Λογοτεχνικός Δαρβινισμός (15): Μια χαρτογράφηση του χώρου της λογοτεχνίας "από τα κάτω"

Στο σημείωμα αυτό συνοψίζω τα ευρήματα μιας ενδιαφέρουσας εργασίας που, όπως λέει, προσπαθεί να χαρτογραφήσει το χώρο της λογοτεχνίας «από τα κάτω» (C.A. Knoop et al. (2016), Mapping the aesthetic space of literature “from below”, Poetics 56, 35–49).

Οι συγγραφείς υιοθετούν την αρχή του πάπα της πειραματικής ψυχολογίας, της ψυχολογίας της αισθητικής και της ψυχοφυσικής Gustav Fechner για μια αισθητική «από τα κάτω», μια αισθητική που βασίζεται στο κοινό που προσλαμβάνει τις όποιες αισθητικές προτάσεις/παρεμβάσεις, δηλαδή σε δεδομένα.

Το ενδιαφέρον τους εντοπίζεται στη λογοτεχνία, στα τρία βασικά είδη (πρόζα, ποίηση, θέατρο) τα οποία διευρύνουν κάπως και το τελικό δείγμα περιλαμβάνει: λογοτεχνία, ποίηση, θεατρικά έργα, μυθιστορήματα, διηγήματα και κωμωδίες (η απουσία της τραγωδίας (που μαζί με την κωμωδία αποτελούν το πολωμένο ζεύγος κωμωδία/τραγωδία στο οποίο διαχωρίζουν τα θεατρικά έργα) οφείλεται σε ένα δειγματοληπτικό σφάλμα).

Το δείγμα του αποτελείται από 1544 φοιτητές διαφορετικών πεδίων – ως επί το πλείστον από τις κοινωνικές επιστήμες (βιολογία, οικονομικά, παιδαγωγική, ιστορία, γλωσσολογία, λογοτεχνικές σπουδές και ψυχολογία). 994 γυναίκες και 542 άνδρες με μέση ηλικία τα 23,5 χρόνια (min=17, max=84, τυπική απόκλιση=7,8 χρόνια). Πόλεις=Αμβούργο (872 άτομα), Βερολίνο (669).

Η παρακάτω εικόνα δείχνει τη σχετική συχνότητα των όρων που χρησιμοποιήθηκαν – ανοιχτό γκρί=κάτω από 5%, τυπικό γκρί (5-10%) και σκουρο γκρί>=10%. (Οι όροι είναι: σύντομο, περιεκτικό, τραγικό, δραματικό, πνευματώδες, ειρωνικό, χιουμοριστικό, δυνατό, ενδιαφέρον, βαρετό, συναρπαστικό, εξαπτικό, καθηλωτικό, λυπηρό, αστείο, διασκεδαστικό, ρομαντικό, όμορφο, ποιητικό, ρυθμικό,μελωδικό, αρμονικό).

Στη συνέχεια, θέλοντας να ανάγουν τα δεδομένα τους σε κλάσεις (σμήνη, clusters) μεταβλητών, έκαναν έναν μητρώο ανομοιότητας και βρήκαν 3 διακριτές κλάσεις:

1. Μιά που αποτελείται από τον όρο όμορφο, μαζί με όρους που σχετίζονται με τον ήχο και την προσωδία (μελωδικό, ρυθμικό, κλπ)
2. Μιά που αποτελείται μέ όρους που σχετίζονται με την πλοκή και το συναίσθημα (αγωνιώδες, τρομακτικό, λυπηρό, κλπ)
3. Μια πιο ετερογενή κλάση που μπορεί να υποδιαιρεθεί σε 3 υποκλάσεις (διήγημα, κωμωδία, θεατρικό)

Συγκρίνουν τα αποτελέσματά τους με αυτά άλλων, ανάλογων εργασιών με ευρύτερο/γενικότερο ή απλά διαφορετικό ερευνητικό αντικείμενο (αυτοκίνητο, τοπία, ντύσιμο, μουσική, ζωγραφική, αρχιτεκτονική, κλπ).

Τα αποτελέσματα (4 clusters) στο παρακάτω δενδρόγραμμα:

Τελικά, αυτό που φαίνεται είναι ότι στους καλλιτεχνικούς τομείς (λογοτεχνία, οπτικές τέχνες, μουσική), οι παραλήπτες μοιράζονται πολλούς όρους για να σκεφτούν και να εκφράσουν την αισθητική έλξη. Διαφοροποίησεις παρατηρούνται μόνο σε ορισμένες περιπτώσεις: ο όρος άσχημο εμφανίζεται μόνο στις οπτικές τέχνες και τη μουσική, ενώ το βασικό αντώνυμο της κυρίαρχης ομορφιάς είναι ο όρος βαρετό (συνολικά ο όρος «όμορφο» έρχεται 1ος με σκορ 1,56, κατά 16% πάνω από το 2ο «δυνατό» (με σασπένς) και κατά 333% πάνω από το 3ο «ποιητικό».