Μεταγαλλικές ή μεταεκλογές (4): Τα λείψανα παραμένουν ακέφαλα

Η θεωρία της πνευμονίας ήταν για χρόνια κυρίαρχη και κολλούσε καλά με τον ευαίσθητο οργανισμό του Ρενέ και τα παγωμένα πρωινά φιλοσοφίας που του επέβαλε η Χριστίνα. Και είναι ακόμη κυρίαρχη, αν και έχουν περάσει κάποια χρόνια από τότε (1996&2009) που κάποιοι Γερμανοί φιλόσοφοι, έχοντας ψάξει και αναλύσει όλα τα σχετικά έγγραφα, υποστήριξαν ότι ο Ρενέ δηλητηριάστηκε με αρσενικό.

Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, ο δηλητηριασμός οργανώθηκε από τον Jacques Viogué, έναν καθολικό ιεραπόστολο που εργαζόταν πάνω στη μεταστροφή της Χριστίνας στον καθολικισμό και έβρισκε ότι οι ριζοσπαστικές ιδέες του Καρτέσιου τον εμπόδιζαν. Αν και ο Ρενέ δήλωνε πιστός καθολικός, πολλοί σύγχρονοι του θεολόγοι έβρισκαν τη μεταφυσική του πιο συμβατή με την καλβινιστική αίρεση.

Όπως και νάχει, ως καθολικός που πέθανε στη Σουηδία, τάφηκε στο κοιμητήριο του Νοσοκομείου των Ορφανών που χρησιμοποιείτο και ως νεκροταφείο για θύματα λοιμού. Tο πρόβλημα:

Σύμφωνα με τη θεολογία της εποχής, η ταφή σε ένα τέτοιο μέρος δεν επέτρεπε την είσοδο της ψυχής του στον Παράδεισο, με αποτέλεσμα να περιφέρεται αιωνίως στο Λίμβο.

Ο Ρενέ είχε τη φήμη μεγάλου πλανόδιου: άλλαξε 38 φορές διεύθυνση κατοικίας στα 54 χρόνια που έζησε. Και πιθανότητα δεν τον κούραζε η αέναη περιπλάνηση μέσα στο Λίμβο. Αλλά κάποιοι φίλοι του δεν έβρισκαν ησυχία και 16 χρόνια μετά την ταφή κατάφεραν να λάβουν άδεια εκταφής από την Αυλή της Σουηδίας. Και έτσι αρχίζει η περιπέτεια των λειψάνων.

Την «αρχήν αδίκων χειρών» έκανε ο Γάλλος πρέσβης, ο οποίος κατά την εκταφή ζήτησε να κρατήσει ένα ενθύμιο από τα κόκκαλα του χεριού με το οποίο είχαν γραφτεί τόσα αθάνατα έργα. 

Τον Ιούνιο του 1666, το κιβώτιο με τα κόκκαλα του Ρενέ φορτώθηκε σε πλοίο από τη Στοκχόλμη για την Κοπεγχάγη. Το πλήρωμα του καραβιού, σαν έμαθε ότι το κιβώτιο είχε κόκκαλα, αρνήθηκε να ξεκινήσει. Το είχαν για γρουσουζιά οι ναύτες και χρειάστηκε καιρός για να φτάσει το καράβι στην Κοπεγχάγη. 

Εκεί το κιβώτιο παρέμεινε για 3 μήνες. Το ταξίδι έπρεπε να γίνει από στεριά κι όχι από θάλασσα, λόγω της ιδέας που είχαν τότε οι Γάλλοι για τους Άγγλους: αν το έβαζαν στο χέρι, θα το κρατούσαν επειδή είχαν μεγάλο θαυμασμό για τον Καρτέσιο. Τελικά, χρειάστηκαν 11 μήνες για να φτάσουν τα κόκκαλα στο Παρίσι.

Αρχικά τα λείψανα τοποθετήθηκαν στο ναό της αγίας Γενοβέφης. Το 1791, ένας μακρινός απόγονος του, υπόβαλε στην Εθνοσυνέλευση αίτηση, ζητώντας για τον Ρενέ τις τιμές του Πανθέου. Το 1793, η Εθνοσυνέλευση ψήφισε να μεταφερφεί στο Γαλλικο Πάνθεο η τέφρα του Ρενέ. Αλλά μέσα στην ταραχή εκείνων των χρόνων, το ψήφισμα ξεχάστηκε και έμεινε ανεκτέλεστο για 3 χρόνια.

Αλλά όταν το 1796, το Ινστιτούτο της Γαλλίας ζητούσε από την Συνέλευση των 500 να εκτελέσει την απόφαση της Εθνοσυνέλευσης, τα πνεύματα είχαν αλλάξει:

«Ο Καρτέσιος», βροντοφώναζε ένας βουλευτής, «είναι ο κύριος υπαίτιος των δεινών τα οποία μαστίζουν από μακρού την ανθρωπότητα. Τα έργα του είναι πλήρη σφαλμάτων. Ζητώ όπως το νομοθετικό σώμα αφήσει τον Καρτέσιο να ζήσει ή να αποθάνει εν τοις έργοις αυτού».

Τελικά τα κόκκαλα μεταφέρθηκαν στον Ηλύσιο Κήπο των Γαλλικών Μνημείων όπου έμειναν ώς το 1819, οπότε ο κήπος καταργήθηκε και βρήκαν ύστατο καταφύγιο στην αρχαιότερη από τις εκκλησίες του Παρισιού, τη Σαιν Ζερμαίν ντε Πρε.

2 χρόνια αργότερα, ο Σουηδός φυσιοδίφης Γιονς Γιάκομπ Μπερζέλιους ο άνθρωπος που εισήγαγε τις έννοιες της κατάλυσης, του πολυμερισμού, της ισομέρειας και της αλλοτροπίας στη χημεία, διάβασε σε μια εφημερίδα της Στοκχόλμης ότι, στον πλειστηριασμό των επίπλων κάποιου κ. Σπάρμαν, είχε πωληθεί για 37 φράγκα το κρανίο του Καρτέσιου. Έπεισε τον αγοραστή, τον κ. Αρουγκέν, να του το δώσει και ανέλαβε να το στείλει στον περίφημο Κυβιέρο, ισόβιο Γραμματέα της Γαλλικής Ακαδημίας Επιστημών. Οι σοφοί της ακαδημίας μελέτησαν το κρανίο και αποφάνθηκαν ότι πρέπει να ήταν του φιλοσόφου μας.

Τί είχε συμβεί;

Μερικοί Σουηδοί είχαν δυσφορήσει με τη απόφαση εκταφής και μεταφοράς των οστών στη Γαλλία. Ένας απ’ αυτούς ήταν ο αξιωματικός της φρουράς που επιφορτίστηκε να επιβλέψει τη ανακομιδή των οστών. Κατόρθωσε να αποσπάσει το κρανίο και το έκρυψε σπίτι του. Όταν πέθανε, λένε ότι βρέθηκε το κρανίο μαζί με ένα σημείωμα που έγραφε: « Θα ήταν σοβαρή προσβολή στους θεούς προστάτες της Σουηδίας, αν δίναμε το τιμιότερο κομμάτι του μεγάλου φιλοσόφου στην αχάριστη πατρίδα του». Το κρανίο ξεπουλήθηκε από τους πιστωτές του αξιωματικού και κάποτε έφτασε στα χέρια του κ Αρουγκρέν από τον οποίο το αγόρασε ο Μπερζέλιους.

Το κρανίο βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο τών Φυσικών Επιστημών ενώ τα ακέφαλα λείψανα παραμένουν ακόμη στη Σαιν Ζερμαίν ντε Πρε.

Το Πάνθεον ακόμη τα περιμένει ενώ το ωραίο είναι ότι το επίγραμμα στον αρχικό τάφο, που δεν σώζεται πια, έλεγε: «Όποιος κρύφτηκε καλά, έζησε καλά».

Και η Βασίλισσα Χριστίνα τελικά έγινε καθολική.