Ενεργειακές Ανθρωπιστικές Σπουδές: Προς μια Κριτική Θεωρία της Ενέργειας;

Ήταν πάντα σταρ αλλά τώρα, με όλα αυτά που γίνονται και καθώς οδεύουμε προς ένα ‘’Games of Thrones‘’χειμώνα, η ενέργεια θα μας απασχολεί καθημερινά. Πώς αλλιώς θα ‘τανε πράγματα σε μια ενεργειακή κρίση;

Η κρίση, μας λένε, είναι γέννημα μιας άλλης κρίσης, αυτής του COVID. Η οποία έφερε ύφεση, και καθώς βγαίναμε από αυτήν, η ζήτηση για ενέργεια χτύπησε κόκκινο, κάποιοι είπαν ευκαιρία να κονομήσουμε, και οι τιμές χτύπησαν κι αυτές κόκκινο κατά τους γνωστούς νόμους της αγοράς. 

Μαζί με τις άλλες κρίσεις του 21ου αιώνα (κλιματική, τεχνολογική) και εν όψει του μετα-ανθρωπισμού και των νέων υλισμών που θα διαμορφωθούν, είναι η κατάλληλη στιγμή, όχι απλώς για έναν διάλογο (πού στο βαθμό που έγινε υπήρξε ελλειμματικός) αλλά για συνεργασία μεταξύ φυσικών επιστημών και τεχνών. 

Αυτό πιστεύουν οι επιμελητές του βιβλίου Energy Humanities: An Anthology, Imre Szeman and Dominic Boye, οι οποίοι στην εισαγωγή τους σημειώνουν ότι  η κριτική ενασχόληση με την (κατά)χρήση των μη ανανεώσιμων ενεργειακών πόρων οδηγεί σε αναδιαμόρφωση παλιών εννοιών. Εξισώνοντας νεωτερικότητα και ενέργεια, οι συγγραφείς του βιβλίου μας προτείνουν μια πιο περιεκτική κατανόηση των δυνάμεων και των διαδικασιών που διαμορφώνουν την ιστορική ανάπτυξη. Η βασική τους θέση είναι ότι οι έως τώρα κριτικές της νεωτερικότητας παρέβλεψαν αυτή τη σύνδεση, ενώ στην πραγματικότητα η "οικονομική ανάπτυξη", η "πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες" και οι "ικανότητες και ελευθερίες" που συνδέονται με τη νεωτερικότητα, είναι "άμεση συνέπεια της μαζικής επέκτασης της χρήσης ενέργειας". Υποστηρίζουν ότι η ενέργεια (η χρήση της), πέρα από τη γεωπολιτική, έχει εισχωρήσει στις σχέσεις μας με τα σώματά μας, στις σχέσεις μας με τους άλλους και γενικά σε όλη την κουλτούρα μας. Και υποδεικνύουν ότι ‘’η  πρόκληση της αντιμετώπισης της υπερθέρμανσης του πλανήτη δεν είναι βασικά επιστημονική ή τεχνολογική πρόκληση αλλά κοινωνική/πολιτισμική.’’ Ασκούν κριτική στην εξιδανικευτική  προς την τεχνολογία αφήγηση ως του μόνου τρόπου επίλυσης του προβλήματος και προτείνουν τη ‘’συμπληρωματικότητα’’ που θα δώσουν οι κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες στην τεχνική έρευνα για την κατανόηση της πολυδιάστατης εμπλοκή μας με  τα ενεργειακά συστήματα και τη χαρτογράφηση άλλων τρόπων ύπαρξης, συμπεριφοράς και συμμετοχής σε σχέση τόσο με τις παλιές όσο και με τις νέες μορφές ενέργειας.

Οι συγγραφείς του βιβλίου, που προέρχονται από τον τομέα των ανθρωπιστικών/κοινωνικών επιστημών, προσπαθούν να υιοθετήσουν μια τέτοια διεπιστημονική προσέγγιση. Τα θέματα που θίγονται έχουν να κάνουν με την περιβαλλοντική πολιτική, τις "ενεργειακές επιστημολογίες’’, τις γραμμικές και βασισμένες στην πρόοδο αντιλήψεις της ιστορίας και το "ενεργειακό ασυνείδητο" της ανθρωπότητας. Το βιβλίο χωρίζεται σε τέσσερα αλληλένδετα κεφάλαια: 

1."Ενέργεια και Νεωτερικότητα. Ιστορίες και Μέλλοντα",

2."Ενέργεια, Εξουσία και Πολιτική", 

3. "Η Ενέργεια στη Φιλοσοφία: και 

4. "Η Αισθητική της Πετρελαϊκής Κουλτούρας "

Τα περισσότερα από τα επιστημονικά έργα που συγκεντρώνονται εδώ δημοσιεύτηκαν αρχικά τα τελευταία 22 χρόνια. Ορισμένα έχουν γραφτεί από ονόματα γνωστά στους οικοκριτικούς κύκλους, όπως οι Dipesh Chakrabarty  και Timothy Morton.  

Οι Energy Humanities έγιναν σημείο αναφοράς εντός των αναδυόμενων Environmental Humanities για τους μεταποικιακούς και υλιστές οικοκριτικούς, απεικονίζοντας, κατά αυτούς,  τον αμοιβαία εμπλουτιζόμενο  διάλογο μεταξύ των φυσικών επιστημών και πολιτιστικών σπουδών. Η προσωπική μου αίσθηση (και, φυσικά περιορισμένη, εμπειρία) είναι ότι οι μετααποικιακοί και υλιστές οικοκριτικοί είναι υπεραισιόδοξοι όσον αφορά αυτόν τον διάλογο. Πέραν τούτου το βιβλίο είναι πολύ ενδιαφέρον και πίσω από τα θέματα που θέτει κρύβεται μια έκκληση για "μια κοινωνικοπολιτική επανάσταση" που θα μπορούσε να επανατοποθετήσει τις ενεργειακές ανάγκες ως κεντρικό κριτήριο για "μια ισότητα ευκαιριών και δυνατοτήτων". Θα άξιζε να μεταφραστεί.

Προσωπικά, προερχόμενος από τον ακόμη πιο σκληρό τεχνολογικό τομέα, συνεισφέρω με την μετάφραση του ποιήματος του Πάμπλο Νερούδα, Standard Oil Co. Η περίφημη αυτή εταιρία δημιουργήθηκε το 1870, διαλύθηκε το 1911 αλλά συνεχίζει να υπάρχει μέσα απο τις απογόνους της, όπως φαίνεται στο διάγραμμα.

Standard Oil Co.

Όταν το τρυπάνι κατέβηκε προς τις πέτρινες σχισμές

και βύθισε το αμείλικτο σπλάχνο του

στα υπόγεια κτήματα,

και νεκρά χρόνια, μάτια αιώνων,

ρίζες φυτών φυλακισμένες

και φολιδωτά συστήματα

έγιναν στρώματα νερού,

φωτιά  που χύνεται  μέσα από τους σωλήνες

και γίνεται κρύο υγρό,

στο τελωνείο των υψωμάτων,

βγαίνοντας από τον κόσμο του σκοτεινού του βάθους,

συνάντησε έναν χλωμό μηχανικό

και έναν τίτλο ιδιοκτησίας.

Όσο μπλεγμένες κι αν είναι οι αρτηρίες του πετρελαίου,

όσο κι αν τα στρώματα αλλάζουν τη σιωπηλή τους θέση

και μετακινούν την κυριαρχία τους μέσα στα έγκατα της γης,

όταν η πηγή αναβλύζει το παραφινικό της φύλλωμα,

Η Standard Oil  έχει φτάσει εκ των προτέρων

με τις επιταγές και τα όπλα της,

με τις κυβερνήσεις της και τους φυλακισμένους της.

Οι παχύσαρκοι αυτοκράτορές τους από τη Νέα Υόρκη

γλυκύτατοι χαμογελαστοί δολοφόνοι

που αγοράζουν μετάξι, νάιλον, πούρα

μικροί τύραννοι και δικτάτορες.

Αγοράζουν χώρες, ανθρώπους, θάλασσες, αστυνομίες, νομαρχιακά συμβούλια,

μακρινές περιοχές όπου οι φτωχοί μαζεύουν το καλαμπόκι τους.

όπως οι τσιγκούνηδες το χρυσάφι τους:

Ένας πρόεδρος δολοφονήθηκε για μια σταγόνα πετρελαίου,

μια υποθήκη ενός εκατομμυρίου στρεμμάτων,

μια γρήγορη εκτέλεση σε ένα θνητό πρωινό με φως, απολιθωμένο,

ένα νέο στρατόπεδο φυλακής για τους ανατρεπτικούς,

στην Παταγονία, μια προδοσία, διάσπαρτοι πυροβολισμοί

κάτω από ένα πετρελαιοφόρο φεγγάρι,

μια διακριτική αλλαγή υπουργών

στην πρωτεύουσα, ένας ψίθυρος

σαν παλίρροια πετρελαίου,

και μπαμ, θα δείτε

πως τα γράμματα της Standard Oil λάμπουν πάνω από τα σύννεφα,

πάνω από τις θάλασσες, στο σπίτι σας,

φωτίζοντας την κυριαρχία της