Έχουν περάσει 6 χρόνια (πιο βασανιστικά: 2232 μερόνυχτα) από το καλοκαίρι του ‘19 που ο Ανέμελος υποσχόταν «ανάπτυξη για όλους» κάτω από το φωτεινό γαλάζιο της ΝΔ. Η χώρα, κουρασμένη από τα μνημόνια και την επιτήρηση, άκουγε τη λέξη «κανονικότητα» σαν να ήταν ξανά δυνατό να ζήσεις χωρίς να μετράς τα χρήματα στο πορτοφόλι κάθε βδομάδα. Και για ένα σημαντικό τμήμα των μεσοαστικών στρωμάτων —εκείνων που είδαν τα χρόνια του ΣΥΡΙΖΑ ως περίοδο πολιτικής αστάθειας, διεθνούς απαξίωσης και φορολογικής πίεσης— η αλλαγή ηγεσίας ήταν σχεδόν πράξη λύτρωσης. Γι’ αυτούς, ο Αλέξης Τσίπρας προσωποποιούσε την «αριστερή» απειλή: τον κίνδυνο να χαθεί η κοινωνική τους θέση, να απαξιωθούν τα σύμβολα και τα ήθη της μικροϊδιοκτητικής τους ταυτότητας.
Όμως, από την πρώτη στιγμή, οι γραμμές του έργου είχαν ήδη χαραχτεί. Η πολιτική αλλαγή δεν είναι παρά η εναλλαγή των διαχειριστών της ίδιας μηχανής: του κράτους-επιτροπής που φροντίζει τις κοινές υποθέσεις της κυρίαρχης τάξης. Και η εξαετία που ακολούθησε, δεν έκανε τίποτα για να διαψεύσει αυτή τη θέση. Το αντίθετο.
Επιστροφή στην κανονικότητα
Η ΝΔ ήρθε στην εξουσία με κληρονομιά μια οικονομία που είχε βγει τυπικά από τα μνημόνια, αλλά όχι από τις δομικές δεσμεύσεις τους. Οι δημοσιονομικοί στόχοι, η περιοριστική πολιτική δαπανών και η εξάρτηση από τον τουρισμό έμεναν αλώβητα. Στο πρώτο της διάστημα, η κυβέρνηση κέρδισε χρόνο με φορολογικές ελαφρύνσεις στο κεφάλαιο και με το αφήγημα του «επιτελικού κράτους» — ένα κράτος που θα λειτουργεί με κανόνες εταιρείας, με σχέδιο και αποτελεσματικότητα.
Στην πράξη, αυτό το «επιτελικό κράτος» σήμαινε: μεγαλύτερη συγκέντρωση εξουσίας στο Μαξίμου, ενίσχυση των σχέσεων με επιχειρηματικούς ομίλους, επιτάχυνση ιδιωτικοποιήσεων. Το κράτος έγινε εργολάβος και μεσολαβητής, όχι προστάτης.
Η πανδημία ως καθρέφτης
Ο Μάρτιος του 2020 έφερε την πανδημία και μαζί της το φόβο και την αβεβαιότητα. Η ΝΔ βρήκε την ευκαιρία να παρουσιάσει τον εαυτό της ως σταθερό τιμονιέρη στην καταιγίδα. Τα μέτρα περιορισμού ήρθαν γρήγορα, αλλά και με ταξική ανισότητα: οι εργαζόμενοι πρώτης γραμμής, χαμηλόμισθοι και συχνά ανασφάλιστοι, έμειναν εκτεθειμένοι.
Η ενίσχυση του ΕΣΥ ήταν αποσπασματική. Αντί να οικοδομηθεί μια μόνιμη θωράκιση, δόθηκαν προσωρινά μπόνους και προσλήψεις ορισμένου χρόνου. Ο επιστημονικός λόγος χρησιμοποιήθηκε για να καλύψει πολιτικές αποφάσεις, ενώ οι ΜΚΟ και οι ιδιωτικές κλινικές επωφελήθηκαν από απευθείας αναθέσεις και κρατικές αποζημιώσεις.
Στη λογική του κεφαλαίου, η πανδημία δεν ήταν παρά ένα διάλειμμα στον ρυθμό της συσσώρευσης — μια περίοδος που μπορούσε να γίνει εργαλείο αναδιάρθρωσης της αγοράς εργασίας, με τηλεργασία χωρίς δικλίδες και περισσότερη «ευελιξία» στον χρόνο εργασίας.
Ανάπτυξη χωρίς ανάσα
Μετά το 2022, η οικονομία πέρασε σε ρυθμούς ανάκαμψης, τροφοδοτημένη από τον τουρισμό, τα έργα υποδομής και τα κεφάλαια του Ταμείου Ανάκαμψης. Οι αριθμοί έλαμπαν: ανάπτυξη πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ, πτώση της ανεργίας στο ιστορικό 7,9% την άνοιξη του 2025, επαναφορά στην επενδυτική βαθμίδα.
Μα πίσω από το χαρτί των στατιστικών, η πραγματική ζωή ήταν άλλη. Ο κατώτατος μισθός ανέβηκε, αλλά οι αυξήσεις εξανεμίζονταν από τον πληθωρισμό στα τρόφιμα και τις τιμές της στέγης. Στην Αθήνα, τα ενοίκια και οι τιμές των κατοικιών ανέβαιναν με ρυθμούς διψήφιους, πιέζοντας εργαζόμενους και νέες οικογένειες στα όρια της διαβίωσης.
Το κόστος της ενέργειας και η διαχείριση της κρίσης
Η ενεργειακή κρίση του 2022–2023, πυροδοτημένη από τον πόλεμο στην Ουκρανία, εκτόξευσε τους λογαριασμούς. Η κυβέρνηση αντέδρασε με μαζικές επιδοτήσεις που ξεπέρασαν τα 10 δισ. ευρώ. Επικοινωνιακά, παρουσιάστηκαν ως μέτρα ανακούφισης για όλους.
Μα η ουσία ήταν ότι οι επιδοτήσεις αυτές κοινωνικοποίησαν το κόστος και διασφάλισαν την κερδοφορία των παρόχων. Τέτοιες πολιτικές δεν αλλάζουν τις σχέσεις ιδιοκτησίας ή τον τρόπο παραγωγής· απλώς μεταφέρουν μέρος της ζημιάς στους φορολογούμενους, αφήνοντας άθικτο το πλαίσιο που γεννά την κρίση.
Οι αθέατες πληγές
Η εξαετία δεν ήταν μόνο οικονομικοί δείκτες και επενδυτικές βαθμίδες. Ήταν και οι καλοκαιρινές φωτιές που έκαψαν την Εύβοια, τον Έβρο — η μεγαλύτερη πυρκαγιά που κατέγραψε ποτέ η Ευρώπη. Ήταν οι πλημμύρες της Θεσσαλίας το 2023 που άφησαν πίσω τους κατεστραμμένα χωριά και χωράφια, και έδειξαν ότι η «ανθεκτικότητα» μένει συχνά στα χαρτιά.
Αυτές οι καταστροφές δεν είναι «ατυχίες»· είναι συνέπειες ενός μοντέλου ανάπτυξης που θυσιάζει την πρόληψη και τις υποδομές στον βωμό της κερδοφορίας. Το κεφάλαιο επενδύει εκεί που αποδίδει — και η προστασία του περιβάλλοντος σπάνια αποδίδει άμεσα.
Η αγορά εργασίας ως πεδίο πειθάρχησης
Αν υπάρχει μια σκηνή που συμπυκνώνει την εξαετία, είναι αυτή: ένας εργαζόμενος σκανάρει την «ψηφιακή κάρτα» εισόδου-εξόδου, σε ένα σύστημα που υπόσχεται διαφάνεια αλλά λειτουργεί και ως εργαλείο ελέγχου.
Ο Νόμος Χατζηδάκη (2021) και οι ρυθμίσεις του 2023 για την 6ήμερη εργασία διαμόρφωσαν ένα πλαίσιο μεγαλύτερης ευελιξίας υπέρ των εργοδοτών. Οι αυξήσεις μισθών έγιναν με κυβερνητική απόφαση, όχι μέσα από συλλογικές συμβάσεις. Η συνδικαλιστική κάλυψη παρέμεινε από τις χαμηλότερες στην Ευρώπη, αποτέλεσμα ετών αποδυνάμωσης.
Μπορεί κανείς να μιλήσει για αροστούργημα πειθάρχησης της εργασίας: ο έλεγχος του χρόνου, η αποσύνδεση του μισθού από συλλογικές διεκδικήσεις, η ατομικοποίηση των κινδύνων. Όσο η αγορά εργασίας παραμένει κατακερματισμένη, τόσο ευκολότερα ελέγχεται.
Ηγεμονία και αφήγημα
Η ΝΔ δεν κυβέρνησε μόνο με μέτρα· κυβέρνησε με αφήγημα. Η εικόνα μιας Ελλάδας που «επέστρεψε» στην επενδυτική βαθμίδα, που «πρωταγωνιστεί» σε γεωπολιτικές συμφωνίες, που είναι «πυλώνας σταθερότητας» στην Ανατολική Μεσόγειο, κυριάρχησε στα μεγάλα μέσα ενημέρωσης.
Με κρατική διαφήμιση και στενές σχέσεις με ιδιοκτησίες ΜΜΕ, το μήνυμα έφτανε καθαρό: η χώρα πάει καλά, και αν δεν το νιώθεις στην τσέπη σου, πρέπει να κάνεις υπομονή. Αυτό είναι το ιδεολογικό εποικοδόμημα στην πράξη: η διαμόρφωση συναίνεσης, ακόμη κι όταν η υλική βάση δεν την δικαιολογεί.
Ρωγμές στη βιτρίνα
Παρά την κυριαρχία της, η κυβέρνηση αντιμετώπισε αντιστάσεις: απεργίες για μισθούς και συμβάσεις, φοιτητικές κινητοποιήσεις για την πανεπιστημιακή αστυνομία, τοπικά κινήματα για το περιβάλλον. Καμία δεν ανέτρεψε τον συσχετισμό δύναμης, αλλά όλες έδειξαν ότι η κοινωνική δυσαρέσκεια υποβόσκει.
Ο λογαριασμός
Στο τέλος της εξαετίας, η κυβέρνηση μπορεί να επιδείξει εντυπωσιακούς μακροοικονομικούς δείκτες: χαμηλή ανεργία, ανάπτυξη, χρέος σε πτωτική τροχιά, επενδυτική βαθμίδα.
Όμως, ο λογαριασμός για την κοινωνία ήταν βαρύς:
- Εξάρτηση από το διεθνές κεφάλαιο και τον τουρισμό.
- Ακρίβεια σε τρόφιμα και στέγη.
- Υποβάθμιση δημόσιων υποδομών.
Το μέλλον της αντίφασης
Η εξαετία 2019–2025 θα μείνει στην πολιτική μνήμη ως παράδειγμα μιας κυβέρνησης που κατόρθωσε να διατηρήσει την πολιτική της ηγεμονία όχι παρά τις κρίσεις, αλλά μέσα από αυτές. Η πανδημία, η ενεργειακή κρίση, οι αλλεπάλληλες φυσικές καταστροφές, η διεθνής αστάθεια — όλα λειτούργησαν ως σκηνικό για να προβληθεί το αφήγημα της «υπεύθυνης διαχείρισης». Δεν επρόκειτο μόνο για επιδέξιο επικοινωνιακό χειρισμό. Ήταν και η αξιοποίηση της ίδιας της κρίσης ως μηχανισμού ενίσχυσης της κρατικής εξουσίας και της κοινωνικής πειθάρχησης.
Κι αυτό γιατί οι κρίσεις δεν είναι παρεκκλίσεις από την «κανονικότητα» του καπιταλισμού· είναι οργανικό κομμάτι της. Η κρίση λειτουργεί ως μέσο αναδιάρθρωσης των ταξικών συσχετισμών: καταστρέφει κεφάλαιο που δεν είναι πια κερδοφόρο, συμπιέζει τα εργασιακά δικαιώματα, συγκεντρώνει την ιδιοκτησία σε λιγότερα χέρια και δημιουργεί νέους όρους κερδοφορίας. Αυτό συνέβη, με διαφορετική ένταση, σε όλα τα επιμέρους επεισόδια της εξαετίας.
Η πανδημία επέβαλε μια πρωτοφανή κατάσταση «κατάστασης εξαίρεσης», όπου το κράτος μπορούσε να αναστείλει δικαιώματα, να επιβάλει νέους κανόνες εργασίας (τηλεργασία χωρίς διαπραγμάτευση, αλλαγές σε ωράρια), να διοχετεύσει δημόσιο χρήμα προς στρατηγικούς τομείς χωρίς διαφάνεια. Η ενεργειακή κρίση λειτούργησε ως εργαλείο μεταφοράς τεράστιων δημόσιων πόρων στις ενεργειακές εταιρείες, με πρόσχημα την ανάγκη «προστασίας των καταναλωτών». Οι φυσικές καταστροφές αποκάλυψαν το χάσμα μεταξύ του λόγου περί «ανθεκτικότητας» και της πραγματικής υποχρηματοδότησης των υποδομών — αλλά και εδώ, η καταστροφή έγινε πεδίο για νέες εργολαβίες, αναθέσεις, και κύκλους κερδοφορίας γύρω από την «ανοικοδόμηση».
Η αντίφαση που συσσωρεύτηκε δεν είναι αφηρημένη: από τη μια πλευρά, μακροοικονομικοί δείκτες που βελτιώνονται (χαμηλή ανεργία, επενδυτική βαθμίδα, ανάπτυξη πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ), και από την άλλη, η μικροοικονομική ασφυξία εκατομμυρίων νοικοκυριών. Οι αριθμοί που πανηγυρίζονται στα δελτία Τύπου δεν μεταφράζονται σε καλύτερη καθημερινότητα: η στέγη γίνεται απλησίαστη, το κόστος ζωής απορροφά τις μισθολογικές αυξήσεις, οι εργασιακές σχέσεις παραμένουν ελαστικές και αβέβαιες.
Αυτό το χάσμα —ανάμεσα στην «υγεία» του συστήματος και την «υγεία» της κοινωνίας— είναι το πεδίο στο οποίο θα εγγραφούν οι επόμενες συγκρούσεις. Η ιστορία δείχνει ότι τέτοια χάσματα, όσο κι αν καλύπτονται από επικοινωνιακή ηγεμονία, δεν εξαφανίζονται. Στην Ελλάδα της δεκαετίας του 2020, όπως και σε άλλες χώρες του ύστερου καπιταλισμού, η σταθερότητα είναι περισσότερο μια ισορροπία τρόμου παρά μια ισορροπία κοινωνικής δικαιοσύνης.
Η εξαετία της ΝΔ δεν έγραψε το τέλος μιας διαδρομής· έθεσε τις βάσεις για το επόμενο κεφάλαιο. Και το επόμενο κεφάλαιο δεν θα κριθεί μόνο στις κάλπες, αλλά στον τρόπο με τον οποίο οι κοινωνικές τάξεις θα συγκροτήσουν ξανά τη στρατηγική τους: αν η αστική τάξη θα συνεχίσει να αναπαράγει την ηγεμονία της μέσω των ίδιων μηχανισμών, και αν η εργατική τάξη και οι σύμμαχοί της θα βρουν τον τρόπο να μετατρέψουν τη διάχυτη δυσαρέσκεια σε συγκροτημένη δύναμη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου