του Wolfgang Streeck
Ένα χρέος που οφείλεται σε εκλογικές πλειοψηφίες που έμαθαν να ζουν πέρα από τις δυνατότητες τους, εκμεταλλευόμενες το «κοινό ταμείο» των κοινωνιών, και σε οπορτουνιστές πολιτικούς που εξαγόραζαν πολιτική υποστήριξη με χρήματα που δεν υπήρχαν [4]. Ωστόσο, το ότι η δημοσιονομική κρίση δεν φαίνεται να οφείλεται στην εκτεταμένη αναδιανεμητική πολιτική προκύπτει από το γεγονός ότι η αύξηση του δημόσιου χρέους συμπίπτει με τη μείωση της συμμετοχής στην εκλογική διαδικασία, ειδικά από τις χαμηλότερες εισοδηματικά τάξεις, με την ενίσχυση της αξίας της ατομικότητας και τη συρρίκνωση του συνδικαλισμού, με την εξαφάνιση των απεργιών, την ελαχιστοποίηση του κοινωνικού κράτους και την έκρηξη της εισοδηματικής ανισότητας. Αυτό που οδήγησε στην έκρηξη του χρέους δεν είναι τίποτε άλλο από τη μείωση της φορολογίας των πλουσίων:
[2] Armin Schäfer and Wolfgang Streeck, eds, Politics in the Age of Austerity, Cambridge 2013.[3] Walter Korpi, The Democratic Class Struggle, London 1983; and Colin Crouch, Post-Democracy, Cambridge 2004 (ελλην μετάφραση, Μεταδημοκρατία, μετάφραση και εισαγωγή Αλέξανδρος Κιουπκιολής, εκδόσεις Εκκρεμές, 2006).
[4] Η άποψη για τη δημοσιονομική κρίση που με πολύ αγώνα και προπαγάνδα επιβλήθηκε στην κοινή γνώμη από καλολαδωμένα πληρωμένα ακαδημαϊκά πιστόλια όπως ο James M. Buchanan και η παρέα του.
[5] Daniel A. Bell, Beyond Liberal Democracy: Political Thinking for an East Asian Context, Princeton 2006; and Nicolas Berggruen and Nathan Gardels, eds, Intelligent Governance for the 21st Century: A Middle Way between West and East, London 2012.
(συνέχεια από το προηγούμενο)
Πρόβλημα για τη δημοκρατία
Κάπου εδώ, η όλη συζήτηση πάνω στην κρίση και στο μέλλον του σύγχρονου καπιταλισμού, πρέπει να στραφεί στην δημοκρατική πολιτική. Για πολύ καιρό, καπιταλισμός και δημοκρατία θεωρούνταν μη συμβατές καταστάσεις έως ότου η μεταπολεμική κατάσταση φάνηκε ότι επέφερε τη συμφιλίωσή τους. Μέσα στον 20ο αιώνα, οι κάτοχοι κεφαλαίου φοβούνταν ότι η δημοκρατική πλειοψηφία θα καταργήσει την ιδιωτική ιδιοκτησία ενώ οι εργαζόμενοι και τα συνδικάτα τους περίμεναν ότι οι καπιταλιστές θα χρηματοδοτούσαν μια επιστροφή στην αυταρχική διακυβέρνηση η οποία και θα προστάτευε τα προνόμιά τους. Αλλά, μέσα στον Ψυχρό Πόλεμο, δημοκρατία και καπιταλισμός συμμάχησαν αφού η οικονομική πρόοδος οδήγησε τους εργαζόμενους να αποδεχτούν την ελεύθερη αγορά. Φάνηκε ότι η δημοκρατική ελευθερία ήταν αδιαχώριστη και εξαρτώμενη από την ελευθερία των αγορών και της απόκτησης κέρδους. Ωστόσο, σήμερα, έχουν αρχίσει να τίθενται ξανά τα ερωτήματα περί συμβατότητας της καπιταλιστικής οικονομίας και της δημοκρατίας. Οι εργαζόμενοι έχουν την αίσθηση ότι η πολιτική δεν μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση της ζωής τους. Αντιλαμβάνονται τους πολιτικούς ως μια διεφθαρμένη και ανίκανη κλειστή κάστα που, ενωμένη πίσω από τον ισχυρισμό ότι «δεν υπάρχει εναλλακτική λύση», φροντίζει μόνο για τα δικά της συμφέροντα. Τα αποτελέσματα είναι η συνεχώς μειούμενη συμμετοχή στην εκλογική διαδικασία και η μεγάλη αστάθεια της ψήφου, που με τη σειρά τους και σε συνδυασμό με την άνοδο των «λαϊκίστικών» κομμάτων διαμαρτυρίας, οδηγούν σε ακόμη μεγαλύτερη εκλογική διαφοροποίηση και κυβερνητική αστάθεια [2].
Η νομιμοποίηση της μεταπολεμικής δημοκρατίας βασίστηκε στην προϋπόθεση ότι τα κράτη είχαν την ικανότητα να παρεμβαίνουν στις αγορές και να κατευθύνουν την πορεία τους προς όφελος των πολιτών. Αλλά η επί δεκαετίες αυξανόμενη ανισότητα και η ανικανότητα των κυβερνήσεων πριν, κατά τη διάρκεια της κρίσης του 2008 και μετά από αυτήν να παρέμβουν, έδωσε τέλος σ΄ αυτή τη νομιμοποίηση. Οι κυβερνήσεις και τα πολιτικά κόμματα, με τον έναν ή άλλον τρόπο, μοιάζουν περισσότερο με πολιτικούς διασκεδαστές (σ.τ.μ.: “politainment” από το political entertainment) παρά με εκλεγμένους λαϊκούς αντιπρόσωπους που συμμετέχουν στη «δημοκρατική πάλη των τάξεων» [3].
Εν τω μεταξύ, ο μετασχηματισμός της καπιταλιστικής πολιτικής οικονομίας από το μεταπολεμικό κεϋνσιανισμό στο νεοφιλελεύθερο χαγιεκισμό έγινε με σχετικά χαλαρό τρόπο: από έναν πολιτικό σχεδιασμό για οικονομική ανάπτυξη μέσω ανακατανομής από τα πάνω προς τα κάτω σε ένα σχεδιασμό για οικονομική ανάπτυξη μέσω ανακατανομής από τα κάτω προς τα πάνω.
Ένα κεντρικό σημείο της τρέχουσας αντι-δημοκρατικής ρητορικής είναι η δημοσιονομική κρίση του σύγχρονου κράτους όπως αυτή αντανακλάται στην άνευ προηγουμένου αύξηση του δημόσιου χρέους:
Πρόβλημα για τη δημοκρατία
Κάπου εδώ, η όλη συζήτηση πάνω στην κρίση και στο μέλλον του σύγχρονου καπιταλισμού, πρέπει να στραφεί στην δημοκρατική πολιτική. Για πολύ καιρό, καπιταλισμός και δημοκρατία θεωρούνταν μη συμβατές καταστάσεις έως ότου η μεταπολεμική κατάσταση φάνηκε ότι επέφερε τη συμφιλίωσή τους. Μέσα στον 20ο αιώνα, οι κάτοχοι κεφαλαίου φοβούνταν ότι η δημοκρατική πλειοψηφία θα καταργήσει την ιδιωτική ιδιοκτησία ενώ οι εργαζόμενοι και τα συνδικάτα τους περίμεναν ότι οι καπιταλιστές θα χρηματοδοτούσαν μια επιστροφή στην αυταρχική διακυβέρνηση η οποία και θα προστάτευε τα προνόμιά τους. Αλλά, μέσα στον Ψυχρό Πόλεμο, δημοκρατία και καπιταλισμός συμμάχησαν αφού η οικονομική πρόοδος οδήγησε τους εργαζόμενους να αποδεχτούν την ελεύθερη αγορά. Φάνηκε ότι η δημοκρατική ελευθερία ήταν αδιαχώριστη και εξαρτώμενη από την ελευθερία των αγορών και της απόκτησης κέρδους. Ωστόσο, σήμερα, έχουν αρχίσει να τίθενται ξανά τα ερωτήματα περί συμβατότητας της καπιταλιστικής οικονομίας και της δημοκρατίας. Οι εργαζόμενοι έχουν την αίσθηση ότι η πολιτική δεν μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση της ζωής τους. Αντιλαμβάνονται τους πολιτικούς ως μια διεφθαρμένη και ανίκανη κλειστή κάστα που, ενωμένη πίσω από τον ισχυρισμό ότι «δεν υπάρχει εναλλακτική λύση», φροντίζει μόνο για τα δικά της συμφέροντα. Τα αποτελέσματα είναι η συνεχώς μειούμενη συμμετοχή στην εκλογική διαδικασία και η μεγάλη αστάθεια της ψήφου, που με τη σειρά τους και σε συνδυασμό με την άνοδο των «λαϊκίστικών» κομμάτων διαμαρτυρίας, οδηγούν σε ακόμη μεγαλύτερη εκλογική διαφοροποίηση και κυβερνητική αστάθεια [2].
Η νομιμοποίηση της μεταπολεμικής δημοκρατίας βασίστηκε στην προϋπόθεση ότι τα κράτη είχαν την ικανότητα να παρεμβαίνουν στις αγορές και να κατευθύνουν την πορεία τους προς όφελος των πολιτών. Αλλά η επί δεκαετίες αυξανόμενη ανισότητα και η ανικανότητα των κυβερνήσεων πριν, κατά τη διάρκεια της κρίσης του 2008 και μετά από αυτήν να παρέμβουν, έδωσε τέλος σ΄ αυτή τη νομιμοποίηση. Οι κυβερνήσεις και τα πολιτικά κόμματα, με τον έναν ή άλλον τρόπο, μοιάζουν περισσότερο με πολιτικούς διασκεδαστές (σ.τ.μ.: “politainment” από το political entertainment) παρά με εκλεγμένους λαϊκούς αντιπρόσωπους που συμμετέχουν στη «δημοκρατική πάλη των τάξεων» [3].
Εν τω μεταξύ, ο μετασχηματισμός της καπιταλιστικής πολιτικής οικονομίας από το μεταπολεμικό κεϋνσιανισμό στο νεοφιλελεύθερο χαγιεκισμό έγινε με σχετικά χαλαρό τρόπο: από έναν πολιτικό σχεδιασμό για οικονομική ανάπτυξη μέσω ανακατανομής από τα πάνω προς τα κάτω σε ένα σχεδιασμό για οικονομική ανάπτυξη μέσω ανακατανομής από τα κάτω προς τα πάνω.
Ένα κεντρικό σημείο της τρέχουσας αντι-δημοκρατικής ρητορικής είναι η δημοσιονομική κρίση του σύγχρονου κράτους όπως αυτή αντανακλάται στην άνευ προηγουμένου αύξηση του δημόσιου χρέους:
Ένα χρέος που οφείλεται σε εκλογικές πλειοψηφίες που έμαθαν να ζουν πέρα από τις δυνατότητες τους, εκμεταλλευόμενες το «κοινό ταμείο» των κοινωνιών, και σε οπορτουνιστές πολιτικούς που εξαγόραζαν πολιτική υποστήριξη με χρήματα που δεν υπήρχαν [4]. Ωστόσο, το ότι η δημοσιονομική κρίση δεν φαίνεται να οφείλεται στην εκτεταμένη αναδιανεμητική πολιτική προκύπτει από το γεγονός ότι η αύξηση του δημόσιου χρέους συμπίπτει με τη μείωση της συμμετοχής στην εκλογική διαδικασία, ειδικά από τις χαμηλότερες εισοδηματικά τάξεις, με την ενίσχυση της αξίας της ατομικότητας και τη συρρίκνωση του συνδικαλισμού, με την εξαφάνιση των απεργιών, την ελαχιστοποίηση του κοινωνικού κράτους και την έκρηξη της εισοδηματικής ανισότητας. Αυτό που οδήγησε στην έκρηξη του χρέους δεν είναι τίποτε άλλο από τη μείωση της φορολογίας των πλουσίων:
Απλά πράγματα δηλαδή: αντικατάσταση της φορολογίας με χρέος και ένα εξαιρετικό εργαλείο προπαγάνδας στα χέρια: για όλα φταίει το κοινωνικό κράτος και όλα θα τα σώσει η ιδιωτικοποίηση. Η οικονομική πολιτική περνάει στα χέρια των ανεξάρτητων κεντρικών τραπεζών (σ.τ.μ.: εδώ γελάμε) οι οποίες ενδιαφέρονται μόνο για την υγεία και την καλοπέραση των χρηματιστικών αγορών.
Το πρόβλημα είναι ότι, ακόμα και στις σημερινές ευνουχισμένες δημοκρατίες, οι τάξεις που εξαρτώνται από την πρόσκτηση συνεχώς μεγαλύτερου κέρδους δεν αισθάνονται σίγουρες για το αν οι νεοφιλελεύθερες «δομικές» μεταρρυθμίσεις θα επιτρέψουν την εξασφάλισή τους. Όπως και οι εργαζόμενοι, αλλά για τους αντίθετους ακριβώς λόγους, οι ελίτ φαίνεται να έχουν χάσει την εμπιστοσύνη της προς τη δημοκρατική διακυβέρνηση και τη δυνατότητά της να ανασχηματίζει τις κοινωνίες με βάση τις ανάγκες της αγοράς. Η λύση είναι μία και κοινός τόπος για τις ελίτ: ο καπιταλισμός της αγοράς πρέπει να καθαρίσει από τις μολυσματικές δημοκρατικές πολιτικές και έτσι να γίνει όχι μόνο πιο αποτελεσματικός αλλά και πιο ενάρετος και υπεύθυνος. Χώρες σαν την Κίνα εγκωμιάζονται για τα απολυταρχικά πολιτικά τους συστήματα τα οποία, για τις ελίτ, είναι πολύ πιο αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση των προκλήσεων της παγκοσμιοποίησης από τις πλειοψηφικές δημοκρατίες και τις εξισωτικές τους αγκυλώσεις – μια ρητορική που θυμίζει έντονα τα πανηγύρια των ελίτ στη διάρκεια του μεσοπολέμου για τα αποτελεσματικά φασιστικά καθεστώτα του Χίτλερ και του Μουσολίνι (για να μην πούμε και για τον κομμουνισμό του Στάλιν) [5].
Προς το παρόν, η νεοφιλελεύθερη ουτοπία μιλάει για μια «δημοκρατία συμβατή με την αγορά», η οποία πρέπει είναι απαλλαγμένη από δυνάμεις που παρεμβαίνουν στην αγορά και να στηρίζει την από τα κάτω προς τα πάνω αναδιανομή.
Αν και αυτό το σχέδιο έχει μπει σε εφαρμογή, τόσο στην Δ. Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ, υπάρχει πάντα ο φόβος κάποιας δημοκρατικής «ανωμαλίας». Και γι’ αυτό οι πιέσεις των ελίτ για αδρανοποίηση της εξισωτικής δημοκρατίας συνεχίζονται. Στην Ευρώπη, το εργαλείο είναι γνωστό με το ασαφές ψευδώνυμο Ευρωπαϊκή Ένωση, το «δημοκρατικό» προσωπείο του βασικού οργανοπαίκτη: της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.
Το πρόβλημα είναι ότι, ακόμα και στις σημερινές ευνουχισμένες δημοκρατίες, οι τάξεις που εξαρτώνται από την πρόσκτηση συνεχώς μεγαλύτερου κέρδους δεν αισθάνονται σίγουρες για το αν οι νεοφιλελεύθερες «δομικές» μεταρρυθμίσεις θα επιτρέψουν την εξασφάλισή τους. Όπως και οι εργαζόμενοι, αλλά για τους αντίθετους ακριβώς λόγους, οι ελίτ φαίνεται να έχουν χάσει την εμπιστοσύνη της προς τη δημοκρατική διακυβέρνηση και τη δυνατότητά της να ανασχηματίζει τις κοινωνίες με βάση τις ανάγκες της αγοράς. Η λύση είναι μία και κοινός τόπος για τις ελίτ: ο καπιταλισμός της αγοράς πρέπει να καθαρίσει από τις μολυσματικές δημοκρατικές πολιτικές και έτσι να γίνει όχι μόνο πιο αποτελεσματικός αλλά και πιο ενάρετος και υπεύθυνος. Χώρες σαν την Κίνα εγκωμιάζονται για τα απολυταρχικά πολιτικά τους συστήματα τα οποία, για τις ελίτ, είναι πολύ πιο αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση των προκλήσεων της παγκοσμιοποίησης από τις πλειοψηφικές δημοκρατίες και τις εξισωτικές τους αγκυλώσεις – μια ρητορική που θυμίζει έντονα τα πανηγύρια των ελίτ στη διάρκεια του μεσοπολέμου για τα αποτελεσματικά φασιστικά καθεστώτα του Χίτλερ και του Μουσολίνι (για να μην πούμε και για τον κομμουνισμό του Στάλιν) [5].
Προς το παρόν, η νεοφιλελεύθερη ουτοπία μιλάει για μια «δημοκρατία συμβατή με την αγορά», η οποία πρέπει είναι απαλλαγμένη από δυνάμεις που παρεμβαίνουν στην αγορά και να στηρίζει την από τα κάτω προς τα πάνω αναδιανομή.
Αν και αυτό το σχέδιο έχει μπει σε εφαρμογή, τόσο στην Δ. Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ, υπάρχει πάντα ο φόβος κάποιας δημοκρατικής «ανωμαλίας». Και γι’ αυτό οι πιέσεις των ελίτ για αδρανοποίηση της εξισωτικής δημοκρατίας συνεχίζονται. Στην Ευρώπη, το εργαλείο είναι γνωστό με το ασαφές ψευδώνυμο Ευρωπαϊκή Ένωση, το «δημοκρατικό» προσωπείο του βασικού οργανοπαίκτη: της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.
[2] Armin Schäfer and Wolfgang Streeck, eds, Politics in the Age of Austerity, Cambridge 2013.[3] Walter Korpi, The Democratic Class Struggle, London 1983; and Colin Crouch, Post-Democracy, Cambridge 2004 (ελλην μετάφραση, Μεταδημοκρατία, μετάφραση και εισαγωγή Αλέξανδρος Κιουπκιολής, εκδόσεις Εκκρεμές, 2006).
[4] Η άποψη για τη δημοσιονομική κρίση που με πολύ αγώνα και προπαγάνδα επιβλήθηκε στην κοινή γνώμη από καλολαδωμένα πληρωμένα ακαδημαϊκά πιστόλια όπως ο James M. Buchanan και η παρέα του.
[5] Daniel A. Bell, Beyond Liberal Democracy: Political Thinking for an East Asian Context, Princeton 2006; and Nicolas Berggruen and Nathan Gardels, eds, Intelligent Governance for the 21st Century: A Middle Way between West and East, London 2012.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου