Κορνήλιος Καστοριάδης: 25 χρόνια στην Αυτονομία του Θανάτου

 

Φέτος κλείνουν 25 χρόνια από τον θάνατο του Κορνήλιου Καστοριάδη (26/2/1997). Τα αφιερώματα σ΄αυτόν τον στοχαστή της αυτονομίας όλα αυτά τα χρόνια, δεν έλλειψαν. Το αντίθετο. Επομένως, λογικά και το 2022, ημι-ιωβηλαίο έτος από τον θάνατό του, θα γίνει ο σχετικός χαμός. 

Οι fans του φαίνεται να είναι περισσότερο ελευθεριακοί ή/και ελευθεριάζοντες αστοί κι όχι η εργατική τάξη. Τον χορό, μάλιστα, των αφιερωμάτων για τα 25 χρόνια από τον θάνατό του άνοιξε το ένα από τα προπύργια της νεοφιλελεύθερης διανόησης, το The Books' Journal 

(Απορία: γιατί περιοδικά λόγου, τέχνης κ.λπ, διαλέγουν τίτλους στην αγγλική; The Books' Journal, Athens Review of Books, κ.λπ. Τί θέλουν  δείξουν;)

Όπως κάθε στοχαστής και κάθε  άνθρωπος, ο ΚΚ είχε τις καλές και τις κακές στιγμές του κι είπε/έγραψε και σοφίες και μπούρδες. Στον πίνακα συγκεντρώνω ορισμένες από αυτές (25 αλλά θα μπορούσαν να είναι 250 ή 2500 – δεδομένου του όγκου του έργου του), σε αλφαβητική σειρά και χωρίς να τις χαρακτηρίζω, ώστε ο καθένας κι η καθεμιά να επιλέξει – και να ψάξει περαιτέρω – κατά το γούστο του/της. 

Προσωπικά επιλέγω τις δυο σοφες μπούρδες: 1. Η σύγχρονη κοινωνία είναι θεμελιωδώς άφρων και 2.Ο άνθρωπος είναι εκείνο το τρελό ζώο, του οποίου η τρέλα ανακάλυψε τη λογική

1. Ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι μια δημοκρατία τέλεια, ολοκληρωμένη κ.λπ. μας πέφτει από τον ουρανό, είναι σίγουρο ότι δεν θα μπορέσει να επιζήσει περισσότερο από μερικά χρόνια, αν δεν δημιουργήσει τα άτομα που της αντιστοιχούν και που είναι, πρώτα και πάνω απ' όλα, ικανά να την κάνουν να λειτουργήσει και να την αναπαραγάγουν. Δεν μπορεί να υπάρξει δημοκρατική κοινωνία χωρίς δημοκρατική παιδεία.
2. Αν το συμβολικό-ορθολογικό είναι εκείνο πού παριστάνει το πραγματικό ή εκείνο πού είναι απαραίτητο για να το σκεφθούμε ή να δράσουμε επάνω του, δεν είναι προφανές ότι αυτός ο ρόλος παίζεται επίσης, σε όλες τις κοινωνίες, από τις φαντασιακές σημασίες ; Το «πραγματικό» για κάθε κοινωνία δεν περιέχει, αξεχώριστα, αυτή τη φαντασιακή συνιστώσα, τόσο όσον αφορά στη φύση, όσο κυρίως, όσον αφορά στον ανθρώπινο κόσμο ;
3. Ανάμεσα στα δημιουργήματα της ανθρώπινης ιστορίας ένα είναι μοναδικά μοναδικό: το δημιούργημα που δίνει τη δυνατότητα στη συγκεκριμένη κοινωνία να αυτοαμφισβητείται.
4. Για να το πούμε αλλιώς, υπήρξε ένας τρόπος αποπόλωσης των αξιών και ο αρνητικός πόλος, ο ανατρεπτικός πόλος, έχει καταβροχθισθεί από το καπιταλιστικό φαντασιακό. Αυτό όλο το γεγονός δεν «εξηγεί» αλλά επιτρέπει να διαυγάσουμε κάποιες πλευρές της παρακμής, της εξασθένισης της σύγκρουσης και της κοινωνικής και πολιτικής δραστηριότητας και να δείξουμε κάποια ερείσματα τους.
5. Δεν φιλοσοφούμε για να σώσουμε την επανάσταση, αλλά για να σώσουμε τη σκέψη μας και τη συνοχή μας.
6. Διανοούμενους θεωρώ όλους εκείνους που, ανεξάρτητα από το επάγγελμά τους, επιχειρούν να υπερβούν τη σφαίρα της ειδίκευσής τους και ενδιαφέρονται ενεργά για ό,τι συμβαίνει στην κοινωνία.
7. Είμαστε υπεύθυνοι για την ιστορία μας
8. Εκείνο που κυρίως καταναλώνουν σήμερα οι άνθρωποι είναι τη-λε-ό-ρα-ση. Και μέσα από την τηλεόραση καταναλώνουν, δι' αντιπροσώπου, τη φαντασίωση μιας ζωής που θα ήταν λεφτά, σεξ, εξουσ
9. Ζούμε στην κοινωνία των λόμπι και των χόμπι.
10. Η ανθρώπινη ιστορία είναι δημιουργία. Η εμφάνιση νέων κοινωνικο-ιστορικών μορφών δεν δύναται να προβλεφθεί γιατί δεν είναι ούτε παραγώγιμη ούτε απαγώγιμη εξ αυτού που προϋπήρχε
11. Η δημοκρατία δυτικού τύπου είναι φιλελεύθερη ολιγαρχία.
12. Η επανάσταση δεν σημαίνει χείμαρρους αίματος, την κατάληψη των Χειµερινών Ανακτόρων κοκ. Η επανάσταση σημαίνει τον ριζικό μετασχηματισμό των θεσμών της κοινωνίας. Με αυτή την έννοια, φυσικά είμαι επαναστάτης.
13. Η Ευρώπη υπήρξε επίσης η κοινωνία που γέννησε τον καπιταλισμό, ένα παρανοϊκό μα αποτελεσματικό πρόταγμα απεριόριστης εξάπλωσης της ψευδο-ορθολογικής ψευδο-κυριαρχίας που θέλει να επιβληθεί επί της φύσης και επί των ανθρώπινων όντων. Η αντίσταση στον καπιταλισμό, και γενικά, σε κάθε θέσμιση της κοινωνίας που χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία και την εκμετάλλευση κάποιων από άλλους, συστάθηκε από το εργατικό κίνημα, όμως αυτή την αντίσταση κατέσχεσε ο Μαρξισμός – Λενινισμός – Σταλινισμός για να κορυφωθεί στις πιο τερατώδεις μορφές ολοκληρωτισμού, ο οποίος [ολοκληρωτισμός] είναι επίσης ευρωπαϊκή δημιουργία. 
14. Η ιδέα ενός ιστορικού νόμου, εγγυητή μιας ιδανικής κοινωνίας, είναι ιδέα άγνωστη στους Έλληνες, όπως άγνωστος είναι ο μεσσιανισμός ή η δυνατότητα εξωκοσμικής φυγής. Η θεώρηση αυτή εμπνέει μια στάση,σύμφωνα με την οποία ό,τι είναι να γίνει, θα γίνει εδώ.
15. Η καπιταλιστική ιδεολογία, στις πιο φιλάνθρωπες στιγμές της, προβάλλει εν τούτοις τον ισχυρισμό, ότι σκοπός της «ορθολογικότητας» είναι η «ευημερία». Η ιδιαιτερότητά της όμως προέρχεται από το ότι ταυτίζει την ευημερία με ένα οικονομικό μέγιστο -ή άριστο. ’Άλλοτε πάλι ισχυρίζεται ότι ή ευημερία θα προκόψει ασφαλώς ή τουλάχιστον πολύ πιθανώς, μόλις αυτό το μέγιστο ή άριστο πραγματοποιηθεί.
16. Η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού φαίνεται να ικανοποιείται με τις ανέσεις και τις μικροσυσκευές, έξω από κάποιες μεμονωμένες και συντεχνιακές αντιδράσεις οι οποίες δεν έχουν συνέπειες. Δεν τρέφει καμιά συλλογική επιθυμία, κανένα πρόταγμα εκτός της προστασίας του status quo.
17. Η σύγχρονη κοινωνία είναι θεμελιωδώς άφρων.
18. Θα έπρεπε να θέλουμε μια κοινωνία στην οποία οι οικονομικές αξίες θα έχουν πάψει να κατέχουν κεντρική (ή μοναδική) θέση, όπου η οικονομία θα έχει ξαναμπεί στη θέση της, δηλαδή θα έχει γίνει ένα απλό μέσο του ανθρώπινου βίου και όχι ύστατος σκοπός, στην οποία επομένως θα έχουμε παραιτηθεί από την τρελή κούρσα προς μια συνεχώς αυξανόμενη κατανάλωση. Αυτό δεν είναι απλώς αναγκαίο για να αποφύγουμε την τελεσίδικη καταστροφή του γήινου περιβάλλοντος. Είναι αναγκαίο κυρίως για να βγούμε από τη ψυχική και ηθική εξαθλίωση των σύγχρονων ανθρώπων.
19. Ο άνθρωπος είναι εκείνο το τρελό ζώο, του οποίου η τρέλα ανακάλυψε τη λογική.
20. Ο καπιταλισμός είναι το πρώτο κοινωνικό καθεστώς που παράγει μια ιδεολογία, σύμφωνα με την οποία το ίδιο αυτό καθεστώς είναι «ορθολογικό». Η νομιμοποίηση των άλλων τύπων θεσμίσεων της κοινωνίας ήταν μυθική, θρησκευτική ή παραδοσιακή. Εν προκειμένω, προβάλλεται ο ισχυρισμός ότι υπάρχει μια «ορθολογική» νομιμοποίηση.
21. Οι υμνητές τού νεοφιλελευθερισμού εμφανίζουν τούς παραλογισμούς τους ως προφανείς και αυτονόητους, την στιγμή πού η απόλυτη ελευθερία των κινήσεων τού κεφαλαίου καταστρέφει ολόκληρους τομείς της παραγωγής σε όλες σχεδόν τις χώρες και που ή παγκόσμια οικονομία μεταμορφώνεται σε πλανητικό καζίνο.
22. Οι υμνητές τού νεοφιλελευθερισμού εμφανίζουν τούς παραλογισμούς τους ως προφανείς και αυτονόητους, την στιγμή πού η απόλυτη ελευθερία των κινήσεων τού κεφαλαίου καταστρέφει ολόκληρους τομείς της παραγωγής σε όλες σχεδόν τις χώρες και που ή παγκόσμια οικονομία μεταμορφώνεται σε πλανητικό καζίνο.
23. Όποιος αγαπά όλο τον κόσμο, φυσικά δεν αγαπά κανένα. Και όποιος αγαπά αυτό που μισεί δεν μισεί τίποτα -αλλά όποιος δεν μισεί τίποτα, δεν επενδύει τίποτα συναισθηματικά.
24. Στην πολιτική και στην ιστορία δεν είναι δυνατόν να υπάρξει σοβαρή πρόβλεψη
25. Πιστεύω ότι προσέφερα μιαν καινούργια κατανόηση της ανθρώπινης κοινωνίας και της ανθρώπινης ιστορίας ως δημιουργίας και όχι ως υποκείμενης σε αδήριτους ιστορικούς νόμους. Όπως ξέρετε οι αδήριτοι ιστορικοί νόμοι ήταν ιδέα του Μαρξ. Η ιδέα αυτή εκφράζει στον Μαρξ ακριβώς την επιβίωση του καπιταλιστικού στοιχείου (και όλου αυτού του θεωρητικοκεντρικού-σπεκουλαριστικού στοιχείου), στο οποίο ο Μαρξ έκανε κριτική πλην όμως δεν μπόρεσε, κατ’ ουσίαν, ποτέ, πραγματικά να ξεπεράσει.

Αισιόδοξοι vs. Απαισιόδοξοι: το αιώνιο ματς (10): Η θρησκεία στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης: η επιστήμη δεν χρειάζεται τον μυστικισμό κι ο μυστικισμός δεν χρειάζεται την επιστήμη. Αλλά ο άνθρωπος χρειάζεται και τα δυο vs. θέλω να ζω, έστω ως δεδομένο

 1.Από τα προϊστορικά χρόνια, οι άνθρωποι αναμένουν ένα υπερφυσικό γεγονός του ενός ή του άλλου είδους. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος φαίνεται πως είναι προγραμματισμένος να πιστεύει στο υπερφυσικό και να επιδιώκει την αθανασία. 

2.Σήμερα, εμείς αλλά και τα τέκνα μας από την στιγμή που αρχίζουν να καταλαβαίνουν τί γίνεται γύρω τους και μέσα τους, γινόμαστε μάρτυρες της γέννησης μιας νέας θρησκείας, μιας θρησκείας που πιστεύει σε έναν υπερφυσικό κόσμο που δεν υπάρχει σε αυτό το σύμπαν, ούτε στους ουρανούς, αλλά στο dataverse. Σύμφωνα με αυτή τη νέα "θρησκεία", η τεχνητή νοημοσύνη θα δημιουργήσει ένα είδος υπερφυσικής νοημοσύνης που θα εξουσιάζει τον ανθρώπινο κόσμο.

3.Κρινόμενες εκ των υστέρων, οι αρχαίες θρησκείες ήταν ρεαλιστικές: παραδέχονταν ότι όλοι πρέπει να πεθάνουμε και αναζητούσαν ελπίδα στη μετά θάνατον ζωή. Επρόκειτο για μια εμπειρική και ορθολογική προσέγγιση. 

4. Η αφήγηση της Singularity (Μοναδικότητας; Ιδιαιτερότητας; Ενικότητας; ) αρνείται το προφανές: ότι όλα έχουν ένα τέλος. Κάτι που δεν είναι ούτε εμπειρικό (δεν υπάρχουν αποδείξεις για αιώνια αθάνατα όντα), ούτε ορθολογικό (δεν υπάρχει καμία επιστήμη που να δικαιολογεί ότι κάτι ζει περισσότερο από τη διάρκεια ζωής του σύμπαντος ή, για την ακρίβεια, από τη διάρκεια ζωής του ήλιου).

5.Η ορθολογικότητα δέχεται επίθεση τόσο από τα δεξιά όσο και από τα αριστερά, με τη "δεξιά" να είναι η σύγχρονη πνευματικότητα και την "αριστερά" να είναι το στρατόπεδο της Singularity.

6. Η σύγχρονη πνευματικότητα (η "δεξιά") απορρίπτει σε μεγάλο βαθμό τις δεισιδαιμονίες του Ιουδαϊσμού, του Χριστιανισμού και του Ισλάμ υπέρ του Ταοϊσμού και του Βουδισμού, των δύο φιλοσοφιών (όχι ακριβώς θρησκειών) που φαίνεται να ταιριάζουν καλύτερα με ό,τι γνωρίζουμε για το σύμπαν.

7.Είναι οι δύο φιλοσοφίες που κυριαρχούν στην Bay Area του Σαν Φρανσίσκο από τη δεκαετία του 1960 κι οι δύο φιλοσοφίες που ασπάστηκε Silicon Valley όταν υποστασιοποίησε την τεχνολογία ως μια φιλοσοφία ζωής.

8.Ευαγγέλια της dataδεξιάς: 
    α."Το Τάο της Φυσικής" (1975), Fritjof Capra 
    β. "Η αδέσμευτη ψυχή" (2007) , Michael Singer
    γ. ''Η επιστήμη της γιόγκα'' (2012), William Broad

Χαρακτηριστικά παραδείγματα του ώριμου σταδίου της dataδεξιάς κοσμοαντίληψης, που έχει εγκαταλείψει τις προσπάθειες συγχώνευσης της πνευματικότητας και της φυσικής (''Κβαντική Θεραπεία'' (1989), Deepak Chopra, ΄΄Ο Κβαντικός Εαυτός'' (1990),  Danah Zohar).

9. Η "dataαριστερά" είναι μέρος ενός γενικότερου κινήματος που θεωρεί ότι το σύμπαν κυβερνάται από δεδομένα. Ο Yuval Harari στον Sapiens του θεωρεί ότι πρόκειται για μια  νέα θρησκεία, τον Dataϊσμό. Η dataαριστερά πιστεύει στην επιστήμη, και ιδίως στην επιστήμη των υπολογιστών. 

10. Σύμφωνα με το Pew Research Center (2015)  ένα επιβλητικό 89% των ενηλίκων στις ΗΠΑ πίστευε σε κάποιο είδος θεού (στην Ευρώπη υπολογίζουμε ότι ο αριθμός αυτός ήταν περίπου 77%), αλλά πολύ λίγοι από αυτούς προσβλέπουν στη μετά θάνατον ζωή.

11. Σύμφωνα με το Pew Research Center (2018), ένα επιβλητικότερο 90% των ενηλίκων στις ΗΠΑ πίστευε σε κάποιο είδος θεού, αλλά αυτοί που προσβλέπουν στη μετά θάνατον ζωή είναι πάλι σχετικά λίγοι.

12. Κι οι δημοσκοπήσεις συνεχίζονται

13.Οι περισσότεροι από αυτούς/ές τρομοκρατούνται από την ιδέα του θανάτου. Η πραγματική τους θρησκεία είναι η ιατρική και, έμμεσα, η επιστήμη. Ανέχονται να πληρώνουν την επιστημονική έρευνα στη χημεία, τη βιολογία, τη φυσική και τα συναφή, επειδή ελπίζουν ότι θα συμβάλει στην πρόοδο της ιατρικής.

15.Όταν το 1993 η κυβέρνηση των ΗΠΑ πάγωσε τη χρηματοδότηση της κατασκευής του ταχύτερου επιταχυντή σωματιδίων στον κόσμο (Superconducting Supercollider), σχεδόν πανηγύριζαν. Τα ίδια και το 2011 όταν η κυβέρνηση έκλεισε τον ισχυρότερο επιταχυντή σωματιδίων στη χώρα (Tevatron) 

16. Αλλά αν τους πείτε, ότι η επιτάχυνση των αδρονίων θα παρατείνει τη ζωή τους δεν θα έχουν κανένα πρόβλημα να πληρώσουν τους απαραίτητους φόρους για τον ακριβότερο επιταχυντή σωματιδίων που κατασκευάστηκε ποτέ. 

17. Ή, αν τους πείτε, ότι η εξερεύνηση του διαστήματος θα παρατείνει τη ζωή τους και θα πληρώσουν τους φόρους για μια αποστολή στον Κρόνο με ακόμη μεγαλύτερη ευχαρίστηση. 

18. Κι αν τους πείτε τους ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη θα τους χαρίσει αθανασία και ότι μια υπεράνθρωπη νοημοσύνη (η Ενικότητα) θα γίνει σύντομα η νέα ‘’πργματικότητα’’, θα αντιδράσουν με τον τρόπο που αντιδρούσαν οι Εβραίοι, οι Χριστιανοί και οι Μουσουλμάνοι στα νέα ότι έρχεται ο Μεσσίας: με φόβο και ελπίδα. 

19. Με φόβο γιατί ο Μεσσίας θα μας στείλει στην κόλαση (μια κόλαση, που αν κρίνουμε από τα βιβλία της ιστορίας, ην αξίζουμε) 

20. Με ελπίδα για το ότι ο Μεσσίας θα είναι τόσο φιλεύσπλαχνος ώστε να μας χαρίσει αθανασία.

21. Μεγάλο μέρος της "εκθετικής προόδου" που παρατηρούμε σήμερα οφείλεται στην υποχώρηση των θρησκευτικών θεσμών. Οι θρησκευτικοί θεσμοί, είτε στον χριστιανικό είτε στον ισλαμικό κόσμο, ως επί το πλείστον, αντιστάθηκαν στις κυβερνήσεις.

22. Δεν υποστήριξαν, δεν προστάτευσαν και αρκετές φορές κυνήγησαν επιστήμονες, μηχανικούς, φιλοσόφους και γιατρούς που υπαινίσσονταν ότι η ψυχή δεν μπορεί να υπάρξει με κανέναν τρόπο ή ότι είναι μια απλή εκδήλωση ηλεκτροχημικών διεργασιών του εγκεφάλου.

23. Η θρησκεία είναι εκ φύσεως εχθρική προς την τεχνολογική και επιστημονική πρόοδο, διότι η πρόοδος αποσπά την προσοχή από το θεμέλιο της θρησκευτικής ηθικής, την ψυχή, εκτός του ότι ανατρέπει την παραδοσιακή κοινωνική ζωή στην οποία βασίζεται το ιερατείο για να αντλεί ισχύ.

24. Επομένως, ζούμε μέσα σε έναν άπειρο βρόχο: οι θρησκείες παρακμάζουν, η παρακμή τους ευνοεί την επιστημονική και τεχνολογική πρόοδο, η πρόοδος προκαλεί την παρακμή της θρησκείας και ούτω καθεξής. 

25. Και δεν είναι καθόλου περίεργο που η πίστη σε πνευματικά υπερόντα αντικαθίσταται γρήγορα από την πίστη σε τεχνολογικά υπερόντα.

26. Οι παραδοσιακές θρησκείες λειτουργούσαν καλά όταν δεν υπήρχε ελπίδα για θεραπεία του θανάτου. Ως εκ τούτου, η μόνη λύση ήταν η πίστη στο έλεος ενός θεού. Η νέα τεχνολογική θρησκεία προσφέρει μια επίγεια θεραπεία για το θάνατο. Το αν αυτή η νέα θρησκεία είναι πιο ρεαλιστική από τις αρχαίες δυτικές θρησκείες είναι συζητήσιμο ( εδώ το όριο είναι πολύ ‘’νόστιμο’ αφού το Ισλάμ πρέπει να λογιστεί ως δυτικό)

27. Υπάρχουν μεγάλες πιθανότητες η Ενικότητα να γίνει η νέα θρησκεία του, σε μεγάλο βαθμό, άθεου κόσμου της υψηλής τεχνολογίας. Το αν είναι να μας σώσει αυτήν, ο Μεσσίας ή ο Κανένας, μένει να το δούμε.

29. Όπως ακριβώς με τον Χριστιανισμό και το Ισλάμ, η εσχατολογική αποστολή μετασχηματίζεται σε προσπάθεια διάσωσης από την καταδίκη που θα επιφέρει η έλευση της Ενικότητας, ισορροπημένη από την πίστη σε κάποιου είδους ανάσταση.

30. Το έργο το έχουμε ξαναδεί. Έτσι δεν είναι;

Βασισμένο στο Intelligence is not Artificial