Εκτός από την έλλειψη αναλυτικής σαφήνειας, ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα με το τεχνοφεουδαρχικό πλαίσιο είναι ότι κινδυνεύει να βγάλει το κράτος από την εικόνα. Το Techno-féodalisme του Durand έχει πολύ λίγη συζήτηση για τον κινητήριο ρόλο του αμερικανικού κράτους στην άνοδο της Alphabet, του Facebook ή της Amazon- το ίδιο ισχύει και για πολλά άλλα μικρότερα κείμενα για την τεχνο-φεουδαρχία.[52] Η κριτική του Durand σε αυτό που αποκαλεί Καλιφορνέζικη Ιδεολογία αναφέρεται συχνά στον κυβερνο-ελευθεριακό προσανατολισμό της "Magna Carta του Κυβερνοχώρου", του ιδρυτικού κειμένου αυτής της ιδεολογίας. Παραλείπει όμως να αναφέρει ότι ένας από τους τέσσερις συγγραφείς αυτού του μανισφέστου, η διακεκριμένη επενδὐτρια Esther Dyson, ήταν για χρόνια μέλος του διοικητικού συμβουλίου του National Endowment for Democracy, του καλύτερου μηχανισμού προώθησης της φιλελεύθερης δημοκρατίας και ανατροπής/αλλαγής μη αρεστών καθεστώτων. Εκτός από μερικές αντιφατικές αναφορές -μεταξύ αυτών, το εξαιρετικό America Inc. της Linda Weiss, ο ρόλος του αμερικανικού κράτους στην άνοδο της Silicon Valley σε παγκόσμιο τεχνοοικονομικό ηγεμόνα έχει υποτιμηθεί σε μεγάλο βαθμό. Η ανάγνωση αυτών των εξελίξεων μέσα από το πρίσμα της τεχνοφεουδαρχίας -που υποθέτει ότι τα κράτη είναι αδύναμα, με την κυριαρχία "κατανεμημένη" μεταξύ πολλών τεχνο-αφεντάδων- μπορεί μόνο να συσκοτίσει περαιτέρω το γεγονός αυτό. Όλη η πρόσφατη υστερία για τη δύναμη των τεχνολογικών εταιρειών -ως "γίγαντες" ή "ληστές βαρόνοι", ή απλώς ως ένα μονολιθικό μπλοκ "Big Tech"- έχει εδραιώσει την αντίληψη ότι η άνοδος των ψηφιακών πλατφορμών έχει έρθει με κόστος την αποδυνάμωση του κράτους.
Αυτό μπορεί να ισχύει για τις πιο αδύναμες χώρες της Ευρώπης ή της Λατινικής Αμερικής, οι οποίες τα τελευταία χρόνια έχουν σχεδόν αποικιστεί από αμερικανικές επιχειρήσεις. Μπορεί όμως να ειπωθεί το ίδιο και για τις ίδιες τις Ηνωμένες Πολιτείες; Τι γίνεται με τους μακροχρόνιους δεσμούς μεταξύ της Silicon Valley και της Ουάσινγκτον, με τον πρώην διευθύνοντα σύμβουλο της Google, Eric Schmidt, να ηγείται του Defense Innovation Board, ενός συμβουλευτικού οργάνου του ίδιου του Πενταγώνου; Τι γίνεται με την Palantir, την εταιρεία που συνίδρυσε ο Thiel και η οποία παρέχει ουσιαστικές συνδέσεις μεταξύ του κράτους επιτήρησης των ΗΠΑ και της αμερικανικής avant-garde τεχνολογίας; Ή το επιχείρημα του Zuckerberg -προφανώς αποτελεσματικό μέχρι στιγμής- ότι η διάλυση του Facebook θα ενθάρρυνε τους κινεζικούς τεχνολογικούς γίγαντες και θα αποδυνάμωνε τη θέση της Αμερικής στον κόσμο; Η γεωπολιτική είναι ελάχιστα ορατή στο πλαίσιο της τεχνοφεουδαρχικής προοπτικής: Οι λίγες αναφορές του Durand στην Κίνα γίνονται κυρίως για να επιπλήξει το σύστημα της Κοινωνικής Πίστωσης, ένα εργαλείο αλγοριθμικής κυβερνητικότητας.
Θα μπορούσε αυτή η έλλειψη προσοχής στον συστατικό ρόλο που διαδραμάτισε το κράτος στην εδραίωση της αμερικανικής τεχνολογικής βιομηχανίας να είναι το αποτέλεσμα της αναλυτικής, μπρενεριανής πλαισίωσης του καπιταλισμού που προσπαθεί να συμπεράνει τους "νόμους της κίνησής" του παρατηρώντας τον εν δράσει; Είναι αδύνατο να κατανοήσουμε την άνοδο της αμερικανικής τεχνολογικής βιομηχανίας αν εξαιρέσουμε τον Ψυχρό Πόλεμο και τον Πόλεμο κατά της Τρομοκρατίας -με τις στρατιωτικές δαπάνες και τις τεχνολογίες επιτήρησης, καθώς και το παγκόσμιο δίκτυο αμερικανικών στρατιωτικών βάσεων- ως εξωγενείς, μη καπιταλιστικούς παράγοντες, μικρής σημασίας για την κατανόηση του τι θέλει και τι κάνει το "κεφάλαιο". Θα μπορούσε κανείς να κάνει το ίδιο λάθος σήμερα, όταν η "άνοδος της Κίνας" και η κλιματική καταστροφή έρχονται να καταλάβουν τον συστημικό ρόλο που κάποτε έπαιζε ο Ψυχρός Πόλεμος; Αν ναι, μπορούμε επίσης να ξεχάσουμε την κατανόηση της ανόδου αυτού που ορισμένοι έχουν ονομάσει "καπιταλισμό των διαχειριστών περιουσιακών στοιχείων", ο οποίος επιδιώκει να αναθέσει το έργο του κράτους για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής σε εταιρείες όπως η Blackrock, η Vanguard και η State Street.
Από τη σκοπιά του Brenner, οποιαδήποτε συστημική παρέμβαση του κράτους στις τρέχουσες λειτουργίες του κεφαλαίου θα μπορούσε να εμφανιστεί ως παράδειγμα "πολιτικού καπιταλισμού " και όχι ως ορθά λειτουργικός "οικονομικός" καπιταλισμός, ο οποίος κινείται από τους δικούς του νόμους κίνησης.[53] Για αυτόν, η μακροχρόνια στασιμότητα της αμερικανικής οικονομίας σε συνθήκες παγκόσμιας παραγωγικής υπερ-δυναμικότητας, οδήγησε ισχυρά στοιχεία της αμερικανικής άρχουσας τάξης να εγκαταλείψουν το ενδιαφέρον τους για παραγωγικές επενδύσεις και να στραφούν αντ' αυτού στην αναδιανομή του πλούτου προς τα πάνω με πολιτικά μέσα..[54] Σε αυτό, παραδόξως, η αριστερά και η δεξιά φαίνεται να συγκλίνουν. Άλλωστε, η ανίχνευση των διαβρωτικών επιπτώσεων του "πολιτικού καπιταλισμού" είναι πολύ πιο χαρακτηριστική για τα φιλελεύθερα και νεοφιλελεύθερα οικονομικά, που ασχολούνται με την επιδίωξη ενοικίου από τους δημόσιους υπαλλήλους και την αναβίωση των προσωποπαγών δικτύων που παρεμβαίνουν στις λειτουργίες του κεφαλαίου. Ήταν αυτού του είδους η ανησυχία για τον "πολιτικό" και όχι τον "οικονομικό" καπιταλισμό που οδήγησε στη Δημόσια Επιλογή και στη φετιχοποίηση της καταπολέμησης της διαφθοράς από οικονομολόγους του Σικάγο, όπως ο Luigi Zingales.
Ο ίδιος ο Durand ασχολείται επανειλημμένα με τον Mehrdad Vahabi, έναν μελετητή της Δημόσιας Επιλογής, επικροτώντας τις θέσεις του για την αρπαγή πλούτου.[55] Ίσως ήρθε η ώρα να αναρωτηθούμε αν η συζήτηση Brenner-Wallerstein θα οδηγήσει κάπου. Αναμφισβήτητα, οι άλυτες ασάφειες αυτής της συζήτησης δημιούργησαν τα αναλυτικά και διανοητικά ανοίγματα μέσα από τα οποία η τεχνοφεουδαρχική θέση εμφανίζετ εύλογη σε δημιουργικούς νέους μαρξιστές οικονομολόγους όπως ο Durand. Εξάλλου, επειδή η συνεχιζόμενη απαλλοτρίωση και η πολιτική εξουσία που προϋποθέτει δεν μπορούν εύκολα να συμβιβαστούν με την εξιστόρηση της καπιταλιστικής ανάπτυξης με γνώμονα την εκμετάλλευση, χρειάζονται εξωγενείς έννοιες όπως η "συσσώρευση μέσω στέρησης" του Harvey, η "αρπαγή" του Veblen, το "γνωστικό ενοίκιο" του Vercellone ή ακόμη και η "εξαγωγή του πλεονάσματος συμπεριφοράς" της Zuboff.
Aναφορές
[52] Rob Lucas’s review, ‘The Surveillance Business’, nlr 121, Jan–Feb 2020
[53] Ο όρος "πολιτικός καπιταλισμός", που επινοήθηκε από τον Weber στο Economy and Society για να περιγράψει -όσο ακατάλληλος και αν ήταν- την πολιτική οικονομία της Αρχαίας Ρώμης, επαναχρησιμοποιήθηκε από τον Gabriel Kolko για να χαρακτηρίσει την αυτοαποκαλούμενη Προοδευτική Εποχή στο The Triumph of American Conservatism: A Reinterpretation of American History, 1900-1916 '', Νέα Υόρκη 1963.
[54] Robert Brenner, ‘Escalating Plunder’, nlr 123, May–June 2020, p. 22
[55] , Mehrdad Vahabi, The Political Economy of Predation: Manhunting and the Economics of Escape, Cambridge 2016
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου