με διακριτά νευρωνικά δίκτυα τότε μπορούμε με πολλές πιθανότητες να υποθέσουμε ότι κατά κάποιον τρόπο είναι μέρος της εξελισσόμενης ανθρώπινης φύσης.
Ωστόσο, με δεδομένη την πλαστικότητα του περιβάλλοντος του εγκεφάλου, το να δείχνεις εξειδικευμένα δίκτυα στους εγκεφάλους δυτικών υποκειμένων δεν φαίνεται να πείθει αυτούς που πιστεύουν στη δυτική κατασκευή. Σε κάθε περίπτωση τα πράγματα δεν είναι ξεκάθαρα: το 1992 οι Jankowiak και Fischer (A Cross-Cultural Perspective on Romantic Love) συγκέντρωσαν διαχρονικά δεδομένα από μεγάλο αριθμό πολιτισμών, βρήκαν τον ρομαντικό έρωτα στο 90% αυτών και επιχειρηματολόγησαν με ένταση υπέρ της οικουμενικότητας του. Καμιά 15αριά χρόνια αργότερα το χαλάρωσαν λίγο και δεν απέκλεισαν επιδράσεις της διαπολιτισμικής διάχυσης ή/και της κοινωνικοπολιτισμικής ηγεμονίας της Δύσης
Κι όλα αυτά γιατί «κέντρο» και κινητήρια δύναμη της ΝΗΤΤΑ είναι ένας ρομαντικός έρωτας – και με βάση τον ορισμό που δώσαμε παραπάνω και με τον πιο επιστημονικό των Jankowiak και Fischer :
«κάθε έντονη έλξη για κάποιον άλλον, εξιδανείκευσή του εντός ενός ερωτικού πλαισίου και προσμονή μελλοντικής διάρκειας»
Η ΝΗΤΤΑ έχει μέσα της και τον οικουμενισμό.
(συνεχίζεται)
Τα επιστημονικά δεδομένα υποστηρίζουν την άποψη περί οικουμενικότητας του έρωτα: αν τα αισθήματα μπρούν να συσχετιστούν με διακριτά νευρωνικά δίκτυα τότε μπορούμε με πολλές πιθανότητες να υποθέσουμε ότι κατά κάποιον τρόπο είναι μέρος της εξελισσόμενης ανθρώπινης φύσης.
Ωστόσο, με δεδομένη την πλαστικότητα του περιβάλλοντος του εγκεφάλου, το να δείχνεις εξειδικευμένα δίκτυα στους εγκεφάλους δυτικών υποκειμένων δεν φαίνεται να πείθει αυτούς που πιστεύουν στη δυτική κατασκευή. Σε κάθε περίπτωση τα πράγματα δεν είναι ξεκάθαρα: το 1992 οι Jankowiak και Fischer (A Cross-Cultural Perspective on Romantic Love) συγκέντρωσαν διαχρονικά δεδομένα από μεγάλο αριθμό πολιτισμών, βρήκαν τον ρομαντικό έρωτα στο 90% αυτών και επιχειρηματολόγησαν με ένταση υπέρ της οικουμενικότητας του. Καμιά 15αριά χρόνια αργότερα το χαλάρωσαν λίγο και δεν απέκλεισαν επιδράσεις της διαπολιτισμικής διάχυσης ή/και της κοινωνικοπολιτισμικής ηγεμονίας της Δύσης
Κι όλα αυτά γιατί «κέντρο» και κινητήρια δύναμη της ΝΗΤΤΑ είναι ένας ρομαντικός έρωτας – και με βάση τον ορισμό που δώσαμε παραπάνω και με τον πιο επιστημονικό των Jankowiak και Fischer :
«κάθε έντονη έλξη για κάποιον άλλον, εξιδανείκευσή του εντός ενός ερωτικού πλαισίου και προσμονή μελλοντικής διάρκειας»
Η ΝΗΤΤΑ έχει μέσα της και τον οικουμενισμό.
(συνεχίζεται)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου