Μια Πύρρειος Νίκη
του Wolfgang Streeck
(συνέχεια από το προηγούμενο)
(συνεχίζεται)
Σημειώσεις
[10] Αν και τα πράγματα δείχνουν διαφορετικά πλέον αφού τα προβλήματα έχουν αρχίζει να συσσωρεύονται και στον κινεζικό καπιταλισμό αλλά και στις υπόλοιπες αναπτυσσόμενες οικονομίες, τις Fragile Five (Τουρκία, Βραζιλία, Ινδία, Ν Αφρική και Ινδονησία).
[11] Hodgson et al., eds, Capitalism in Evolution: Global Contentions, East and West, Cheltenham 2001, pp. 71ff
του Wolfgang Streeck
(συνέχεια από το προηγούμενο)
Αλλά γιατί ο καπιταλισμός να είναι σε κρίση αφού, παρόλες τις δυσλειτουργίες του, δεν έχει να αντιμετωπίσει κάποιο σοβαρό αντίπαλο. Θυμόμαστε ότι η κατάρρευση του κομμουνισμού το 1989 θεωρήθηκε ως ο τελευταίος θρίαμβος του καπιταλισμού, ως το «τέλος της ιστορίας». Ακόμη και σήμερα, μετά το 2008, η παλιά αριστερά βρίσκεται στο όριο της εξαφάνισης ενώ δε φαίνεται να εμφανίζεται μια νέα αριστερά. Οι μάζες, οι φτωχοί και αδύναμοι όπως και αυτοί που τα κουτσοκαταφέρνουν, φαίνεται να είναι παγιδευμένοι στον καταναλωτισμό, ενώ τα συλλογικά αγαθά, οι συλλογικές δράσεις και η συλλογική οργάνωση είναι τελείως εκτός μόδας.
Αλλά γιατί να μην τα καταφέρει ο καπιταλισμός αφού είναι το μοναδικό σύστημα που υπάρχει πλέον; Σε μια πρώτη ματιά, αυτά που συνηγορούν υπέρ της επιβίωσης του συστήματος είναι πολλά, ανεξάρτητα από τις δυσοίωνες προβλέψεις. Έχουμε πολλά παραδείγματα κυβερνήσεων που επανεκλέγονται μετά από σημαντικές περικοπές των κοινωνικών δαπανών και ιδιωτικοποιήσεις των κοινωνικών υπηρεσιών προς όφελος των κατόχων του χρήματος. Το ενδιαφέρον για την περιβαλλοντική υποβάθμιση αυξάνεται πολύ αργά σε σχέση με το προσδόκιμο ζωής και κάποιος μπορεί να την αμφισβητήσει έχοντας μάθει να ζει μ’ αυτήν. Η τεχνολογική πρόοδος με την οποία αγοράζουμε χρόνο (π.χ., το fracking - η υδραυλική διάρρηξη του σχιστόλιθου για την άντληση φυσικού αερίου) συνεχίζεται και αν υπάρχουν όρια στις ειρηνοποιές δυνάμεις του καταναλωτισμού, φαίνεται ότι είμαστε ακόμη μακριά από αυτά. Ακόμη περισσότερο, η αποδοχή πιο χρονοβόρων εργασιακών προτύπων εκλαμβάνεται ως ανταγωνιστική πρόκληση, ως μια ευκαιρία για προσωπική επιτυχία. Οι πολιτισμικοί ορισμοί της καλής ζωής ήταν πάντα πολύ όλκιμοι και ελατοί και μπορεί να κατεργαστούν περαιτέρω ώστε να αντιστοιχούν στην πορεία προς την απόλυτη εμπορευματοποίηση, στο βαθμό που κάθε ριζοσπαστική ή θρησκευτική αμφισβήτηση τους καταπιέζεται, γελοιοποιείται ή περιθωριοποιείται. Τέλος, οι περισσότερες θεωρίες οικονομικής στασιμότητας αφορούν τη Δύση και όχι την Κίνα, τη Ρωσία, την Ινδία ή τη Βραζιλία – χώρες με τεράστιες παρθένες περιοχές όπου μπορεί να εγκατασταθεί η ανάπτυξη και να εξασφαλίζει την καπιταλιστική πρόοδο [10].
Η απάντηση μου είναι ότι η μη ύπαρξη αντιπάλου για τον καπιταλισμό είναι περισσότερο μειονέκτημα παρά πλεονέκτημα. Τα κοινωνικά συστήματα ευδοκιμούν στηριζόμενα σε μια εσωτερική ετερογένεια, σε έναν πλουραλισμό οργανωτικών αρχών που τα προστατεύει από τη μονοδιάστατη προσήλωση σε ένα και μόνο στόχο και τα εμπλουτίζει με επιπλέον στόχους που πρέπει να επιτευχθούν ώστε το σύστημα να είναι διατηρήσιμο. Ο καπιταλισμός έτσι όπως τον ξέρουμε έχει κερδίσει πολλά από τα κινήματα που αντιπαλεύουν τον νόμο του κέρδους και της αγοράς. Ο σοσιαλισμός και ο συνδικαλισμός, βάζοντας φρένο στην εμπορευματοποίηση, τον εμπόδισαν να καταστρέψει τα μη καπιταλιστικά θεμέλιά του – την εμπιστοσύνη, τον αλτρουισμό, την αλληλεγγύη μεταξύ οικογενειών και κοινοτήτων και τα παρόμοια. Ο κευνσιανισμός και ο φορντισμός, οι δυο, περισσότερο ή λιγότερο, νόμιμες αμφισβητήσεις του καπιταλισμού, εξασφάλισαν και προστάτευσαν τη συνολική ζήτηση ειδικά σε περιόδους ύφεσης. Και όπου οι περιστάσεις ήταν ευνοϊκές, οι οργανώσεις της εργατικής τάξης λειτούργησαν ως «εμπροσθοφυλακή της παραγωγικότητάς» αναγκάζοντας το κεφάλαιο να στραφεί σε πιο προχωρημένες αρχές παραγωγικότητας. Με αυτήν την έννοια ήταν που ο Geoffrey Hodgson υποστήριξε ότι ο καπιταλισμός μπορεί να επιβιώσει μόνο στο βαθμό που δεν είναι πλήρως καπιταλιστικός – στο βαθμό που δεν έχει απαλλαχθεί από τις «αναγκαίες ακαθαρσίες» [11].
Ιδωμένη κατά αυτόν τον τρόπο, η νίκη του καπιταλισμού επί των αμφισβητών του μπορεί να αποδειχτεί πύρρειος αφού οι τελευταίοι, εξαιρουμένων ορισμένων ενοχλητικών περιπτώσεων, στην ουσία τον υποστήριζαν. Επομένως, το ερώτημα είναι: μπορεί ο θριαμβεύων καπιταλισμός να αποδειχτεί ο χειρότερος εχθρός του εαυτού του;Αλλά γιατί να μην τα καταφέρει ο καπιταλισμός αφού είναι το μοναδικό σύστημα που υπάρχει πλέον; Σε μια πρώτη ματιά, αυτά που συνηγορούν υπέρ της επιβίωσης του συστήματος είναι πολλά, ανεξάρτητα από τις δυσοίωνες προβλέψεις. Έχουμε πολλά παραδείγματα κυβερνήσεων που επανεκλέγονται μετά από σημαντικές περικοπές των κοινωνικών δαπανών και ιδιωτικοποιήσεις των κοινωνικών υπηρεσιών προς όφελος των κατόχων του χρήματος. Το ενδιαφέρον για την περιβαλλοντική υποβάθμιση αυξάνεται πολύ αργά σε σχέση με το προσδόκιμο ζωής και κάποιος μπορεί να την αμφισβητήσει έχοντας μάθει να ζει μ’ αυτήν. Η τεχνολογική πρόοδος με την οποία αγοράζουμε χρόνο (π.χ., το fracking - η υδραυλική διάρρηξη του σχιστόλιθου για την άντληση φυσικού αερίου) συνεχίζεται και αν υπάρχουν όρια στις ειρηνοποιές δυνάμεις του καταναλωτισμού, φαίνεται ότι είμαστε ακόμη μακριά από αυτά. Ακόμη περισσότερο, η αποδοχή πιο χρονοβόρων εργασιακών προτύπων εκλαμβάνεται ως ανταγωνιστική πρόκληση, ως μια ευκαιρία για προσωπική επιτυχία. Οι πολιτισμικοί ορισμοί της καλής ζωής ήταν πάντα πολύ όλκιμοι και ελατοί και μπορεί να κατεργαστούν περαιτέρω ώστε να αντιστοιχούν στην πορεία προς την απόλυτη εμπορευματοποίηση, στο βαθμό που κάθε ριζοσπαστική ή θρησκευτική αμφισβήτηση τους καταπιέζεται, γελοιοποιείται ή περιθωριοποιείται. Τέλος, οι περισσότερες θεωρίες οικονομικής στασιμότητας αφορούν τη Δύση και όχι την Κίνα, τη Ρωσία, την Ινδία ή τη Βραζιλία – χώρες με τεράστιες παρθένες περιοχές όπου μπορεί να εγκατασταθεί η ανάπτυξη και να εξασφαλίζει την καπιταλιστική πρόοδο [10].
Η απάντηση μου είναι ότι η μη ύπαρξη αντιπάλου για τον καπιταλισμό είναι περισσότερο μειονέκτημα παρά πλεονέκτημα. Τα κοινωνικά συστήματα ευδοκιμούν στηριζόμενα σε μια εσωτερική ετερογένεια, σε έναν πλουραλισμό οργανωτικών αρχών που τα προστατεύει από τη μονοδιάστατη προσήλωση σε ένα και μόνο στόχο και τα εμπλουτίζει με επιπλέον στόχους που πρέπει να επιτευχθούν ώστε το σύστημα να είναι διατηρήσιμο. Ο καπιταλισμός έτσι όπως τον ξέρουμε έχει κερδίσει πολλά από τα κινήματα που αντιπαλεύουν τον νόμο του κέρδους και της αγοράς. Ο σοσιαλισμός και ο συνδικαλισμός, βάζοντας φρένο στην εμπορευματοποίηση, τον εμπόδισαν να καταστρέψει τα μη καπιταλιστικά θεμέλιά του – την εμπιστοσύνη, τον αλτρουισμό, την αλληλεγγύη μεταξύ οικογενειών και κοινοτήτων και τα παρόμοια. Ο κευνσιανισμός και ο φορντισμός, οι δυο, περισσότερο ή λιγότερο, νόμιμες αμφισβητήσεις του καπιταλισμού, εξασφάλισαν και προστάτευσαν τη συνολική ζήτηση ειδικά σε περιόδους ύφεσης. Και όπου οι περιστάσεις ήταν ευνοϊκές, οι οργανώσεις της εργατικής τάξης λειτούργησαν ως «εμπροσθοφυλακή της παραγωγικότητάς» αναγκάζοντας το κεφάλαιο να στραφεί σε πιο προχωρημένες αρχές παραγωγικότητας. Με αυτήν την έννοια ήταν που ο Geoffrey Hodgson υποστήριξε ότι ο καπιταλισμός μπορεί να επιβιώσει μόνο στο βαθμό που δεν είναι πλήρως καπιταλιστικός – στο βαθμό που δεν έχει απαλλαχθεί από τις «αναγκαίες ακαθαρσίες» [11].
(συνεχίζεται)
Σημειώσεις
[10] Αν και τα πράγματα δείχνουν διαφορετικά πλέον αφού τα προβλήματα έχουν αρχίζει να συσσωρεύονται και στον κινεζικό καπιταλισμό αλλά και στις υπόλοιπες αναπτυσσόμενες οικονομίες, τις Fragile Five (Τουρκία, Βραζιλία, Ινδία, Ν Αφρική και Ινδονησία).
[11] Hodgson et al., eds, Capitalism in Evolution: Global Contentions, East and West, Cheltenham 2001, pp. 71ff
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου