Λογοτεχνικός Δαρβινισμός (89):H Αξία της Ρίμας: Η εξέλιξη του κύρους των ποιητών μέσα στην ιστορία

Η καριέρα στην ποίηση είναι τέτοια που κανείς ποιητής, ως και τον θάνατο του ακόμη, δεν μπορεί να είναι σίγουρος για το αποτύπωμα που θα αφήσει στην ιστορία. Τα χρήματα που αποφέρει το έργο τους δεν μπορούν να αποτελέσουν κριτήριο (π.χ., Τα «Οινοπνεύματα»του Απολινέρ πούλησαν 213 αντίτυπα το 1913 και μέχρι τον θάνατό του (1918) ο ποιητής δεν είχε αναγνωριστεί παρά σε ελάχιστους αβάντ-γκαρντ κύκλους). Έτσι, μεσα στους αιώνες οι ποιητές είχαν και 2ο επάγγελμα (ακόμη και στα παλιά τα χρόνια, αυτοί που ήταν υπό την προστασία κάποιου ευγενούς, όλο και κάτι άλλο θα κάνανε για τον κόμη που τους τάιζε) και πάντα έτειναν να αναζητούν την εξωτερική (θεσμική ως επί το πλείστον) χρηματική υποστήριξη.

Στο άρθρο «The price of rhymes: The evolution of poets’ status throughout history» (Poetics 70 (2018) 39–53),απ’όπου και αντλώ, ο S Dubois προσπαθεί να αποτυπώσει το κύρος των γάλλων ποιητών από τον 16ο έως και τον 20ο αιώνα και τα υπόλοιπα που ανέφερα πιο πάνω. 

Για να επιλέξει ποιητές ο SD βασίστηκε στις εκδόσεις Gallimard: όσοι ποιητές δημοσιεύυονται στις ανθολογίες που εκδίδει αυτός ο οίκος, θεωρούνται ποιητές με κύρος. Και για να τους αναλύσει χρησιμοποίησε τα κοινωνικά χαρακτηριστικά που έχει απομονωσει ο κοινωνιολογος Πιερ Μπουρντιέ.

Η κατανομή των ποιητών μέσα στους αιώνες είναι, κατά αναμενόμενα, άνιση:79-16ος αιώνας/69-17ος/73-18ος/99-19ος/236-20ος=556 συνολικά.

1.Τόπος γέννησης -θανάτου

2. Το σόι και τα επαγγέλματα

3. Οι ποιητές και τα επαγγέλματα

4. Σύνθεση της Γαλλικής Ακαδημίας

• Μέχρι το 18ο αιώνα η ποίηση ήταν μια «αυλική» τέχνη, με την εγκωμιαστική ποίηση να κυριαρχεί=ποίηση του τί γαμάτος είσαι αφέντη μου και τον 17ο αιώνα η ακαδημία κατά τα 2/3 σχεδόν αποτελούνταν απο ποιητές.
• Σημαντικό επίσης το νομικό επάγγελμα που έδινε τη δυνατότητα στους ποιητές να κάνουν καλά κονέ στους κύκλους της αριστοκρατίας και της διανόησης. Επίσης, γενικά, όσο πιο γαμάτος ο ευγενής τόσο πιο γαμάτος κι ο ποιητής. Αντίστοιχη και η κονόμα. 
• Τα λογοτεχνικά σαλόνια έπαιξαν ιδιαίτερο ρόλο και ήταν η αγορά της υπόθεσης (κι ο Βολτέρος, ως ποιητής ξεκίνησε).
• Το 19ο αιώνα τα πράγματα είχαν ταραχτεί από την Επανάσταση, οι αστοί άρχισαν να παίρνουν τα κουμάντα κι η λογοτεχνία, κατά τη διάσημη ρήση του Σεντ Μπεβ, είχε γίνει βιομηχανία, οι πεζογράφοι είχαν αρχίσει να τα κονομούν και η/οι ποίηση/τες κάτι έπρεπε να κάνει/νουν. 
• Ότι και να έκαναν, αυτό που έμεινε είναι ο ρομαντισμός (περισσότερο μια αριστοκρατική αντίδραση στη νεωτερικότητα) κι οι καταραμένοι δανδήδες Μποντλέρ, Ρεμπό, Βερλέν... 
• Οι περισσότεροι καταραμένοι την έβγαζαν δύσκολα με αβέβαιες δημοσιογραφικές δουλειές και πληρωμή με τη γραμμή ενώ οι πιο προσγειωμένοι δούλευαν ως δημόσιοι υπάλληλοι και δάσκαλοι, απασχολούμενοι πλέον από το αστικό κράτος κι όχι από ευγενείς. 
• Στον 20ο αιώνα, ο κόσμος «πλημμύρισε» από ποιητές και είναι χαρακτηριστικό ότι περισσότερο από το 1/4, προέρχονται από τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα δείχνοντας την κοινωνική κινητικότητα του αιώνα. Κι αναπόφευκτα, κατά συντριπτική πλειοψηφία, το Κράτος στηρίζει ποίηση, ποιητές και ποιήτριες  μέσω χρημοδότησης και σχετικών επαγγελμάτων (δάσκαλοι, καθηγητές, κλπ). Στην ακαδημία  εκμηδενίστηκαν σχεδόν (2%) σε αντίθεση με τους πεζογράφους που κυριαρχούν (50%). 

Γιατί η ποίηση έχει (ή δεν έχει) νόημα (46): Η Eθνική Ενδεκάδα

[...] Ένας όχλος χασομέρηδων, εξευτελισμένος από ανάξιους ή αδιάφορους άρχοντες, χαζεύει, χλευάζει, προπηλακίζει. 

 1.Ένα από τα θέματα που μού έκαναν αρνητική εντύπωση στην εξαντλητική γενικά «Ιστορία της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας 1750-2015» (ΠΕ Κρήτης, 2018) του ΓΒ Δερτιλή, ήταν η απουσία κάποιας (αποσπασματικής, έστω) αναφοράς του συγγραφέα στην ποίηση της χώρας και τους διάκονούς της. Κι αυτό, με δεδομένο ότι η σύγχρονη, τουλάχιστον, Ελλάδα, ό,τι καλύτερο έχει να δείξει σε επίπεδο παγκόσμιας ετικέτας, είναι τα 2 Νόμπελ στην ποίηση. 

Η αρνητική εντύπωση γίνεται πιο έντονη όταν θυμάσαι ότι το βιβλίο άρχιζε με τα πιο πάνω λόγια του Σεφέρη από τις «Δοκιμές». Ή, όταν νιώθεις πως μια από τις κυρίαρχες πνευματικές μορφές που καθοδήγησε τον συγγραφέα ήταν ο ΚΘ Δημαράς, που αν μη τί άλλο, ήταν πάνω απ΄ όλα ιστορικός της λογοτεχνίας, άρα και της ποίησης.

2.Έτσι, πέρα από τον Σεφέρη (για τον οποίο γίνεται και ειδική (ψιλοαπολογητική) μνεία), ο οποίος αναφέρεται κι αλλες 2-3 φορές (πάντα σε σχέση με τις «Δοκιμές»), γινεται και από μια αναφορά στον εθνικό ποιητή Α=Σολωμός («οι παραλληλισμοί του Δάντη με τον Σολωμό μπορεί να είναι αναχρονιστικοί, αλλά δεν είναι αδικαιολόγητοι») και στον εθνικό ποιητή Β=Παλαμάς (για τη στάση του απέναντι στο Κίνημα στο Γουδί=μάλλον αρνητική). 

3.Έτσι, θυμήθηκα το δίδυμο των πιο «λαϊκών» νεοφιλελέ ιστορικών Θ Βερέμη και Γ Κολιόπουλο (φέτος έγινε τρίδυμο με την προσθήκη του Ι Μιχαηλίδη και άναψε φωτιές με το «1821-Η Δημιουργία Ενός Έθνους- Κράτους» (Μεταίχμιο, 2018)), που στην δική τους «Ελλάς. Η σύγχρονη συνέχεια. Από το 1821 έως σήμερα - όπου το σήμερα είναι το 2006, πριν την 7η πτώχευση δηλ.) - είχαν αφιερώσει ένα ολόκληρο κεφάλαιο στον πολιτισμό. Tα αποσπάσματα για την ποίηση/ποιητές (ποιήτρια δεν υπάρχει ούτε για δείγμα): 

«Η μεγαλοφυία του Ανδρέα Κάλβου (1792-1869) [...] «ανακαλύφθηκε» πολλές δεκαετίες μετά την τελευταία ωδή του, αλλά ο σύγχρονός του Διονύσιος Σολωμός (1798-1869) άνοιξε τον δρόμο για την ποιητική απελευθέρωση από το επίσημο ιδίωμα [...] η χειμαρρώδης δημοτική του Κωστή Παλαμά (1859-1943) απελεύθερωσε τους οραματισμούς της ποίησης του. Στην απέναντι όχθη του παλαμικού φάσματος βρίσκεται η χαμηλών τόνων ποίηση του Αλεξανδρινού Κωνσταντίνου Καβάφη (1863-1933). Το συνολικό του έργο γεμίζει μόλις έναν τόμο, παρέχει μια πλήρη περιήγηση στην ελληνική πολιτισμική ιστορία, και η διακριτική σοφία του κρύβεται σε ένα ιδίωμα φειδωλό σε ποιητικές εξάρσεις. Ο Παλαμάς και ο Καβάφης είναι δυο διαφορετικές εκδοχές της ελληνικότητας. Ο πρώτος αναγγέλλει την εδαφική ενότητα της Ελλάδας, ο δεύτερος την ενότητα στον χρόνο. [...] Η νέα σοδειά ποιητών και διανοουμένων αμφιταλαντεύτηκε από την απόλυτη απελπισία του Κώστα Καρυωτάκη (1896-1928) και τη νηφάλια καρτερικότητα του Γιώργου Σεφέρη (1900-1971), έως τη λατρεία των αισθήσεων του Οδυσσέα Ελύτη (1911-1996). [...] Οι σουρεαλιστές Νίκος Εγγονόπουλος (1910-1985) και Ανδρέας Εμπειρίκος (1901-1975), ιδίως αυτός, επιδίωξαν να ανακουφίσουν την κρίση ταυτότητας και την ψυχολογική εμπλοκή των συγχρόνων τους. Χάρη στην παιχνιδιάρικη χρήση της καθαρεύουσας, η δυνατότητα της επίσημης γλώσσας για σάτιρα αποτέλεσε για ακόμη μια φορά αντικείμενο εκμετάλλευσης (σ.σ.:!!!).Τα βραβεία Νόμπελ για τον Σεφέρη και τον Ελύτη σηματοδοτούν μια αποκορύφωση του ποιητικού μέσου στον ελληνικό πολιτισμό. Προς τα τέλη του αιώνα όμως η μούσα της ποίησης φαίνεται πως είχε χάσει τον βηματισμό της. Η δεκαετία του 1970 έβγαλε τον Μανόλη Αναγνωστάκη (1925-2005) και τον Λευτέρη Πούλιο (1944=...)

Τέλος, οι ιστορικοί παραθέτουν ένα πεζό κείμενο του Ελύτη («Ο Παπαδιαμάντης κατά τον Ο Ελύτη», Εν Λευκώ, Ίκαρος, 1992), ένα πεζό κείμενο του Σεφέρη («Ο Καβάφης κατά Σεφέρη», Δοκιμές, Φέξης, 1962), ένα ποίημα του Α Εμπειρίκου («Θεόφιλος Χατζημιζαήλ», 1962), ἐνα απόσπασμα απο το ποίημα «Ποιητική» του Μ Αναγνωστάκη (1971), ένα ποίημα του Τίτου Πατρίκιου (1928-...) («Μοναδική Ανταμοιβή», 1992), ένα ποίημα του Λ Πούλιου («Συχνά όταν το σκοτάδι», 1977) Παραθέτουν επίσης ένα σκιτσογράφημα με τον Καβάφη και μια φωτογραφία από τις Δελφικές Γιορτές του 1927 (στην φωτό απεικονίζεται η πρώτη σύζυγος του Σικελιανού, αμερικανίδα Εύας Πάλμερ – Σικελιανού, κι όχι η  Άννα όπως λανθασμένα γράφουν στη λεζάντα οι συγγραφείς, επιβεβαιώνοντας ότι δεν ενδιαφέρθηκαν ιδιαίτερα για τον εκκεντρικό Σικελιανό (γράφουν στο κεφάλαιο «Ιδεολογία και Κράτος» κι όχι σε αυτό του πολιτισμού): «Το κλείσιμο των αμερικανικών συνόρων για τους Έλληνες μετανάστες και η παρακμή των κοινοτήτων στην περιφέρεια της Ελλάδας ενέτειναν κατά τον Μεσοπόλεμο το συναίσθημα του αποκλεισμού στις νεώτερες γενιές.[...] Την ίδια εποχή ο Σικελιανός με τις Δελφικές Γιορτές υιοθετεί τη φυγή από τον αποκλεισμό αυτό προ ένα ένδοξο παρελθόν». Να σημειώσω ότι στο κεφάλαιο «Ιδεολογία και Κράτος» γίνεται αναφορά και στον «θρησκευόμενο ποιητή Τάκη Παπατσώνη (1895-1976)

4.Έτσι, με δεδομένο ότι το βιβλίο των Βερέμη και Κολιόπουλου, πρωτοκυκλοφόρησε στα αγγλικά (2002) και ανεξάρτητα από τα ποιητικά τους γούστα (αλήθεια, για τον Ρίτσο δεν άκουσαν τίποτε ποτέ αυτοί οι άνθρωποι; αναρωτιέται ο αναγνώστης), μπορεί να υποτεθεἰ ότι το δείγμα που συγκροτείται αποτελεί και ένα κριτήριο εκτίμησης της επιρροής, διείσδυσης και διάχυσης που μπορεί να έχει ο ελληνικός ποιητικός λόγος εκτός των συνόρων. Τουλάχιστον, αυτό υπέθεσε η Ομάδα Διερεύνησης Νοήματος Ποίησης και έφτιαξε την Εθνική Ποιητική Ενδεκάδα και τον INDEX του διαγράμματος. Ο INDEX αποτελείται απο επιμέρους indices: ; Google-index, wiki-index, journal-index, Phd-index, googlebooks-index (σε 4 γλώσσες=αγγλικά, γερμανικά, γαλλικά, ιταλικά) – οι λεπτομέρειες διαθέσιμες σε όποιον ενδιαφέρεται. 

Δυο λόγια για την Ενδεκάδα: Οι Βερέμης & Κολιόπουλος δίνουν συνολικά τα 14 ονόματα: Κάλβος/ Σολωμός/ Παλαμάς/ Καβάφης/ Καρυωτάκης/ Σεφέρης/ Ελύτης/ Εγγονόπουλος/ Εμπειρίκος/ Αναγνωστάκης/ Πούλιος/ Πατρίκιος/ Σικελιανός/Παπατσώνης. Ο Σικελιανός αποκλείεται λόγω τραυματισμού στις Δελφικές Γιορτές, ενώ ο Τ Πατρίκιος αποκλείεται λόγω καλύτερης φόρμας του Λ Πούλιου αυτήν την εποχή, αλλά παραμένει ο πρώτος αναπληρωματικός. 2ος αναπληρωματικός ο Παπατσώνης.

Ο Σεφέρης πρώτευσε (INDEX=1000, κι οι υπόλοιποι με αναγωγή σε αυτόν) και είναι όχι ο Νέος Εθνικός Ποιητής, αλλά ο αρχηγός της Εθνικής Ενδεκάδας (=όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει...Το καράβι που ταξιδεύει το λένε  ΑΓ ΩΝΙΑ 937),  ο πρώην Εθνικός Ποιητής Β κερδίζει τον πρώην Εθνικό Ποιητή Α  και κατατροπώνει τον αισθησιακό Αλεξανδρινό. Την 5άδα κλείνει το 2ο μας Νόμπελ. Kαι τα λοιπά...Το "πουλέν" της ομάδας, ο Λ Πούλιος, είναι μόνος ζωντανός της 11άδας. 

Πρόχειρες σημειώσεις για το μέλλον της Ευρώπης

«Η ευρωπαϊκή κοινωνία και οι πολίτες της αξιώνουν μια αξιόπιστη, ευρέως αποδεκτή και στιβαρή Ευρωπαϊκή Ένωση. Εδώ και περισσότερο από μία δεκαετία, η Ευρωπαϊκή Ένωση υφίσταται πολιτικούς, οικονομικούς και κοινωνικούς κλυδωνισμούς, [σ.σ.: κλύδων (ο): η μεγάλη φουρτούνα] με συνέπεια να ενισχύονται η απαισιόδοξη στάση και η αβεβαιότητα των πολιτών»

Είναι οι 2 πρώτες προτάσεις από το «Η Λευκή Βίβλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το μέλλον της Ευρώπης και πέραν αυτής» (6 Ιουλίου 2017), ένα ψήφισμα της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής (ΕΟΚΕ) για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται τον μεγαλύτερο πολιτικό πείραμα στην ιστορία.

Είναι ένα ωραίο κείμενο που μαζί με τις αναφορές που περιλαμβάνει και τα σενάρια, πρέπει, νομίζω, να διαβαστεί από όλους/ες τους/τις έλληνες/ίδες πολίτες (από τους λυκειόπαιδες ως υλικό για την Έκθεση, ως και τους συνταξιούχους που σκέφτονται τον μεταθανάτιο κόσμο). Αυτό μας παρακαλεί και προσκαλεί να κάνουμε και η ΕΕ.

Η κατάσταση των πραγμάτων





Τα 5 Σενάρια

Σ1: ΠΡΟΧΩΡΑΜΕ ΚΑΙ ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΜΕ  ΝΑ ΥΠΆΡΞΟΥΜΕ

Σ2: ΥΠΑΡΧΟΥΜΕ ΑΠΛΑ ΩΣ ΚΟΙΝΗ ΑΓΟΡΑ

Σ3: ΟΙ ΧΩΡΕΣ ΚΑΤΑΛΥΤΕΣ ΚΙ ΟΠΟΙΟΣ ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΣΜΙΞΕΙ, ΑΣ ΣΜΙΞΕΙ

Σ4: ΛΙΓΟΤΕΡΑ ΑΛΛΑ ΚΑΛΥΤΕΡΑ

Σ5: ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

Θέσεις τις ΕΟΚΕ για τα σενάρια

Σ1: Δεν αποτελεί επιλογή

Σ2: Πολύ περιορισμένο

Σ3: Τα καταλυτικό σενάριο είναι πρωτοποριακό, απαιτεί πρωτοπόρες χώρες – καταλύτες που θα δημιουργήσουν ενεργά κέντρα πολιτισμικής πρόσμιξης στα οποία ανά πάσα στιγμή θα μπορούν προσχωρούν και άλλες πρόθυμες χώρες.

Σ4: Επικίνδυνο γιατί απαιτεί συμφωνία μεταξύ των 27 κρατών μελών, με ενδεχόμενη συνέπεια την παράλυση της ΕΕ και την προαγωγή φυγόκεντρων τάσεων που θα θέσουν σε κίνδυνο τους στόχους και τις αξίες της Ένωσης

Σ5: Μη ρεαλιστικό

Η ΕΟΚΕ φαίνεται να τείνει προς το καταλυτικό Σ3. Το οποίο απαιτεί «να εμπνεόμαστε από μια κοινή αντίληψη για τα ιδανικά (*), από τα οποία εμφορούνταν οι ιδρυτές της Ευρωπαϊκής Ένωσης»

(*): common sense of purpose (Eng), vision commune (Fr), gemeinsamen Zielvorstellungen (De), чувство за обща цел (Bulg), etc.

Οι ιδρυτές και τα ιδανικά

Οι Πατέρες της ΕΕ είναι 11 – ποδοσφαιρική ομάδακανονική : ο Λουξεμβούργιος Γιόζεφ Μπεχ (1), οι Γερμανοί Κόνραντ Αντενάουερ (2) και Βάλτερ Χάλσταϊν (3), οι Ολλανδοί Βίλεμ Μπέγιεν (4) και Σίκο Μάνσχολτ (5), οί  Ιταλοί  Αλτσίντε ντε Γκάσπερι (6) και Αλτιέρο Σπινέλι (7), ο Βρετανός Ουίνστον Τσόρτσιλ (8), οι Γάλλοι Ζαν Μονέ (9) και  Ρομπέρ Σουμάν (10) κι ο Βέλγος Πωλ-Ανρί Σπάακ (11).

Η αίσθηση μου είναι ότι σταρ της ομάδας (τουλάχιστον από την άποψη της δημοτικοτητας)  είναι ο Τσόρτσιλ. Κι ακολουθούν Αντενάουερ, Ζαν Μονέ  και  Ρομπέρ Σουμάν. Οι υπόλοιποι....

Το βασικό ιδανικό (ή purpose ή vision ή Zielvorstellungen ή чувство за обща ή etc.): Μια ειρηνική, ενωμένη και ακμάζουσα Ευρώπη

Οι 2 τελευταίες προτάσεις από το «Η Λευκή Βίβλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το μέλλον της Ευρώπης και πέραν αυτής», ένα ψήφισμα της ΕΟΚΕ για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται τον μεγαλύτερο πολιτικό πείραμα στην ιστορία:

«Για πρώτη φορά μετά το 1945, η Ευρώπη βρίσκεται σε τέτοιο βαθμό αντιμέτωπη με την πρόκληση να φροντίσει τα του οίκου της. Οι σχέσεις στο εσωτερικό του ΝΑΤΟ και με τις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς η εύρυθμη κοινή ευρωπαϊκή διαχείριση των προβλημάτων που ανακύπτουν στις γειτονικές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθιστούν εξαιρετικά επείγουσα την εμβάθυνση της ευρωπαϊκής κοινής εξωτερικής πολιτικής και της πολιτικής ασφαλείας, από τις οποίες θα εξαρτηθεί, εκ των πραγμάτων, η επιτυχία της εσωτερικής και εξωτερικής ασφάλειας.»

Λοιπές Εικόνες