Αισιόδοξοι vs. Απαισιόδοξοι: το αιώνιο ματς: 21ος αιώνας (4): Σκέφτομαι, άρα αναμένω τα χειρότερα (1)

 

Δεν θα έκανε και μεγάλο λάθος κανείς, αν θεωρούσε ότι η φιλοσοφική βάση της απαισιόδοξης στάση έναντι της ζωής και του κόσμου, είναι ο  σκεπτικισμός. Ο οποίος γεννήθηκε μαζί με την ελληνική φιλοσοφία. Οι πρώιμοι Έλληνες φιλόσοφοι έκαναν ορισμένες βασικές διακρίσεις: πραγματικότητα/επιφαινόμενα, γνώση/γνώμη-πίστη, προφανές/μη-προφανές. Την ίδια στιγμή προέκυψαν σκέψεις και επιχειρήματα σχετικά με τα όρια της κατανόησης και της εμπειρίας μας: τα πρώτα σπέρματα σκεπτικισμού. Ο Ξενοφάνης ο Κολοφώνιος (570 π.Χ. – 480 π.Χ.) και ο Δημόκριτος ο Αβδηρίτης (460 π.Χ. -370 π.Χ.), ήταν οι πρώτοι που έσυραν τον χορό του σκεπτικισμού. 

Ο Ξενοφάνης αμφισβήτησε, όχι τη θεότητα καθαυτή, αλλά τις ανθρωπομορφικές ιδιότητες που της αποδίδουν ο Όμηρος κι ο Ησίοδος. Και έναν αιώνα και, πριν από τον Πλάτωνα, τα χώνει στους ποιητές γιατί:

 '‘’Ο Όμηρος και ο Ησίοδος απέδωσαν στους θεούς όλα όσα επαίσχυντα και αξιοκατάκριτα στους ανθρώπους: την κλοπή, τη μοιχεία και την απάτη μεταξύ τους (κλέπτειν, μοιχεύει και αλλήλους απατεύειν)’’

 Όπως, επίσης, ειρωνεύεται και τη λαϊκή πρόσληψη της θεότητας:

 ‘’Οι Αιθίοπες λένε ότι οι θεοί τους πλακουτσομύτηδες και μαύροι, οι Θράκες ότι οι δικοί τους θεοί είναι γαλανομάτηδες και κοκκινοτρίχηδες’’ (γλαυκούς και πυρρούς).’’(Κλήμης ο Αλεξανδρεύς, Στρωματείς, VΙΙ, 22, 1)

         ή

΄΄Αν τα βόδια και τα άλογα ή τα λιονταρια είχαν χέρια ή μπορούσαν να σχεδιάσουν με τα χέρια τους και να κάνουν έργα όπως κάνουν οι άνθρωποι, τα άλογα θα απεικόνιζαν τους θεούς σαν άλογα, τα βόδια σαν βόδια, και θα έκανα  το σώμα τους σαν το δικό τους.’’ (Κλήμης ο Αλεξανδρεύς, Στρωματείς, V, 109, 3)

 Ο Ξενοφάνης ‘’έγραψε’’ πριν 2500 χρόνια και οι ιδέες του επηρέασαν τους σκεπτικιστές όλων των εποχών.

 Ο Δημόκριτος ο Αβδηρίτης  είπε ότι τα πάντα είναι άτομα και κενό μέσα στο οποίο αυτά ταξιδεύουν χωρίς να γίνονται αντιληπτά και όλα τα άλλα είναι κοινωνικές συμβάσεις:

 ‘’Επιπλέον, σε πολλά υγιή ζώα τα ίδια πράγματα φαίνονται αντίθετα από ό,τι σ’ εμάς, αλλά και ένας άνθρωπος δεν αισθάνεται πάντα με τον ίδιο τρόπο τα πράγματα. Είναι λοιπόν άγνωστο ποια από αυτά τα πράγματα είναι αληθινά και ποια ψεύτικα, παρά τα μεν δεν είναι περισσότερο αληθινά από τα δε, παρά εξίσου. Γι’ αυτό και ο Δημόκριτος λέει ότι ή τίποτα δεν είναι αληθινό ή είναι αφανές σ’ εμάς (ήτοι ουθέν είναι αληθές ή ημίν γ’ άδηλον)’’ (Αριστοτέλης Μετά τα Φυσικά, Γ5, 1009β)

         ή

‘’Έγινε λοιπόν φανερό με πολλούς τρόπους ότι στην πραγματικότητα δεν συλλαμβάνουμε πώς είναι ή δεν είναι το κάθε πράγμα’’, ‘’Ο άνθρωπος πρέπει να μάθει από αυτόν τον κανόνα ότι είναι χωρισμένος από την πραγματικότητα’’ (Σέξτος, Προς μαθηματικούς VII,136)

Δύσκολα μπορεί να πεί κάποιος ότι δεν ακούει τα προμηνύματα των θέσεων των μεταμοντέρνων και των μεταστρουκτουραλιστών

Ανεξάρτητα από το αν έκανε η όχι παρέα με τον Δημόκριτο, ο επίσης Αβδηρίτης Πρωταγόρας, που ήταν και μεγαλύτερος (490 π.Χ. -420 π.Χ.), κάτι θα είχε συζητήσει με τον συμπολίτη του και συνεισέφερε κι αυτός στην όλη φάση με τα σχετικιστικά του και ιδιαίτερα το περίφημο που πάντα με θαυμασμό θυμάμαι να μας λένε οι φιλόλογοι (από τα σχολικά χρόνια ακόμη). Ο σχετικός διάλογος έχει ως εξής (Πλάτων, Θεαίτητος, 151e-152a)

 Σωκράτης: Καλή κι ευγενική η απάντησή σου, παιδί μου. Διότι έτσι πρέπει κανείς να μιλά, όταν εκφράζει τη γνώμη του. Αλλά, εμπρός, τώρα από κοινού ας εξετάσουμε αυτό, αν συμβαίνει να είναι γόνιμο ή κενό. Αίσθηση λες πως είναι η γνώση;

Θεαίτητος: Ναι.

Σωκράτης: Φαίνεται, λοιπόν, να έχεις πει λόγο όχι ασήμαντο για τη γνώση, αλλά αυτόν που έλεγε και ο Πρωταγόρας. Αυτά τα ίδια είχε πει με διαφορετικό τρόπο. Ισχυρίζεται, δηλαδή, πως «όλων των πραγμάτων μέτρο» είναι ο άνθρωπος «αυτών που υπάρχουν ότι υπάρχουν κι αυτών που δενυπάρχουν ότι δεν υπάρχουν». Το έχεις διαβάσει αυτό κάπου;''

Κι ως γνωστόν, υπήρχε μια ολόκληρη σχολή στοχαστών (Σοφιστές) που πίστευε, πάνω κάτω, τα ίδια.

O Πύρρων ο Ηλείος (360 π.Χ. – 270 π.Χ.) κι οπαδοί του, το τέντωσαν περαιτέρω το όλο πράγμα και φτάσαμε στους 10 τρόπους του Αινησίδημου 

1. Διαφορετικά ζώα έχουν διαφορετικούς τρόπους πρόσληψης.
2. Διαφορετικοί άνθρωποι εμφανίζουν παρόμοιες διαφορές
3. Για τον ίδιο άνθρωπο, η πληροφορία που γίνεται αντιληπτή με τις αισθήσεις αντιφάσκει με τον εαυτό της.
4. Περαιτέρω, η πληροφορία αυτή αλλάζει από καιρό σε καιρό ανάλογα με τις φυσικές μεταβολές.
5. Επίσης, η πληροφορία αυτή διαφοροποιείται ανάλογα προς τις ιδιαίτερες κοινωνικές σχέσις
6. Τα αντικείμενα γίνονται γνωστά έμμεσα μέσω του αέρα, της υγρασίας κ.λπ.
7. Τα αντικείμενα αυτά είναι σε κατάσταση συνεχούς αλλαγής στο χρώμα, τη θερμοκρασία, το μέγεθος και την κίνηση.
8. Όλες οι προσλήψεις είναι σχετικές και αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους.
9. Οι εντυπώσεις μας γίνονται ολοένα και λιγότερο κριτικές μέσω της επανάληψης και της συνήθειας.
10.  'Όλοι οι άνθρωποι μεγαλώνουν με διαφορετικές πεποιθήσεις, υπό διαφορετικούς νόμους και κοινωνικές συνθήκες

 (συνεχίζεται)