Γιατί η ποίηση έχει (ή δεν έχει) νόημα (67): O Κορώνας κι η Ποίηση: Τί χαμπάρια;

 Με το ξέσπασμα της πανδημίας και ειδικά τους πρώτους μήνες του 2020 ξέσπασε και μια μορφή ποιητικής πανδημίας: από τη Σενεγάλη ως την Ιαπωνία και από τη Ν Αφρικη ως τη Νορβηγία, ο κόσμος γέμισε με ποίηση: σε εφημερίδες και λογοτεχνικά περιοδικά, σε social media και ιδιαίτερες ποιητικές συλλογές, σε τοίχους και σε δημόσιους χώρους. Στην Ιρλανδία μάλιστα, που είναι χώρα ιδιαιτέρως ποιητική και ‘’μεθυσμένη’’, το ποίημα του φραγκισκανού μοναχού Richard Hendrick ‘’Lockdown/Isolation’’ έγινε viral.

Η ποιητική αυτή πανδημία έκανε εντύπωση στον Jeroen Dera και είπε κάπως να τη ‘’μετρήσει’’ (‘’Evaluating poetry on COVID-19: attitudes ofpoetry readers toward corona poems’’, Journal of Poetry Therapy 34 (2), 2021). Συνέταξε, λοιπόν, ένα ερωτηματολόγιο και το μοίρασε σε αναγνώστες ποίησης στην Ολλανδία και το Βέλγιο. Αν και τα αποτελέσματα δεν μπορούν να γενικευτούν χωρίς αυθαιρεσία αφού βασίζονται σε αποκρίσεις αναγνωστών από 2 μόνο χώρες και μια γλώσσα, έχουν το ενδιαφέρον τους. Και, γιατί όχι, η έρευνα μπορεί να γίνει και σε άλλες χώρες και να δούμε τί πουλιά μπορεί να πιάσει η κορωνοποίηση κι αλλού.

 Το ερωτηματολόγιο σχεδιάστηκε με βάση 6 γενικές/κατευθυντήριες ερωτήσεις:

1.Σε ποιο βαθμό η κρίση του κορωνοιού οδήγησε τους αναγνώστες να διαβάσουν περισσότερη ποίηση;

2.Ποιό ήταν το μέσο που προτίμησαν οι αναγνώστες;

3.Ποιά η στάση των αναγνωστών απέναντι στην κορωνοποίηση;

4.Πώς επιβεβαιώνεται αυτή η σταση από τους ίδιους τους αναγνώστες;

5.Ποιές προϋποθέσεις πρέπει να πληρεί ένα καλό κορωνοποίημα;

6.Γιατί η ποίηση είναι η κυρίαρχη λογοτεχνική αντίδραση στην κρίση;

Το ερωτηματολόγιο συμπληρωνόταν με ‘’κλειστές’’ και ‘’ανοιχτές’’ ερωτήσεις (π.χ., κλειστή ερώτηση: πόσο συχνά διαβάζεις ποίηση (καθημερινά/μια φορά τη βδομάδα/μια φορά τον μήνα κλπ), ανοιχτή ερώτηση: Μπορείς να εξηγήσεις γιατί αισθάνθηκες (ή όχι) την ανάγκη να διαβάσεις κορωνοποίηση; ).

Η ανάλυση έγινε υπό το διπολικό πρίσμα αυτονομία/ετερονομία, όπου αυτονομία σημαίνει ότι το ποίημα είναι απλά ένα γλωσσικό έργο τέχνης και ως τέτοιο προκαλεί αισθήματα, απόλαυση κλπ, ενώ ετερονομία σημαίνει ότι το ποίημα είναι ένα έργο τέχνης με κοινωνική, ιδεολογική, πολιτική και θεραπευτική λειτουργία. Το πλαίσιο είναι σίγουρα απόλυτο αφού, όπως σε πολλά πράγματα στη ζωή, έτσι και στην ποίηση, αυτονομία και ετερονομία πάνε πιασμένες χέρι χέρι (η αυτονομία του ποιήματος ως έργου τέχνης  θα σήμαινε ότι ένα ποίημα μπορεί να γίνει αντιληπτό και να θαυμαστεί ή να απορριφτεί με τον ίδιο τρόπο, τόσο από έναν διευθυντή εργοστασίου όσο κι από έναν οδοκαθαριστή).

 Τα αποτελέσματα:

1.Η εικόνα δείχνει ότι ο Κορώνας επηρέασε μόνο τα ‘’πρεζάκια’’ της ποίησης που αύξησαν την ημερήσια δόση τους κατά 30%:

2.Τα social media ήταν το κυράρχο μέσο:

3. στο ερώτημα ‘’ Γιατί ελκύεσαι από ένα κορωνοποίημα;’’ Πρωταθλήτριες στις θετικές αποκρίσεις  η στοχαστικότητα, η ιδιαιτερότητα, ο ρεαλισμός και συναισθηματική φόρτιση, ενώ στις αρνητικές αποκρίσεις κυριαρχεί η διαφυγή:

4. Στο ερώτημα’’ Ποιές προϋποθέσεις πρέπει να πληρεί ένα καλό κορωνοποίημα;’’ τα πράγματα φαίνονται περίπλοκα, αλλά από κάθε άποψη συναισθηματικότητα, αφαιρετικότητα/γενικότητα και γνησιότητα, μάλλον υπερτερούν:

5. Στο ερώτημα ‘’ Γιατί η ποίηση είναι η κυρίαρχη λογοτεχνική αντίδραση στην κρίση;’’κυριαρχούν συναισθηματικότητα και αμεσότητα:

Συμπεράσματα

 Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι αναγνώστες της ποίησης, τουλάχιστον στην ολλαδική γλώσσα, δεν έχουν και σε μεγάλη εκτίμηση την κορωνοποίηση. Ωστόσο, γι’ αυτό δεν φαινεται να φταίει η ίδια η ποίηση αλλά η τάση διαφυγής από την πραγματικότητα που διαβλέπουν οι αναγνωστες στα ποιήματα. Όπως και αδυναμία τους να αντικατοπτρίσουν την πανδημία.

Τέλος, η ετερονομία των ποιημάτων φαίνεται να εκτιμάται ως σημαντικότερη από την αυτονομία τους.