Ποιο ήταν το μεγαλύτερο λάθος στην ανθρώπινη ιστορία; Ποιό είναι το επόμενο;

1.Το να αρνηθείς να εκδόσεις τον Χάρι Πότερ της JK Rowling

2.Το να χάσεις ένα χαρτοφυλάκιο με Bitcoins

3.Το να μην αγοράσεις την Google για 1 εκατ. δολάρια

4.Το να μην πυροβολήσεις τον Χίτλερ

5.Η πώληση 610.000 μετοχών αντί για μία

6.Το να εξαγριώσεις τον Τζένγκις Χαν

7.Η παραγγελία τρένων που ήταν πολύ μεγάλα

8.Το ορθογραφικό λάθος σε όνομα εταιρίας

9.Ο τετρααιθυλικός μόλυβδος

10.Το κάψιμο της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας

Αυτά είναι τα 10 μεγαλύτερα λάθη της ανθρωπότητας σύμφωνα με τη βρετανική εφημερίδα  Independent (βλ. εδώ για λεπτομέρειες) και ο/η καθένας/καθεμία μπορεί να διαλέξει ανάλογα με το γούστο του/της.

Αν ψάξεις όμως για τη γνώμη πιο σοβαρών συγγραφέων θα ''σοκαριστείς'' διαβάζοντας  ότι το μεγαλύτερο δεν ήταν ούτε ο μη πυροβολισμός προς τον Χίτλερ, ούτε η αδιαφορία έκδοσης του Χάρι Πότερ, ούτε ο τετρααιθυλικός μόλυβδος. Γιατί, σύμφωνα με τον Jared Diamond JD), το μεγαλύτερο λάθος τστην ιστορία του είδους ήταν η ανακάλυψη και υιοθέτηση της γεωργίας.  

Η γνώμη του JD δεν είναι καινούργια. Έχουν περάσει πάνω από 35 χρόνια από τότε που τη διατύπωσε στο άρθρο του με τίτλο ''The Worst Mistake in the History of the Human Race''.

Άραγε είχε κάποιο δίκιο ο JD ή έλεγε μπούρδες; Αξίζει την προσπάθεια ένα τεστ. To όλο θέμα έχει ως εξής:

Οι άνθρωποι οι έμφρονες κατοικούμε τον πλανήτη ενώ και 300.000 χρόνια και κατά το 97% του χρόνου αυτού ζούσαμε, όπως και πολλοί άλλοι θηρευτές, οργανωμένοι σε μικρές ομάδες και εντός των ορίων των τοπικών οικοσυστημάτων. Σε κάποια στιγμή, ο πλανήτης αλλάζει εποχή και από την πλειστόκαινο (2,6 εκατομ -12.000 χρόνια πριν(ΧΠ)) εισέρχεται στην ολόκαινο περίοδο. Μαμούθ και άλλα μαστόδοντα, οι μακροκέρατοι βίσωνες, οι σμιλόδοντες, διάφορα μεγαθήρια και άλλα ‘’περίεργα’’ δημιουργήματα του Θεού, εξαφανίστηκαν μαζί με την πλειστόκαινο, ενώ άλλα δημιουργήματα όπως τα κωνοφόρα δέντρα, τα βρύα, τα έντομα, τα μαλάκια, πολλά πουλιά και  πολλά θηλαστικά μαζί με τα έμφρονα, επέζησαν στην ολόκαινο εποχή.

Με κλιματική σταθερότητα χωρίς προηγούμενο και σταθερά υψηλές θερμοκρασίες, η γη έδωσε στον άνθρωπο αρκετούς καρπούς και σε πολλά μέρη του κόσμου, οι μικρές ομάδες άρχισαν να εξαρτώνται εξίσου από τους καρπούς όσο και από το κυνήγι. Σε μερικές χιλιάδες χρόνια η εξάρτηση από τους καρπούς μεγαλώσε τόσο πολύ, που  συστηματοποιήθηκε (η γένεση της γεωργίας) και οδήγησε στα πρώτα κράτη. Στην ανθρώπινη ιστορία φαντάζει ως η σημαντικότερη στιγμή της, ως το μεγαλύτερο βήμα της προς μια καλύτερη ζωή, μπορεί όμως να είναι και η μεγαλύτερη γκάφας της, μια καταστροφή από την οποία δεν έχουμε ακόμη συνέλθει. Με τη γεωργία ήρθε η μεγάλη κοινωνική και σεξουαλική ανισότητα, η ασθένεια και ο δεσποτισμός, που αποτελούν τις κατάρες της ύπαρξής μας.

Η αναθεωρητική αυτή άποψη δεν φαίνεται να στέκει καλά. Κι όλοι μαθαίνουμε ότι η γεωργία ήταν το σημείο εκκίνησης του πολιτισμού και της ‘’εύκολης’’ ζωής που απολαμβάνουμε τώρα. Δεν υπάρχουν και πολλοί που να ‘’νοσταλγούν’’ και να οραματίζονται μια ζωή κυνηγού/τροφοσυλλέκτη. Και, θα υποστηρίξουν οι πιο ένθερμοι οπαδοί της γεωργίας, χωρίς αυτήν, δεν θα υπήρχαν ο Παρθενώνας, η ‘’Ιλιάδα’’, η ‘’Λειτουργία σε σι ελάσσονα’’ του Μπαχ, η ‘’Δίκη’’ του Κάφκα και πάει λέγοντας. 

Οι λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι άρχισαν να καλλιεργούν τη γη παραμένουν αδιευκρίνιστοι, αλλά οι δραματικές αλλαγές στο κλίμα του πλανήτη κατά τη διάρκεια της τελευταίας εποχής των παγετώνων - από περίπου 20.000 ΧΠ  έως 11.600 ΧΠ - φαίνεται ότι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην έναρξή της.

Η γεωργία oδήγησε στην εξημέρωση των σημερινών κύριων καλλιεργειών τροφίμων, όπως το σιτάρι, το ρύζι, το κριθάρι, το κεχρί και ο αραβόσιτος, τα όσπρια κι η γλυκοπατάτα και στη εξημέρωση ζώων, όπως τα πρόβατα, τα βοοειδή, οι κατσίκες, οι χοίροι κι οι κότες. Επίσης, αύξησε δραματικά τον ανθρώπινο πλυηθυσμό του πλανήτη. Αλλά, κατά τη διαδικασία αυτή το περιβάλλον μεταμορφώθηκε δραματικά. Αυτό που ξεκίνησε ως μέτρια εκχέρσωση έδωσε τη θέση του σε χωράφια, δάση κόπηκαν σε μαζική κλίμαμα και τεράστιες εκτάσεις γης  μετατράπηκαν σε καλλιέργειες και βοσκότοπους.

Στα περισσότερα μέρη η υγεία των πρώτων αγροτών ήταν πολύ χειρότερη από εκείνη των προγόνων τους κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, λόγω του στενότερου φάσματος των τροφίμων που κατανάλωναν παράλληλα με τις διαδεδομένες διατροφικές ελλείψεις. Την εποχή που ήμαστε κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες, ο ανθρώπινος πληθυσμός ήταν 8 εκετομμύρια ενώ τώρα προσεγγίζει τα 8 δισεκατομμύρια, ακριβώς χιλιαπλάσιος. Οι πρόγονοί μας ζούσαν σε ομάδες 60-80 ατόμων ενώ σήμερα υπάρχουν σχεδόν 50 μεγαπόλεις  (>10 εκατομμύρια κατοίκους) με τη Γκουανγκτζόου στην Κίνα να έχει πληθυσμό 6,5 φορές περισσότερο από την Ελλαδίτσα. 

Σήμερα, περίπου το 75% των μολυσματικών ασθενειών που προσβάλλουν τον άνθρωπο είναι ζωονόσοι, δηλαδή ασθένειες που προέρχονται από οικόσιτα ζώα ή ασθένειες που ο άνθρωπος μοιράζεται με αυτά. Παραδείγματα: η γρίπη, το κοινό κρυολόγημα, διάφορα παράσιτα όπως οι ταινίες και εξαιρετικά μολυσματικές ασθένειες που αποδεκάτισαν εκατομμύρια ανθρώπους στο παρελθόν, όπως η βουβωνική πανώλη, η φυματίωση, ο τύφος και η ιλαρά.

Ανησυχώντας για τη κατάσταση αυτή, ο Θεός διέταξε τη φυσική επιλογή να διαμορφώσει το γονιδίωμα των πρώτων αγροτών, ώστε αυτοί να αναπτύξουν ανοσία. Αλλά μαζί με την ανοσία, η αλλαγή αυτή του γονιδιώματος έφερε προβλήματα.Και οι γενετιστές υποστηρίζουν ότι το 85% των γονιδιακών παραλλαγών που προκαλούν ασθένειες στους σύγχρονους πληθυσμούς προέκυψε παράλληλα με την άνοδο και την εξάπλωση της γεωργίας.

Ακόμη, η ομαδική διαβίωση σε πυκνοκατοικημένα χωριά και πόλεις δημιούργησε για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία ιδιωτικούς χώρους διαβίωσης, όπου οι άνθρωποι δεν μοιράζονταν πλέον την τροφή ή τα υπάρχοντά τους με την κοινότητά τους. Κι αυτό ήταν μάλλον το μεγαλύτερο πρόβλημα, αφού οι αλλαγές αυτές διαμόρφωσαν δραματικά τη στάση των ανθρώπων απέναντι στα υλικά αγαθά και τον πλούτο. Τα αντικείμενα κύρους έγιναν περιζήτητα ως σύμβολα εξουσίας. Μας προέκυψαν βασιλείς και βασίλισσες κι άλλα ''λάφυρα'' αυτού του τύπου. Και μαζί με τους μεγαλύτερους πληθυσμούς ήρθε η αυξανόμενη κοινωνική και οικονομική πολυπλοκότητα και ανισότητα και, φυσικά, η αύξηση των πολεμικών συγκρούσεων.

Και καθώς ο/η καθένας/καθεμιά μας σκεφτόμαστε τα υπέρ και τα κατά της γεωργίας, καλό είναι να έχουμε υπόψη μια, όχι εκ των υστέρων διαπίστωση όπως τoυ JD, αλλά την προειδοποίηση ενός μεγάλου σοφού για το επόμενο μεγάλο λάθος μας, το οποίο, αν και δηλώνεται ως επίτευγμα, μπορεί να είναι το τελευταιο μας. 

Ο εγκέφαλος του Λένιν - Λειτουργεί ακόμα;

 Μπορεί κάποιος να πεί ότι ο Λένιν ‘’ταλαιπωρήθηκε’’ πολύ μετά τον θάνατό του. Ο εγκέφαλός του τεμαχίστηκε σε εκατοντάδες φέτες (πάχους 0,02 χιλιοστών), μελετήθηκε επισταμένα (14 τόμοι, οι παρατηρήσεις και τα συμπεράσματα μιας μελέτης που δεν δημοσιεύτηκε ποτέ) και η έρευνα αποτέλεσε τη βάση για πολλές εξελίξεις στην νευροφυσιολογία του εγκεφάλου. 

Το στόρι έχει ώς εξης: 

O Λένιν, άρρωστος από τον Μάιο του 1922, είχε προσωπικό γιατρό τον Όντφριντ Φέστερ (ΟΦ) (1873-1941), κορυφαίο Γερμανό νευρολόγο/νευροχειρουργό, που είχε προσληφθεί από τη σοβιετική κυβέρνηση.Ο ΟΦ ήταν θαυμαστής του Λένιν και των πολιτικών επιτευγμάτων του. Έμεινε δίπλα του ως στο τέλος. 

Όταν πέθανε ο Λένιν, και καθώς θεωρείτο ιδιοφυία από όλους (τους οπαδούς του και τους ορκισμένους εχθρούς του), θεωρήθηκε ότι κι ο εγκέφαλός του πρέπει να είχε κάτι το ιδιαίτερο. Οι σοβιετικοί ρώτησαν τον ΟΦ ποιός μπορούσε να κάνει τη δουλειά και ο ΟΦ προτεινε τον Δρ. Φογκτ.

Ο Δρ. Φογκτ, εξαιρετικά περίεργος και  παθιασμένος συλλέκτης βιολογικών δειγμάτων από την παιδική του ηλικία και καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του, συνέλεγε διάφορα είδη εντόμων, αλλά κυρίως μέλισσες και σκαθάρια. Η συλλογή του με περισσότερες από 300.000 μέλισσες θεωρούνταν η μεγαλύτερη στον κόσμο κατά τη διάρκεια της ζωής του. Σπούδασε δίπλα στον ζωολόγο Ερνστ Χέκελ (1831-1919), κορυφαίο δαρβινιστή της εποχής, εκπαιδεύτηκε στην Ταξινομία και τη Συστηματική Ζωολογία) και ειδικεύτηκε στη φυσιολογία των νευρωνικών δικτύων του εγκεφάλου. Η πρόκληση για τον Δρ Φογκτ ήταν μεγάλη. Δεν ήταν κομμουνιστής αλλά τον τραβούσε κάθε μορφή της προοδευτικότητας.

Με τη συγκατάθεση της γερμανικής κυβέρνησης, δέχτηκε τη δουλειά. Η σύμβαση με τη σοβιετική κυβέρνηση περιλάμβανε επίσης τη δημιουργία ενός εθνικού Ινστιτούτου Έρευνας του Εγκεφάλου στη Μόσχα. Σε αντάλλαγμα, η Σοβιετική Ακαδημία Επιστημών θα υποστήριζε τη δημιουργία ενός εργαστηρίου πειραματικής γενετικής στο Βερολίνο.

Επί 2,5 χρόνια αφιερώθηκε στον τεμαχισμό και την ταξινόμηση των φετών του εγκεφάλου του μεγάλου επαναστάτη. Κατά τη διάρκεια της προκαταρκτικής μελέτης του, εντυπωσιάστηκε από την παρατήρηση ότι οι πυραμιδικοί νευρώνες του στρώματος ΙΙΙ του νεόφλοιου ήταν ιδιαίτερα πολυάριθμοι και μεγάλοι. Καθότι δεν πίστευε ότι τα κύτταρα των νευρώνων αυξάνονται/μεγαλώνουν με την άσκηση, υποστήριξε ότι ο Λένιν πρέπει να είχε γεννηθεί με αυτούς τους ασυνήθιστα μεγάλους και πολυάριθμους νευρώνες στο στρώμα ΙΙΙ. 

Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο Λένιν θα έπρεπε να είναι "αθλητής της συνειρμικής σκέψης" (Asssoziationsathleten). To συμπέρασμα αυτό φαίνεται πως συμφωνούσε με το γεγονός ότι ο Λένιν μπορούσε να σκέφτεται εξαιρετικά γρήγορα, καθώς και με την πρωταρχική ποιότητα των παρατηρήσεών του και την αίσθηση της πραγματικότητας που τον χαρακτήριζε. 

Κι έτσι, ο Δρ. Φογκτ κάθισε και συνέταξε μια έκθεση με την οποία πρότεινε τη διεξαγωγή λεπτομερούς μελέτης του εγκεφάλου του Λένιν και σύγκριση με τμήματα εγκεφάλων από μεγάλο αριθμό άλλων εγκεφάλων: 13 ανθρώπων της ελίτ (διανοούμενοι και  πολιτικοί, τα ονόματα των οποίων αναφέρονται στην έκθεση), και 39 άλλα άτομα, συμπεριλαμβανομένων ανθρώπων διαφορετικών φυλών που ζούσαν στη Σοβιετική Ένωση. Κι επειδή έπρεπε να τεμαχιστούν τόσοι πολλοί εγκέφαλοι, τα αναγκαία χρήματα ήταν πολλά. Κι οι απαιτήσεις από τους ερευνητές πολλές. Έγραφε ο Δρ. Φογκτ: ‘’Ο παρατηρητής πρέπει να απολαμβάνει την αισθητική πλευρά της αρχιτεκτονικής των κυττάρων, καθώς αυτή αποτελεί προϋπόθεση για να να περνάς όλη τη μέρα σου στο μικροσκόπιο με χαρά - και μεγάλη χαρά είναι απαραίτητη για την πραγματοποίηση νέων ανακαλύψεων". Το  Ινστιτούτο της Μόσχας, υποστήριζε, μπορούσε να πραγματοποιήσει μόνο κυτταροαρχιτεκτονική χαρτογράφηση, αλλά για να αποκτήσει πιο λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με τον εγκεφάλο του Λένιν ήταν αναγκαίες κι άλλες μέθοδοι. 

Η έκθεση του Φογκτ προκάλεσε έναν μικρό χαμό, ο οποίος γρήγορα ξεχάστηκε αφού κι η Σοβιετική κυβέρνηση προτίμισε τη σιωπή. Ο ίδιος ο Δρ. Φογκτ δήλωσε μετανιωμένος από όλη αυτή τη φασαρία, αλλά τον ενδιαφέρον των ανθρώπων για τους εγκέφαλους των ιδιοφυιών δεν εξέλιπε. Πάντως, η σχέση μεταξύ της δομής και της λειτουργίας του εγκεφάλου (σάρκα και νούς), εξακολουθεί να είναι ένα μείζον ζήτημα που είναι απίθανο να λυθεί με τη νευροανατομική διερεύνηση μεμονωμένων εγκεφάλων. Ακόμα κι η μελέτη του εγκεφάλου του Αϊνστάιν δεν δείχνει κάτι το τόσο ιδιαίτερο και κάποιες διαφοροποιήσεις που παρατηρήθηκαν, αποδώθηκαν στην παιδική του δυσλεξία, αν και δεν είναι γενικά αποδεκτό αυτό ως ερμηνεία. 

Συμπέρασμα: Αφήστε τους εγκεφάλους να αναπαυθούν.

Πηγές

• Marina Bentivoglio. Cortical structure and mental skills: Oskar Vogt and the legacy of Lenin’s brain. Brain Research Bulletin, Vol. 47, No. 4, pp. 291–296, 1998
• Jochen Richter.  Pantheon of brains: the Moscow Brain Research Institute 1925-1936. J Hist Neurosci. 2007 Jan-Jun;16(1-2):138-49.
• T. Σπένγκλερ., Ο εγκέφαλος του Λενιν, Γράμματα 1993. Μτφρ. Μ Αγγελίδου

Νατοτσολιαδισμός vs. Ρωσσοτσολιαδισμός: Ποιά τα νέα από το μέτωπο;

 Mε προφανές πρότυπο το Γερμανοτσολιάς, έχουν γεννηθεί και οι όροι Νατοτσολιάς και Ρωσσοτσολιάς. Ο Νατοτσολιάς είναι μια επέκταση και ανάμειξη των παλιότερων Αγγλοτσολιάς, Βρετανοτσολιάς και Αμερικανοτσολιάς, ενώ το Ρωσσοτσολιάς είναι πιο μπερδεμένο. 

Ως ορίτζιναλ Ρωσσοτσολιάδες μπορούν να θεωρηθούν οι κομμουνιστές και λοιποί αριστεροί του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας κατά τον Εμφύλιο. Το αν ο τελευταίος έγινε από το 1946-1949 όπως ξέραμε ή αν ήταν ενιαίος (1943-1949) όπως θέλει η αναθεωρητική ιστοριογραφία, πιθανόν να σχετίζεται και με τη γέννηση του ρωσοτσολιαδισμού. Στη δεκαετία του 1980 ο ρωσσοτσολιαδισμός εκφράστηκε από ένα τμήμα του Ορθόδοξου Πασόκ, ενώ στον 21ον αιώνα έχει προσωποποιηθεί, αρκετά απαξιωτικά, ως ρωσόκαυλος πουτινάκιας, ενώ μεγάλη φαίνεται να είναι η γοητεία που ασκεί  ο Βλαντίμιρ Βλαντίμιροβιτς και στη ριζοσπαστική δεξιά και ακροδεξιά. 

Πάντως, με την ευκαιρία της ειδικής στρατιωτικής εισβολής στην Ουκρανία, και μένοντας σε επίπεδο προσώπων, πρέπει να αναφερθεί και είσοδος της Μαρίας Ζαχάροβα στο παιχνίδι, της σέξι milf και ‘’σιδερένιας’’ εκπροσώπου του ρωσικού Υπ. Εξ. Οι ρωσσοτσολιάδες, αν και σχετικά προβληματισμένοι από τη δυσλειτουργία του (πρώην Κόκκινου) ρωσικού στρατού, στηρίζουν πολλά στο Μαράκι και θεωρούν ότι μπορεί να συντρίψει το σαχλοκούδουνο την Ψάκι.

Όπως και νά ‘χει, και μιας και ζω ανάμεσα και σε νατοτσολιάδες και σε ρωσσοτσολιάδες, είπα να δώ τα διαθέσιμα δεδομένα για νά ΄χω καλύτερη εικόνα.

Τα δεδομένα που έχουμε για να κρίνουμε τη μάχη Νατοτσολιάδων/Ρωσσοτσολιάδων σε παγκόσμιο επίπεδο δεν είναι πολλά. Τα πιο συστηματικά που έχω βρεί είνα αυτά του Democracy Perception Index Report 2022 της Alliance of Democracies Foundation (ας έχουμε υπόψη ότι ο οργανισμός αυτός είναι δημιούργημα του Άντερς Φογκ Ράσμουσεν, ΓΓ του ΝΑΤΟ από 2009-2014)

Έτσι, για να μετρήσω Νατο- και Ρωσσο-τσολιαδισμό, επεξεργάστηκα τις απαντήσεις που έδωσε ένα δείγμα 53.000 περίπου πολιτών από 53 χώρες (από 30/03/2022-10/05/2022). Χωρίς να μπούμε σε θέματα κριτηρίων επιλογής χώρας κι αν επικεντρώσουμε στην Ελλάδα και σε 3 μόνο αλλά κρίσιμες ερωτήσεις, έχουμε:

1.Ποιά είναι η άποψή σας για τις ΗΠΑ;

Ελλάδα (Θετική=27%, Αρνητική=37%)

Περισσότερο αρνητικοί από εμάς μόνο οι Κινέζοι (Θετική=11%, Αρνητική=69%)

Σε επίπεδο ηπείρων: 

Ασία (Θετική=42%, Αρνητική=22%)) 

Ευρώπη (Θετική=41%, Αρνητική=25%)

Λατ Αμερική (Θετική=51%, Αρνητική=19%)

Σε παγκόσμιο επίπεδο:(Θετική=44%, Αρνητική=22%)

Έτσι, ο Νατοτσολιαδισμός δείχνει διπλά ισχυρότερος από το Ρωσσοτοσολιαδισμό με 34% να είναι ουδέτερο

2. Ποιά είναι η άποψή σας για τη Ρωσία;

Ελλάδα (Θετική=22%, Αρνητική=45%)

Πιο Ρωσσοτσολιάδες από εμάς οι Κινέζοι (Θετική=59%, Αρνητική=10%) όπως (και κατά μειούμενη ‘’ένταση’’): Βιετνάμ, Ινδονησία, Αλγερία, Πακιστάν, Ινδία, Σ Αραβία, Μαρόκο, Μαλαισία, Αύγυπτος, Φιλιπίνες, Ταϋλάνδη, Χ. Κονγκ, Μεξικό, Ουγγαρία. 

Σε επίπεδο ηπείρων: 

Ασία (Θετική=30%, Αρνητική=34%)) 

Ευρώπη (Θετική=10%, Αρνητική=70%)

Λατ Αμερική (Θετική=15%, Αρνητική=25%)

Σε παγκόσμιο επίπεδο:(Θετική=20%, Αρνητική=52%)

Ξανά, ο Νατοτσολιαδισμός δείχνει υπέρδιπλα ισχυρότερος από το Ρωσσοτοσολιαδισμό με 28% να είναι ουδέτερο

3. Νομίζετε ότι η χώρα σας πρέπει να διακόψει τις σχέσεις της με τη Ρωσία;

Ελλάδα: Ναι=22%, Όχι-56%

Πιο ρωσσοτσολιάδες από εμάς, μόνο η Κίνα (Ναι=9%, Όχι=71%) κι η Ινδονησία και (Ναι=11%, Όχι=60%). Το Βιετνάμ σαν και μας, ενώ σε επίπεδο ηπείρων είχαμε σχετική ισορροπία:

Ασία (Ναι=30%, Όχι=40%) 

Ευρώπη (Ναι=55%, Όχι=24%)

Λατ Αμερική (Ναι=36%, Όχι=35%)

Τα ίδια και σε παγκόσμιο επίπεδο: Ναι=40%, Όχι=32%

Το τελικό αποτέλεσμα είναι, χοντρικά: 

Παγκόσμιο επίπεδο: Νατοτσολιάδες 45%. Ρωσσοτσολιάδες 25%, Ουδέτεροι 30%

Ελλάδα: Νατοτσολιάδες 31%. Ρωσσοτσολιάδες 38%, Ουδέτεροι 31%

Ο Μαρξ και το δίκιο του (για άλλη μια φορά)

Κατά την τελευταία δεκαετία του 20ου αιώνα (ή πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, κατά Hobsbawm) και μετά από μια εικοσαετία περιφρόνησης στην καλύτερη περίπτωση και τελικής απόφασης ότι αυτός είναι νεκρός στη χειρότερη (βλ. π.χ., το Requiem for Marx, Yuri N. Maltsev, που εξέδωσε το προπύργιο της αντίδρασης και του σκοταδισμού που φοράει ρόμπα με μάρκα την ελευθερία Ludwig von Mises Institute, το 1993), ο Μαρξ έκανε ξανά την εμφάνισή του στις σελίδες του αστικού τύπου.

Οι λόγοι για την περιφρόνηση αυτή ήταν αρκετοί:

1. Τα σοσιαλιστικά κράτη είχαν αποτύχει να αποτελέσουν ένα εναλλακτικό πρότυπο κοινωνικής οργάνωσης απέναντι στην φιλελεύθερη και την απολυταρχική αντιπροσωπευτική αστική δημοκρατία

2. Ο γάμος της σοσιαλδημοκρατίας με την ελεύθερη αγορά και η αποκήρυξη κάθε σοσιαλιστικής πολιτικής ιδέας και αξίας

3. Η ιδεολογική ηγεμονία της δεξιάς και η υιοθέτηση της πολιτικής της σε παγκόσμιο επίπεδο (η λεγόμενη U turn – στροφή – του Μιττεράν το 1984, για παράδειγμα)

4. Μετατόπιση του ενδιαφέροντος της έρευνας σε θέματα που η μαρξιστική σχολή δεν είχε αναπτύξει επαρκώς – πολιτισμός, κατανάλωση, ταυτότητα, νέες μορφές γνώσης, συστήματα πληροφορικής κ.λπ. Οι μεταμοντέρνοι στοχαστές επέμεναν για την πολυπλοκότητα/διαφορετικότητα του κόσμου, έναν κόσμο γεμάτο πολιτισμικές διαχύσεις, αποστάξεις, απορροφήσεις, κ.λπ., έναν κόσμο που κανένα θεωρητικό σχέδιο δεν μπορεί κατανοήσει πλήρως και να δείξει τα κατάλληλα μονοπάτια που πρέπει να ακολουθήσουν οι άνθρωποι/κοινωνίες. Υπό αυτήν την προοπτική, οι βασικές ιδέες του Μαρξ, δλδ, η υλιστική αντίληψη της ιστορίας και η διαλεκτική μεθοδολογία, ετίθεντο σε ευθεία αμφισβήτηση.

5. Η «χαλάρωση» που υπέστη η συνεκτικότητα τού μαρξικού θεωρητικού σώματος από την ανακάλυψη παλιότερων χειρογράφων του Μαρξ που υπέδειξαν αντιφάσεις και αποκλίσεις από το μετέπειτα έργο, γεγονός που έκανε ορισμένους να μιλάνε για «Δύο Μαρξισμούς» . Το χειρότερο: πέρα από τη σημασία που είχαν οι νέες μαρξιστικές θεωρήσεις, αυτό που έμενε σαν χειροπιαστό αποτέλεσμα ήταν ένα αυξανόμενο χάσμα μεταξύ θεωρίας και πράξης και μια έντονη αίσθηση εκλεκτικισμού.

Το έναυσμα για αλλαγή του γενικότερου αντιμαρξιστικού και αντιμαρξικού κλίματος, που είχαν δημιουργήσει με τη διακήρυξη του τέλους των «μεγάλων αφηγήσεων» οι μεταμοντερνιστές θεωρητικοί, δόθηκε με την έκδοση των «Φαντασμάτων του Μαρξ» (1993) του Ζ. Ντεριντά (Εκκρεμές 2000).

Βιβλίο από το οποίο δεν μπορεί να βγει κάποιο ουσιαστικό συμπέρασμα, αφού ο γάλλος φιλόσοφος γράφει στο γνωστό του ύφος ένα κείμενο που μοιάζει με συνειδησιακό χείμαρρο, ένα δοκιμιακό αισθητικό λαβύρινθο γεμάτο απόκρημνες παρεκβάσεις με επιτηδευμένους τίτλους (π.χ., «Εμφάνιση του αφανούς: η φαινομενική «ταχυδακτυλουργία»), επιχειρώντας μια ‘’φασματολογική/εμμονολογική’’ ανάγνωση του Μαρξ μέσω Σαίξπηρ (Αμλετ, σάπιο βασίλειο, φαντάσματα) που φαίνεται τελικά να καταλήγει σε μια μεταφυσική / μυστικιστική αποτίμηση της δύναμης του μαρξικού λόγου. Κάτι σαν το ‘’ράβδος εν γωνία, άρα βρέχει.’’

Αν αφήσουμε κατά μέρος τον σκοτεινό Γάλλο αποδομιστή και περάσουμε στους πραγματιστικούς New York Times, θα δούμε ότι ενώ στην πρώτη δεκαετία μετά την κατάρρευση του σοσιαλιστικού μπλοκ είχε μόλις 10 άρθρα σχετικά με τον Μαρξ, στην πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα αυξήθηκαν στα 16, στη δεύτερη εκτοξεύτηκαν στα 39), ενώ στα πρώτα χρόνια της τρίτης δεκαετίας, έχουμε ήδη 7 άρθρα. Η ναυαρχίδα του καπιταλισμού, ξεπέρασε και τον Ριζοσπάστη. (βλ. εδώ )

Και φέτος ήρθε ο Spiegel, θέτοντας το ερώτημα του αν ο Μαρξ είχε δίκιο. Ερώτημα που είχε απαντήσει ήδη καταφατικά ο Τέρι Ίγκλετον στο ‘’Γιατι ο Μαρξ είχε δίκιο’’ (Πατάκης 2012). Ο Τέρι ήταν βιαστικός και δεν κάλυψε με επάρκεια τα θέματά του, δίνοντας την ευκαιρία σε πολλούς να ψιλοκαγχάσουν. Μεταξύ αυτών κι η συγγραφέας, ιστορικός του πολιτισμού και ψαγμένη απολογήτρια του αμερικανικού ιμπεριαλισμού Σώτη Τριανταφύλλου (βλ εδώ)

Με αυτή την ευκαιρία, είπα να ξεφυλλίσω ξανά το ‘’Κεφάλαιο’’. Όπου, τ.3, σελ. 118 ελληνική έκδοση, Συγχρονη Εποχή, 1998), μας λέει: 

‘’H κεφαλαιοκρατική παραγωγή, όταν εξετάζεται απομονωμένη από τη διεργασία της κυκλοφορίας και τις υπερβολές του ανταγωνισμού, χειρίζεται με εξαιρετική φειδώ την πραγματοποιημένη και υλοποιημένη σε εμπορεύματα εργασία. Αντίθετα, σπαταλά, περισσότερο από κάθε άλλον τρόπο παραγωγής, τους ανθρώπους και τη ζωντανή εργασία, όχι μόνο τη σάρκα και το αίμα, αλλά και τα νεύρα και το μυαλό. Πράγματι, μέσα από την πιο υπερβολική σπατάλη της ατομικής ανάπτυξης, διασφαλίζεται και διατηρείται η ανάπτυξη του ανθρώπινου είδους στην ιστορική εποχή που προηγείται της συνειδητής αναδιοργάνωσης της κοινωνίας. Κι αφού  όλη αυτή η οικονομία, για την οποία γίνεται εδώ λόγος, πηγάζει από τον κοινωνικό χαρακτήρα της εργασίας, στην πραγματικότητα είναι αυτός ακριβώς ο άμεσα κοινωνικός χαρακτήρας της εργασίας που προκαλεί την κατασπατάληση της ζωής και της υγείας των εργαζόμενων.’’

Άραγε είχε δίκιο ή όχι

Καλή Χρονιά (αλλά για ποιούς;)

4oς στη λίστα του Wizard που συγκεντρώνει τους 100 καλύτερους/αγαπημένους κακούς της αμερικανικής φαντασίας (προηγούνται ο Joker του Batman, ο Pazuzu του Εξορκιστή κι ο Palpatine του Πολέμου των Άστρων), ο Διδάκτωρ Doom, εκτός από μοχθηρός μονάρχης της Latveria και ορκισμένος εχθρός τού Reed Richards και των Fantastic Four, είναι και οικονομολόγος.

Αυτό το παρατσούκλι κόλλησαν τέλος πάντων οι συνάδελφοί του στον Nouriel Roubini γιατί, ενώ αυτοί αυνανίζονταν με το μεγαλείο και την ανθεκτικότητα του μεταψυχροπολεμικού καπιταλισμού, αυτός προέβλεψε με αξιοθαύμαστη ακρίβεια τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, τις συνέπειες της οποίας νιώσαμε τόσο καλά στο πετσί μας, ειδικά εδώ στην Ελλάδα. 

[Το παρατσούκλι είναι ενδεικτικό της σημασίας που έχει η κόμικ και superhero φιλοσοφία για το αμερικανικό έθνος και, κατά προέκταση, για όλη τη νατοτσολιάδικη κουλτούρα - σπανίως βρίσκεις νατοτσολιά ή νατοτσολιού που να μην είναι λάτρης της superhero φιλοσοφίας].

Και ο Nouriel Roubini, παίρνοντας στα σοβαρά το παρατσούκλι (αφού κι αυτός, αν και κάπως ετερόδοξος, τέκνο και υπηρέτης της ίδιας κουλτούρας είναι), και εμπνεόμενος από του προφήτες προπάτορές του (Ησαΐα, Σοφονία, Ιερεμία - ο NR είναι Ιρανός Εβραίος) αλλά κι από τη χριστιανική Αποκάλυψη και του 4 ιππότες της, μας έδωσε το 2ο καυτό βιβλίο της χρονιάς, μετά το ’Chip War: The Fight for the World's Most Critical Technology’’ του Chris Miller , 
''Megathreats: The Ten Trends That Imperil Our Future, and How to Survive Them''

Συνοπτικά, ο Roubini προειδοποιεί ότι ολόκληρος ο κόσμος οδεύει με κλειστά μάτια προς μια καταστροφική κρίση χρέους. Αυτό δεν είναι σε καμία περίπτωση υπερβολή, αλλά μάλλον προφάνεια. Μέχρι το τέλος του 2021, το παγκόσμιο χρέος, δημόσιο και ιδιωτικό, ξεπέρασε το 350% του ακαθάριστου προϊόντος του πλανήτη . Το συμπέρασμα είναι αναπόφευκτο. Ο Roubini πιστεύει ότι η μητέρα όλων των κρίσεων χρέους είναι αναπόφευκτη είτε αυτή τη δεκαετία, είτε την επόμενη.

Ακολουθώντας πιστά το προφητικό μοντέλο γραφής, θεωρεί ότι κάθε δυνατή θεραπεία για να αποφευχθεί αυτό έχει δοκιμαστεί και έχει αποδειχθεί ότι είναι λανθασμένη, αναβάλλοντας απλώς την Ημέρα της Κρίσεως και δημιουργώντας νέες και πιο δυσεπίλυτες (αν όχι άλυτες) αντιφάσεις. Επικεντρώνει σε δέκα από αυτές, αν και, όρεξη να κανείς να μετράει, υπάρχουν πολύ περισσότερες. 

Πρώτη και καραμπινάτη: σε ένα ορθολογικό σύστημα όπου οι τεχνολογικές και επιστημονικές εξελίξεις θα έπρεπε να σημαίνουν μείωση της εργάσιμης ημέρας και γενική βελτίωση της ποιότητας ζωής για την πλειοψηφία, στο πλαίσιο του καπιταλισμού, αποτελούν θανάσιμη απειλή. Ο αντίκτυπος της τεχνητής νοημοσύνης, της ρομποτικής και άλλων εξελίξεων θα καταστρέψει μεγάλο αριθμό θέσεων εργασίας και θα οδηγήσει σε μαζική τεχνολογική ανεργία, απειλώντας ακόμη και πρώην προνομιούχα επαγγελματικώς στρώματα (γιατροί, δικηγόροι, μηχανικοί, λογιστές) που αποτελούν τη ραχοκοκκαλιά του κοινοβουλευτικού θεατρικού πολύπρακτου που αυτοαποκαλείται δημοκρατία.

Επισημαίνει, επίσης, την μεγάλη συγκέντρωση εταιρικής εξουσίας, τις διευρυνόμενες κοινωνικές ανισότητες και τη διάδοση της παραπληροφόρησης που υπονομεύει την κοινωνική συνοχή και απειλεί τη σταθερότητα του status quo. Εκφράζει και την ανησυχία του για πολλά άλλα πράγματα, όπως ο κίνδυνος εντάσεων μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας που θα οδηγήσουν σε στρατιωτικές συγκρούσεις, η τεράστια επέκταση του προσφυγικού προβλήματος ως συνέπεια της οικονομικής κατάρρευσης, οι πόλεμοι, εμφύλιοι και άλλοι και, τέλος, η απειλή για το παγκόσμιο περιβάλλον.

Το πιο ‘’ωραίο’’ όμως είναι ότι αυτή τη φορά δεν είναι μόνος. Ακόμα κι ο Κέρβερος του παγκόσμιου καπιταλισμού, το τόσο γνωστό μας ΔΝΤ, μας λέει με το στόμα της τωρινής αρχηγού του Kristalina Georgieva:

"Βιώνουμε μια θεμελιώδη αλλαγή στην παγκόσμια οικονομία, από έναν κόσμο σχετικής προβλεψιμότητας... σε έναν κόσμο με μεγαλύτερη αστάθεια - μεγαλύτερη αβεβαιότητα, μεγαλύτερη οικονομική αστάθεια, γεωπολιτικές αντιπαραθέσεις και πιο συχνές και καταστροφικές φυσικές καταστροφές".

Ακολουθούν τα περιεχόμενα του βιβλίου. Μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν οι εκθεσιολόγοι για ασκήσεις πάνω στην έκθεση ιδεών των φετινών πανελλαδικών εξετάσεων. Για το τελευταίο μέρος (Μπορεί να αποφευχθεί αυτή η καταστροφή;), θα επανέλθω.

Μέρος 1: Χρέος, δημογραφικά στοιχεία και επικίνδυνες πολιτικές

Κεφ.1: Η μητέρα όλων των κρίσεων χρέους

Κεφ.2: Ιδιωτικές και δημόσιες αποτυχίες

Κεφ.3: Η δημογραφική ωρολογιακή βόμβα

Κεφ.4: Η παγίδα του εύκολου χρήματος και ο κύκλος έκρηξης-κατάρρευσης

Κεφ.5: Ο επερχόμενος μεγάλος στασιμοπληθωρισμός

Μέρος 2: Οικονομικές, εμπορικές, γεωπολιτικές, τεχνολογικές και περιβαλλοντικές καταστροφές

Κεφ.6: Κατάρρευση νομισμάτων και χρηματοπιστωτική αστάθεια

Κεφ.7: Το τέλος της παγκοσμιοποίησης;

Κεφ.8: Η απειλή της Τεχνητής Νοημοσύνης

Κεφ.9: Ο νέος ψυχρός πόλεμος

Κεφ. 10: Ένας μη κατοικήσιμος πλανήτης;

Μέρος 3: Μπορεί να αποφευχθεί αυτή η καταστροφή;

Κεφ. 11: Σκοτεινό πεπρωμένο

Κεφ. 12: Ένα πιο "ουτοπικό" μέλλον;

Μια σύνοψη των απόψεων του ΝR από τον ίδιο: 

εδώ.