Ένα παρόμοιο μήνυμα θα μπορούσε να βρεθεί στο έργο εκείνων των Ιταλών και Γάλλων θεωρητικών που προφητεύουν την ανάδυση του "γνωσιακού καπιταλισμού" - ενός ακόμη καπιταλισμού μόνο κατ' όνομα.[29] Εμπνευόμενοι από το έργο του Αντόνιο Νέγκρι και άλλων Ιταλών Εργατιστών, οι στοχαστές αυτοί -ο Carlo Vercellone και ο Yann Moulier-Boutang είναι από τους πιο γνωστούς - υποστηρίζουν ότι το πλήθος, ο διάδοχος της εργατικής τάξης, οπλισμένο με τις τελευταίες τεχνολογίες της πληροφορικής, είναι τελικά ικανό για αυτόνομη ύπαρξη. Για το λόγο αυτό, το κεφάλαιο δεν μπορεί -και δεν θέλει- να ελέγχει την παραγωγή, μεγάλο μέρος της οποίας λαμβάνει χώρα πλέον με έναν εξαιρετικά διανοητικό τρόπο, πέρα από τις πύλες του τεϋλορικού εργοστασίου, το οποίο δεν υπάρχει πια (τουλάχιστον στην Ιταλία και τη Γαλλία). [30]
Οι σημερινοί καπιταλιστές απλώς έχουν τον έλεγχο των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, ενώ προσπαθούν να περιορίσουν το τι μπορεί να κάνει το ατίθασο πλήθος με τις νεοαποκτηθείσες επικοινωνιακές ελευθερίες του. Δεν είναι οι καπιταλιστές της φορντικής εποχής με εμμονή στην καινοτομία. Πρόκειται για τεμπέληδες εισοδηματίες που παρασιτούν εκμεταλλευόμενοι τη δημιουργικότητα των μαζών. Δουλεύοντας με αυτές τις προϋποθέσεις, είναι εύκολο να σκεφτεί κανείς ότι ένα είδος τεχνο-φεουδαρχίας είναι ήδη μπροστά μας: αν τα μέλη του πλήθους είναι πραγματικά εκείνα που κάνουν όλη τη δουλειά και χρησιμοποιούν ακόμη και τα δικά τους μέσα παραγωγής, με την έννοια των υπολογιστών και του λογισμικού ανοιχτού κώδικα, τότε το να μιλάμε για καπιταλισμό μοιάζει με χοντρό αστείο.
Μια πτυχή της προοπτικής του "γνωσιακού καπιταλισμού" έχει ιδιαίτερη σημασία για τις σύγχρονες συζητήσεις σχετικά με τη λογική - φεουδαρχική ή καπιταλιστική; - της σημερινής ψηφιακής οικονομίας. Βασιζόμενοι στην ιταλική εργατική παράδοση, ο Vercellone και οι συνοδοιπόροι του, υπέθεσαν την απαξίωση της διευθυντικής τάξης, η οποία υποτίθεται ότι νικήθηκε από τη δημιουργικότητα του πλήθους. Τα αφεντικά μπορεί να είχαν ρόλο στον φορντισμό, αλλά οι σύγχρονοι γνωσιακοί εργαζόμενοι δεν τους χρειάζονται πια. Αυτό εκλαμβάνεται ως ένδειξη ότι η κίνηση από την τυπική στην πραγματική ένταξη -δηλαδή από την απλή ενσωμάτωση της εργασίας στις καπιταλιστικές σχέσεις, στον δομικό μετασχηματισμό της σύμφωνα με τις καπιταλιστικές επιταγές- έχει πλέον αντιστραφεί, με τον καπιταλισμό να κινείται προς τα πίσω. Η φεουδαρχία γίνεται ορατή, ακόμη και αν αυτοί οι θεωρητικοί ελπίζουν ότι ο κομμουνισμός θα την προλάβει.
Όπως έχει επισημάνει ο Γιώργος Καφεντζής σε μια οξυδερκή κριτική, η πιθανή ασημαντότητα των μάνατζερ στην οργάνωση της παραγωγικής διαδικασίας δεν αποτελεί από μόνη της απόδειξη ότι τα έσοδα που καταγράφουν οι καπιταλιστικές επιχειρήσεις έχουν τη μορφή ενοικίου και όχι κέρδους.[31] Εξάλλου, υπάρχουν πολλές καπιταλιστικές επιχειρήσεις που είναι σχεδόν πλήρως αυτοματοποιημένες, χωρίς διευθυντές και εργαζόμενους. Θα πρέπει επομένως να θεωρηθούν ως ραντιέρηδες; Η απάντηση των θεωρητικών του γνωσιακού καπιταλισμού φαίνεται να είναι "ναι": τέτοιες επιχειρήσεις πρέπει να παρασιτούν σε κάτι, ίσως να συμπιέζουν ένα χαρτοφυλάκιο πατεντών, μια επενδυτική εταιρεία ακινήτων ή τη Γενική Διάννοια της ανθρωπότητας ως τέτοια. Πάρτε, για παράδειγμα, ένα αυτοματοποιημένο πλυντήριο αυτοκινήτων.[32] Υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι δεν είναι καπιταλιστικό απλώς και μόνο επειδή δεν απασχολεί κανέναν και, ως εκ τούτου, δεν παράγει υπεραξία; Ή επειδή, προκειμένου να αυτοματοποιηθεί το πλυντήριο αυτοκινήτων, χρησιμοποιήθηκαν μερικοί αλγόριθμοι - αναμφίβολα χρησιμοποιώντας νεκρή εργασία και παγιωμένες γνώσεις προηγούμενων γενεών, και ίσως ακόμη και μια ή δύο πατέντες;
Μάλλον όχι. Σύμφωνα με τα γραπτά του ίδιου του Μαρξ σχετικά με την εξίσωση των κερδών σε διαφορετικά αυτοματοποιημένες επιχειρήσεις και κλάδους, το πλυντήριο αυτοκινήτων απλώς απορροφά την υπεραξία που παράγεται αλλού στην οικονομία. Η παρουσίαση αυτών των αυτοματοποιημένων επιχειρήσεων ως "ραντιέρηδων" και όχι ως πραγματικών καπιταλιστών σημαίνει ότι η περιγραφή του Μαρξ για τον καπιταλιστικό ανταγωνισμό απογυμνώνεται από την ουσία της. Είναι ακριβώς η συνεχής τάση για αυτοματοποίηση -για μείωση του κόστους και αύξηση της κερδοφορίας- που ευθύνεται για τη συνεχή ροή κεφαλαίων προς τις πιο παραγωγικές επιχειρήσεις. Ο Εργατισμός, το διανοητικό θεμέλιο της θεωρίας του γνωσιακού καπιταλισμού, παραμένει παγιδευμένος στην επιστημολογία του ανθρώπινου εργάτη: οι Ιταλοί θεωρητικοί υποθέτουν ότι αν δεν υπάρχουν εργάτες, δεν υπάρχει καπιταλιστική παραγωγή και ότι επικρατεί ο ραντιεριδισμός. Σε τέτοιες αναλύσεις, ο "καπιταλισμός" μπορεί να ζει ως ετικέτα, αλλά βρισκόμαστε ήδη κάπου στο No Man's Land μεταξύ της φεουδαρχίας και του συστήματος putting-out [33] (ο ίδιος ο Vercellone έχει σημειώσει την ομοιότητα).
Αναφορές
[29] Βλέπε Yann Moulier-Boutang, Cognitive Capitalism, Cambridge 2011- Carlo Vercellone, "From Formal Subsumption to General Intellect'', Historical Materialism, vol. 15, no. 1, January 2007. Το γεγονός ότι ο ίδιος ο Harvey έχει ανάμεικτα συναισθήματα για τον "γνωσιακό καπιταλισμό" δεν πρέπει να μας αποτρέψει από τα ρίξουμε μια ματιά - για την άποψή του Harveyγια τον , βλ. κεφάλαιο 5 του Marx, Capital, and the Madness of Economic Reason, Λονδίνο 2017.
[30] Το βλέμμα αυτών των θεωρητικών δεν εκτείνεται συχνά πέρα από τη Δυτική Ευρώπη, με τη μερική εξαίρεση του Moulier-Boutang, ο οποίος είναι ειδικός στην αφρικανική αποικιακή και μετα-αποικιακή οικονομική ιστορία.
[31] Βλ. Κεφ. 5 of George Caffentzis, In Letters of Blood and Fire: Work, Machines, and the Crisis of Capitalism, Oakland 2012
[32] Το παράδειγμα αυτό προέρχεται από το Bryan Parkhurst, "Digital Information and Value: Rigi", tripleC: Communication, Capitalism & Critique, τόμος 17, αρ. 1, Φεβρουάριος 2019, σσ. 72-85.
[33] κατ’ οίκον εργρασία ή, κατά το πιο πρόσφατο, τηλεργασία
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου